Naxçıvanda imzalanan sənədlər növbəti birgə hədəflərə start verdi

Sentyabrın 25-də İğdır–Naxçıvan qaz kəmərinin təməlinin qoyulması mərasimindən sonra Azərbaycan–Türkiyə əməkdaşlığına önəmli təsir göstərən bir sıra sənədlər–Qars–Naxçıvan dəmir yolu layihəsinə dair Niyyət Protokolu, qardaş ölkənin Kahramanmaraş vilayətində yaşayış binaları, ibtidai məktəb, uşaq bağçası və mədəniyyət mərkəzinin tikilməsi haqqında Əməkdaşlıq Sazişi və hər iki respublikada bərpaolunan enerji mənbələrindən istehsal olunan elektrik enerjisinin ötürülməsi ilə əlaqədar Anlaşma Memorandumu imzalanıb.

Həmin gün Prezident İlham Əliyev mətbuata bəyanatında imzalanan sənəd­lərin Türkiyə–Azərbaycan əlaqələrinin in­kişafına mühüm xidmət göstərəcəyini vur­ğulayıb. Dövlətimizin başçısı daha sonra İğdır–Naxçıvan qaz kəmərinin çəkilişinin qardaşlıq münasibətlərimizin tarixində önəmli hadisəyə çevrildiyini, iki dövlə­tin sıx əlaqələrinə yeni təkan verəcəyini, Naxçıvanın enerji təhlükəsizliyini daha böyük ölçüdə gerçəkləşdirəcəyini bildirib. 

Prezident İlham Əliyev bəyanatında diqqətə çatdırdığı kimi, müstəqilliyimizin ilk illərində Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətinin tərkib hissəsin­də Naxçıvana qarşı da ərazi iddiası vardı və ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərli­yi ilə bunun qarşısı alındı. Ancaq həmin dövrdə muxtar respublikanın enerji təmi­natı ölkəmizin əsas hissəsindən olduğu üçün işğalçı tərəfindən bütün elektrik və qaz xətləri kəsilmişdi və qədim diyarımız demək olar ki, işıqsız və “mavi yanacaq”­sız qalmışdı. Yaranan acınacaqlı vəziyyət isə 2005-ci ildə İran İslam Respublikası ilə imzalanan anlaşma əsasında müba­dilə yolu ilə İrandan Naxçıvana qazın ve­rilməsi ilə aradan qaldırıldı. 

İğdır–Naxçıvan qaz kəmərinin təmə­linin qoyulması isə muxtar respublikaya ikinci qaz xəttinin daxil olmasını şərtləndi­rir. Başqa sözlə, 2020-ci il dekabrın 15-də Ankarada Azərbaycan və Türkiyə arasın­da İğdır–Naxçıvan qaz boru kəmərinin ti­kintisinə dair anlaşma memorandumunun imzalanması muxtar respublikanın qaz təchizatının şaxələndirilməsinə imkan verməklə onun bir mənbədən asılılığını aradan qaldırması məqsədi daşıyıb. Pre­zident İlham Əliyevin 2022-ci il 10 fevral tarixli sərəncamına əsasən isə İğdır–Nax­çıvan qaz boru kəmərinin tikintisi üçün dövlət büdcəsindən vəsait ayrılıb. Layihə bu il iyunun 5-də qəbul edilən “Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafına dair 2023–2027-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın prioritet layihələri sı­rasında yer alıb.

Boru kəmərinin İğdırdan Sədərək ra­yonuna qədər uzunluğu 97,5 kilometr təş­kil edir. Kəmərin Azərbaycan hissəsinin uzunluğu 17,5 kilometr, Türkiyə hissəsinin uzunluğu isə 80 kilometrdir. Boru kəməri gündə 2 milyon kubmetr, ildə isə 730 mil­yon kubmetr qaz ötürmək qabiliyyətinə malikdir ki, bununla da Naxçıvanın qaza tələbatı tamamilə ödəniləcəyi gözlənilir. Eyni zamanda, gələcəkdə boru kəmərinin ötürücülük qabiliyyətini iki dəfədən çox ar­tırmaq mümkündür.

Beləliklə, bu kəmər Naxçıvanın qaz­la təchizatında ciddi rol oynayacaq, həmçinin muxtar respublika üçün “mavi yanacaq”la əlaqədar alternativ yarana­caq. Naxçıvanın qazla təchizatı Türkiyə üzərindən təmin olunduqdan sonra, təbii ki, burada iqtisadi baxımdan da ciddi di­videndlər olacaq. Xüsusilə, qazın Bakı–Tbilisi–Ərzurum və Cənubi Qafqaz Boru kəmərləri vasitəsilə Türkiyəyə və qardaş ölkə üzərindən dövr edərək Naxçıvana verilməsi bu baxımdan müstəsna əhəmiy­yət daşıyacaq. 

Naxçıvanda enerji təminatının yax­şılaşdırılması istiqamətində həyata ke­çirilən layihələr isə davamlılığı ilə diqqət çəkir. Belə ki, bir neçə gündən sonra muxtar respublikada Türkiyə–Azərbaycan III Enerji Forumunun keçiriləcəyi nəzərdə tutulur. 

Bildirildiyinə görə, həmin forumda da Naxçıvanın zəngin bərpaolunan ener­ji potensialının hərəkətə gətirilməsi ilə əlaqədar müzakirələr aparılacaq, mux­tar respublikanın “yaşıl enerji” zonasına çevrilməsi istiqamətində reallaşdırılacaq layihələrin əhəmiyyətindən danışılacaq. Yeri gəlmişkən, hesablamalara görə, yaxın gələcəkdə Naxçıvandan Türkiyəyə ən azı min meqavat həcmində yaşıl enerji ixracı da mümkün olacaq.

Türkiyə–Azərbaycan əlaqələrinin in­kişafından danışarkən, iki qardaş ölkənin əməkdaşlığına önəmli təsir göstərəcək sentyabrın 25-də imzalanan Qars–Nax­çıvan dəmir yolu layihəsinə dair Niyyət Protokolunun əhəmiyyətinə də diqqət ye­tirək. Həmin sənədin imzalanmasını tarixi hadisə kimi dəyərləndirən dövlətimizin başçısı mətbuata bəyanatında bu layihə­nin də uğurla həyata keçiriləcəyinə və beləliklə, Orta Dəhlizin bir qolu kimi həm Azərbaycana, həm Türkiyəyə, həm də di­gər ölkələrə uğurla xidmət göstərəcəyinə əminliyini ifadə edib. 

Xatırladaq ki, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Orta Dəhliz) 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın müvafiq strukturlarının iş­tirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Uk­rayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazır­da marşrut Çin–Qazaxıstan sərhədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Avropaya qədər uzanır. Bütün marşrut boyunca vahid tarif yaradılıb, “va­hid pəncərə” prinsipi tətbiq olunur.

Avropa İttifaqı Orta Dəhlizi Trans–Av­ropa Nəqliyyat Şəbəkəsi ilə inteqrasiya baxımından ən perspektivli adlandırır. İlkin qiymətləndirmələrə görə, perspektiv­də fasiləsiz tədarükü təmin etməsi üçün marşrutun inkişafına 18,5 milyard avro tələb olunacaq. Yatırımların əhəmiyyətli hissəsini Avropa İttifaqı öz üzərinə gö­türməyə hazırdır. İnvestisiyalar, o cümlə­dən dəmir yolu və avtomobil dəhlizlərinin bərpası və yenidən qurulması, limanların ötürücülük qabiliyyətinin artırılması və sərhədlərdə infrastrukturun inkişafı üçün lazımdır.

Qeyd edək ki, hazırda iki qardaş ölkə rəhbərliyinin hazırda diqqət mərkəzində saxladığı məsələrdən biri də Bakı–Tbili­si–Qars dəmir yolunun potensialının ge­nişləndirilməsi ilə bağlıdır. Yaxın aylarda bu yolun imkanlarının 1 milyon tondan 5 milyon tona qədər artırılması nəzərdə tutulur. Bu gün respublikamızı Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirən dəmir yolunun inşası da sürətlə icra olunur. Azərbaycan ərazisində işlərin gələn ilin sonunda başa çatdırılacağı planlaşdırılır. 

Xatırladaq ki, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu 2017-ci il oktyabrın 30-da açılıb. Də­mir yolu xətti Asiya və Avropanın dəmir yol şəbəkələrinin birləşdirilməsini təmin edir. Bu, təkcə 3 ölkə arasında deyil, həm də Asiya ilə Avropa arasında ən qısa yoldur. BTQ yüklərin daşınmasına sərf edilən vaxtı 2 dəfədən çox qısaltmağa imkan verir, Mərkəzi Asiya ölkələrinin – Türkmə­nistan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıs­tan, Tacikistan və Əfqanıstanın Avropa və dünya bazarlarına çıxışını asanlaşdırır.

Ümumi uzunluğu 846 kilometr olan xəttin 504 kilometrlik hissəsi Azərbaycan, 263 kilometrlik hissəsi Gürcüstan, 79 ki­lometrlik hissəsi isə Türkiyə ərazisindədir.

Azərbaycan qardaş ölkə ilə bütün sahələrdə olduğu kimi, ticarət dövriyyəmi­zin artırılması istiqamətində də indiyədək önəmli layihələr reallaşdırıb. Məhz bunun nəticəsidir ki, ticarət dövriyyəmiz keçən il 6 milyard dollardan çox olub. Cari ilin 7 ayında isə həmin göstərici daha 40 faiz artıb. Preferensial ticarət anlaşmasının imzalanması isə siyahıda olan məhsulla­rın sayının artmasını şərtləndirib. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ