Bu dövlətlər Avropa İttifaqından böyük coğrafiyanı əhatə edir

Elm və Təhsil Nazirliyinin İqtisadiyyat İnstitutunda “Türk dünyası iqtisadiyyatı: inteqrasiya və inkişaf” mövzusunda elmi müzakirə keçirilib. İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru, professor Nazim İmanov tədbirdə çıxış edərək bu mövzuda müzakirələrin aparılmasının türk dövlətlərinin iqtisadiyyatlarının daha sıx inteqrasiyasına töhfə verəcəyini söyləyib.

Daha sonra İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru, iqtisad elmləri doktoru, professor Vüsal Qasımlı “Türk dünya­sı iqtisadiyyatı: inteqrasiya və inkişaf” mövzusunda məruzə edib. Bildirib ki, türk dövlətləri arasında münasibətlər yüksələn xətlə inkişaf edir və bu müna­sibətlərin daha da möhkəmləndirilməsi Azərbaycanın prioritet istiqamətlərin­dəndir. 

Vüsal Qasımlı çıxışı zamanı Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv və mü­şahidəçi ölkələrin Avropa İttifaqının əra­zisindən daha böyük coğrafiyanı əhatə etdiyini vurğulayıb və deyib ki, əgər TDT bir dövlət olsaydı, dünyada “top-10”luğa düşərdi.

İqtisadçı professorun sözlərinə görə, türk dövlətləri dünya əhalisinin 2,2 faizi­ni, ümumi ticarət dövriyyəsinin 2,4 fai­zini və qlobal ÜDM-in 1,6 faizini təşkil edir. Mövcud potensial isə bu rəqəmlə­rin gələcəkdə artırılmasına imkan verir. Professor türk dövlətlərinin logistik im­kanlarından, eləcə də çoxtərəfli ticarət dövriyyəsinə təsir edən amillərdən də danışaraq deyib ki, “Heartland”də yer­ləşən Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) Şərqlə Qərbi birləşdirən Orta Dəhlizin əsas drayveridir. 

Mərkəz rəhbəri türk dövlətləri ara­sında birbaşa xarici investisiya qoyu­luşunun və ticarət əlaqələrinin şəbəkə analizinin nəticələrini açıqlayıb. O, eyni zamanda, “Qravitasiya modeli”nin nəti­cələrinə əsaslanaraq qeyd edib ki, türk dövlətlərində paytaxtlararası məsafənin böyük olması ticarət dövriyyəsinə mənfi təsir göstərsə də, ortaq dil, ÜDM, əhali sayı və ümumi sərhədlərin mövcudluğu ticarət dövriyyəsinə müsbət təsir göstə­rir.

İcraçı direktor türk dövlətləri arasın­da siyasi və iqtisadi inteqrasiyanın də­rinləşməsində “Türk Dünyasına Baxış - 2040” sənədinin xüsusi rolu olduğu­nu söyləyərək qeyd edib ki, sənəddə türk dövlətləri arasında iqtisadi işbirliyi, nəqliyyat, gömrük, enerji, turizm, kənd təsərrüfatı və digər sahələrdə əməkdaş­lığın yol xəritəsi verilib. Mühazirənin so­nunda Vüsal Qasımlı sualları cavablan­dırıb və müvafiq müzakirələr keçirilib.

Qeyd edək ki, İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin “Türk iqtisadi icmalı”nın 2023-cü ilin ilk sayına əsasən, 2021-ci il üzrə türk döv­lətlərində ÜDM 1 milyard 383 milyon dollar, ticarət dövriyyəsi isə 8 milyard 56 milyon dollar təşkil edib. Cari ilin ilk rü­bündə Özbəkistan iqtisadiyyatı 5,5 faiz, Qazaxıstan iqtisadiyyatı 4,9 faiz, Qırğı­zıstan iqtisadiyyatı 4,6 faiz, Türkiyə iq­tisadiyyatı 4 faiz, Azərbaycan iqtisadiy­yatı isə 0,4 faiz böyüyüb. 

2022-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlir­lərinin artımı baxımından isə ən yaxşı göstərici 100,6 faizlə Türkiyədə qeydə alınıb. Qardaş ölkənin dövlət büdcəsi­nin gəlirləri 147 milyard 122 milyard 2 milyon ABŞ dolları olub. Türkiyə bu ilin yanvar-mart aylarında da dövlət büd­cəsinin gəlirlərinin artımında fərqlənib, 75,1 faiz təşkil edən 53 milyard 812 mil­yon dollar məbləğındə gəlirlə liderlik mövqetini saxlayıb. 

Xarici ticarətdə ən yüksək saldoya Qazaxıstan (ticarət balansı 4 milyard 758 milyon dollar) və Azərbaycan (ti­carət balansı 4 milyard 209 milyon dol­lar) malik olub. Bu dövr ərzində TDT-nin üzv ölkələrinin hər birində əsas kapitala yönələn vəsaitlərdə də artım müşahidə edilib. 

“Türk iqtisadi icmalı”nın sözügedən sayında ilk dəfə olaraq türk dünyasın­dan keçən Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri də göstərilib. Həmin dəhlizlərin arteriyalar üzrə şaxələndiril­məsi isə Avrasiya regionunda nəqliyyat daşımalarında türk dünyasının mövcud potensialını göstərib. 

Azərbaycan türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın dərinləşməsi prosesində aparıcı rola malik ölkələrdəndir. Rəs­mi Bakı türk dövlətlərinin inteqrasiya­sı üçün fəal siyasi təşəbbüslərlə çıxış edir, iqtisadi maraqların uzlaşdırılması məqsədilə koordinasiyanın formalaş­masını gerçəkləşdirir. Bu, respublika­mızın türk dövlətləri ilə iqtisadi münasi­bətlərində özünü aydın nəzərə çarpdırır. Məsələn, 2022-ci ildə Azərbaycanın Qazaxıstanla ticarət dövriyyəsi əvvəlki ilə nisbətən 4,4 dəfə artaraq 135 milyon 799 min dollardan 598 milyon 486 min dollaradək yüksəlməsi, Türkmənistanla dövriyyədə 5,1 dəfə artım qeydə alın­ması bunun bariz nümunəsidir. 

XQ