ABŞ-nin son planı Moskvada narahatlıq doğurur

ABŞ 2026-cı ildə Almaniyada daha geniş diapazonlu yeni raketlər yerləşdirməyə başlayacaq. Bu barədə çərşənbə günü axşam Ağ evin saytında dərc olunmuş ABŞ və Almaniyanın birgə bəyanatında deyilir. Söhbət xüsusilə çoxməqsədli SM-6 raketlərindən, “Tomaqavk” qanadlı raketlərindən və qeyri-nüvə avadanlıqlarında olan hipersəs raketlərindən gedir. Raketlər əvvəlcə müvəqqəti, sonra isə daimi yerləşdiriləcək. Rusiya artıq xəbərdarlıq edib ki, ABŞ-nin bu addımına adekvat cavab verəcək.

Qərb mətbuatı yazır ki, 1980-ci illər­dən bəri ABŞ Avropada belə yerüstü raket sistemləri yerləşdirməyib. Almaniyanın “Der Spiegel” jurnalının yazdığına görə, bu məsələ ilə bağlı Vaşinqton və Berlin arasında danışıqlar ciddi məxfilik şərai­tində aparılıb və eyni zamanda, Almaniya hakimiyyəti yeni Amerika sistemlərinin məhz onların ərazisində yerləşdirilməsin­də təkid edib. Qeyd olunur ki, 1970-ci illə­rin sonunda Almaniyanın o zamankı kans­leri Helmut Şmidt də NATO-nun ikili həlli adlanan əsas tərəfdarlarından biri olub. 

Politoloqlar bildirirlər ki, Alyansın ikili həlli planı hələ 1979-cu ilin dekabrın­da NATO sammitində keçmiş SSRİ-nin Avropa ərazisində orta mənzilli ballistik raketlərin - ilk növbədə RSD-10 Pioneer (SS-20) istehsalına cavab olaraq təsdiq edilmişdi. Daha sonra NATO üzvləri razı­lığa gəlmişdilər ki, Birləşmiş Ştatlar təd­ricən Qərbi Avropada (Almaniya da daxil olmaqla) 600-ə qədər mobil orta mənzilli raketləri yerləşdirəcək. Eyni zamanda, SSRİ-yə ABŞ-la bu sinif silahların məhv edilməsi ilə bağlı danışıqlara başlamaq təklif edilmişdi. 

Xatırladaq ki, 1987-ci ildə SSRİ və ABŞ orta mənzilli nüvə qüvvələrinə dair müqavilə imzalamışdılar. Bu müqaviləyə əsasən, tərəflərə uçuş məsafəsi 500 ilə 5,5 min kilometr arasında olan yerüstü raketlərin, eləcə də buraxılış qurğularının sınaqdan keçirilməsi qadağan edilmişdi. ABŞ 2010-cu illərin əvvəllərində Rusiya­nı müqaviləni pozmaqda ittiham etməyə başlamış, 2018-ci ilin sonunda isə o za­man prezident olan Donald Tramp müqa­vilənin ləğvi istiqamətində qəti addım at­mışdı. Vaşinqton Moskvanı özünün yeni 9M729 qanadlı raketi ilə bağlı müqavilə­də nəzərdə tutulan məsafəni aşmaqda ittiham etmişdi. Moskva bunu təkzib edərək, ABŞ-a qarşı iddialar irəli sür­müşdü. Digər məsələlərlə yanaşı, Rusiya Polşa və Rumıniyada yerləşən Mk41 ra­ketdən müdafiə sistemlərinin “Tomaqavk” qanadlı raketlərinin buraxılması üçün də istifadə oluna biləcəyindən narahatlığını bildirmişdi.

Bununla belə, Vaşinqton 2019-cu ildə müqavilədən çıxdığını elan etdi. Altı ay sonra, avqustun 2-də sözü gedən müqavilənin müddəti rəsmi olaraq başa çatdı. Müqavilə pozulduqdan sonra Ru­siya bildirdi ki, ABŞ bu cür sistemləri Avropada yerləşdirməyə qərar verənə qədər öz ərazisində yerüstü orta və daha qısa mənzilli raket sistemlərinin yerləş­dirilməsinə könüllü moratoriuma riayət edəcək. Eyni zamanda, hələ 2019-cu ilin sentyabrında Rusiya Prezidenti Vla­dimir Putin ABŞ və NATO ölkələrinin Avropa və Asiyada əvvəllər qadağan olunmuş raketlərin yerləşdirilməməsi ilə bağlı razılığa gəlməsini təklif etmiş və Rusiya tərəfinin lazımi məsələləri müza­kirə etməyə hazır olduğunu açıqlamışdı. Lakin NATO bu təşəbbüsü dəstəkləmə­mişdi. Alyans üzvləri hesab etmişdilər ki, 9M729 raketləri artıq Rusiyanın Avropa hissəsində yerləşdirilib və NATO buna adekvat cavab verməlidir. ABŞ və NATO orta mənzilli raketlərin Avropada yerləş­dirilməsinə moratoriumun müzakirəsini yalnız 2022-ci ilin yanvar-fevral ayların­da, Rusiya qoşunlarının Ukraynaya daxil olmasına bir neçə həftə qalmış müzakirə etmək barədə razılığa gəlmişdilər. Ancaq bu dəfə Moskva Qərbin təklifinə etinasız yanaşmışdı.

Artıq 2019-cu ildə Birləşmiş Ştatlar öz donanması, dəniz piyadaları və ordusu üçün onların variasiyalarını hazırlayaraq, orta və daha qısa mənzilli yerüstü sis­temlər istehsal etməyə başlamışdı. Ötən il ərzində bu sistemlərin təlimlər çərçivə­sində Filippin və Danimarkada yerləş­dirildiyi bildirilir. Hərbi mütəxəssislərin sözlərinə görə, Amerikanın yerüstü orta və qısa mənzilli sistemlərinin Avropada daimi yerləşdirilməsi Rusiyanın moratori­umunun sonu demək olacaq. Belə iddia edilir ki, indiyə qədər ABŞ-da belə komp­lekslər az idi, lakin 2026-cı ilə qədər onlar istesahlı artıra və dünyanın müxtəlif böl­gələrində onların kütləvi şəkildə yerləşdi­rilməsinə başlaya bilər. Mütəxəssislərin fikrincə, Birləşmiş Ştatlar və onun müt­təfiqləri “soyuq müharibə”nin “ikili NATO həllini” təkrarlamağa ümid edirlər. 

Moskva Almaniyada ABŞ raketləri­nin yerləşdirilməsinə adekvat reaksiya göstərəcəyini bildirib. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov vur­ğulayıb ki, ABŞ-nin Almaniya ərazisində uzaqmənzilli raketlər yerləşdirmək qəra­rı eskalasiyanın həlqələrindən biridir. O qeyd edib ki, Rusiya bu addıma “sakit şəkildə” cavab verəcək, lakin bu, hərbi cavab olacaq: “Bu hərəkətlər ilk növ­bədə ölkəmizin təhlükəsizliyinə xələl gətirmək məqsədi daşıyır. Reaksiya­mızın xarakteri sakit, peşəkar şəkildə müəyyən ediləcək. Şübhəsiz ki, ordu bu mesajı artıq nəzərə alıb. Söhbət hansı konkret sistemlərdən getdiyini, əlbəttə ki, təhlil edəcəyik”.

Amerika raketlərinin yerləşdirilməsi qərarının “soyuq müharibə” təcrübəsini təkrarlaya biləcəyi sualına cavab verən Sergey Ryabkov deyib ki, bu vəziyyət­də razılaşmanın iki tərəfi olaraq NATO, ABŞ və Almaniyanın nəyə inandıqlarını mühakimə etmək çətindir: “Düşünürəm ki, bu təcrübəni təkrarlamağın mümkün olduğuna inanmırlar – vəziyyət kökün­dən dəyişib”. Eyni zamanda, Rusiya XİN rəhbərinin müavini qeyd edib ki, ABŞ-ın uzaqmənzilli raketləri yerləşdirmək plan­ları hədə-qorxu elementlərindən biridir.

S.ELAY
XQ