Bəxtiyar Vahabzadə – 100

Bu il 100 yaşı tamam olan istiqlal nəğməkarı, Türk dünyasının ünlü şairi Bəxtiyar Vahabzadə həm də ədəbiyyatşünas alim və pedaqoq kimi minlərlə filoloq tələbənin sevimli müəllimi, neçə-neçə alimin elmi rəhbəri olmuşdu. Bakı Dövlət Universitetinin professoru kimi Bəxtiyar müəllim mənim də namizədlik dissertasiyama rəhbərlik etmişdir.

Əlamətdar yubiley ilində Xalq şairi barədə mətbuatda çap edilən xatirə yazı­larını zənginləşdirmək, vətəndaş alimin kimliyini çağdaş nəsillərə az da həssas­lıqla duydurmaq üçün mən də yaddaşımın unudulmaz epizodlarını yenidən yaşadım. Uzun illər evinə gedib-gəldiyim, ailəsi və qohumları ilə dostluqlar qurduğum, adını böyük iftixarla xatırladığım Azərbayca­nımızın poeziya aləminə öz dəst-xətti ilə daxil olan qüdrətli söz ustadı və alim Bəx­tiyar Vahabzadə haqqında bir neçə hekayə­ti oxucularla bölüşmək istəyirəm:

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnsti­tutunun (indiki Pedaqoji Universitet) ta­rix-filologiya fakültəsində oxuyurdum. O zaman institutda Bəxtiyar Vahabzadənin “Şəbi-hicran” poemasının müzakirəsi ke­çirilirdi. Əlaçı tələbə olduğum üçün əsərin təhlili mənə tapşırılmışdı. Yəni mən əsər haqqında məruzə edirdim. Müzakirədə Bəxtiyar müəllimin özü də iştirak edirdi. Görüş çox maraqlı keçdi, sonda mən də müəllifdən məruzəmlə bağlı səmimi təşək­kür eşitdim. O vaxtdan sonra mənim Bəx­tiyar Vahabzadə yaradıcılığına marağım hədsiz dərəcədə artdı.

Sonrakı illərdə mənim aspirantura təhsilim və elmi fəaliyyətim Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki Bakı Dövlət Universiteti) görkəmli yazıçımız, profes­sor Mir Cəlal Paşayevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasında keçdi. Namizədlik işimin mövzusunu mənə Mir Cəlal müəllim tövsiyə etdi. Elmi rəhbər isə Bəxtiyar Vahabzadə təyin edildi. Hər ikisinin mənə dəyərli məsləhətləri, insani dəstəyi elmi işimin yazılmasını və müda­fiəsini sürətləndirdi.

Elmi rəhbərim olduğu illərdə ya­vaş-yavaş Bəxtiyar müəllimin evinə də ayaq açırdım. Bir şeiri məni çox təəccüb­ləndirmişdi:

Atam iki,
Anam iki,
Sevgilim iki,
Vətənim iki.

Bir gün evlərində dedim ki, Bəxtiyar müəllim, “Vətənim iki”ni başa düşürük. Yəni Arazın o tayı və bu tayı. “Sevgilim iki”nidə sizin şeirlərinizdən anlayırıq. Bəs ata və ana iki ola bilərmi?

Bəxtiyar müəllim dedi ki, öz atamın məni tərbiyə edib böyüdən anam Gülzar xanımdan övladı olmayıb. Əmimin isə bir neçə övladı olub. Mən əmimin oğluyam. Əmim və atam mənə atalıq, əmimin həyat yoldaşı və anam Gülzar xanım mənə ana olublar.

1965-ci ildə Bəxtiyar Vahabzadə 39 yaşında Bakı Dövlət Universitetinin böyük akt salonunda doktorluq dissertasiyası mü­dafiə edirdi. Mövzusu “Səməd Vurğunun yaradıcılıq yolu” idi. Şair hələ 20 yaşında belə bir şeir yazmışdı: “Sarılığın xisləti”. Şeirdəki “sarılıq” bəlası birbaşa rus ağalı­ğına ünvanlanmışdı. Şeiri o zaman böyük Səməd Vurğuna təqdim edən gənc Bəxti­yar şairə ehtiyatlı olmağı tövsiyə etmişdi. Dissertasiyada bu şeirdən, Səməd Vurğu­nun ona münasibətindən söhbət açılmasa da, nökər xislətli bədxahlar bu “ehtiyat­sızlığ”a siyasi don geydirməklə Bəxtiyar Vahabzadənin müdafiəsinə mane olmaq istəyirdilər.

Bəxtiyar müəllimin dostları, pərəstiş­karları kimi, bədxahları da çox idi. “Azər­baycan” şeiri cəmiyyətdə bomba kimi part­lamışdı:

Azərbaycan, mənim eşqim, 
mənim anam!
Biz ikimiz bir torpağıq, 
mən də sənin bir parçanam.
Ey qüdrətim, ey şöhrətim, 
sənsiz mənim nə qiymətim?

Onu tənqid edib demişdilər ki, niyə bu­rada “Sovet Azərbaycanı” ifadəsi yoxdur?

Bəxtiyar müəllimin “Muğam” poe­masını yazmasını da xatırlayıram. Evdə bütün muğam dəstgahlarını dinlədiyinin şahidiyəm. O dəstgahların bəzilərini din­ləyən qulaq müsafirlərindən biri də mən olmuşam.

“Mərziyə” poemasını yazanda isə şair ağır sarsıntılar keçirmişdi.

Bəxtiyar müəllim vətəndaş yanğısını sətirlərə belə köçürmüşdü:

Sən vuruşdun əlindəki silahla yox,
Qəlbindəki inamınla, imanınla,
Həkk elədin öz adını,
Sən tarixə öz qanınla.

Bəxtiyar müəllim totalitar rejimdə bir çox cəsarətli çıxışları ilə yadımda qa­lıb. 1990-cı ilin 20 Yanvar gecəsi əliyalın xalqımıza qəsd edildi. Çoxlu şəhid verdik. Sabahı gün B.Vahabzadənin rus generalı­nın üzünə tüpürərək “Sən mənim xalqımın qatilisən”– deməsi, o, fövqəladə cəsarət idi, gözü görə-görə ölümə getmək idi. Son­ralar bu barədə “Tüpürcək” adlı şeir də yazıldı. Şairin özü isə o günlərdə məşhur “Şəhidlər” poemasını yazdı.

1987-1990-cı illərdə mənim çalışdı­ğım Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutu adlanan Rusiyanın Voznesenski adına Le­ninqrad Universitetinin filialına çevrilmiş­di. İnstitutda çalışdığım Azərbaycan dili kafedrasının isə bağlanmaq təhlükəsi var idi. Mən Bəxtiyar müəllimin yanına gedib vəziyyəti danışdım. Şair o zamankı rektora zəng edib “xalqın dilini öyrədən kafedra bağlana bilməz” dedi. Uzun söhbətlərdən sonra Azərbaycan dili kafedrası Bəxtiyar müəllimin sayəsində bağlanmadı.

Bəxtiyar müəllimin mətbuatda dərc olunan hər bir məqaləsi, hər şeiri, nəşr edilən hər bir kitabı şıdırğı sürətlə yayılıb oxunurdu. Bəxtiyar müəllim təpədən-dır­nağa qədər türkçü idi. 37-ci il olsa idi, yəqin ki, pantürkçü adı ilə onu da məhv edərdilər.

2009-cu ildə Bəxtiyar müəllim dünya­sını dəyişdi. Xəstə olduğu günlərdə tez-tez evlərinə gedirdim. Həyatının son saatla­rında belə yanında türk ziyalıları var idi.

Bəxtiyar müəllim ilk ziyalımız idi ki, dəfnində cənazəsi Azərbaycan və Türkiyə bayraqlarına bürünmüşdü. Özü də belə yazmışdı:

Birdir bizim hər halımız
Diləyimiz, amalımız
Bayraqlarda hilalımız
Azərbaycan–Türkiyə.

Maarifə HACIYEVA,
filologiya elmləri doktoru, professor