Söhbət kitab buraxılışı kimi halal işə haramlıq qatmaqdan gedir

Çağdaş dünyada sosial şəbəkələrə, onlayn təmaslara bağlılıq artsa da, ənənəvi kitab mütaliəsi heç də dəbdən düşməyib. “Keçid dövrü”nün üzdəniraq “özününküləşdirmə” və “qamarlama”ları gedişatında axırına çıxılmış kitab mağazalarının bərpası, yeni nəşriyyatların yaradılması və xarici ədəbiyyat nümunələrinin tərcümə edilərək çap edilməsi kitab mədəniyyətinin qorunub saxlanmasını təmin edir. 

Vaxtaşırı keçirilən kitab yarmarka-sər­gilərində müşahidə olunan izdihamlar, yer­lərdə görkəmli şair və yazıçılarla çoxsaylı görüşlər də göstərir ki, oxucuların kitaba marağı sönməyib. Bütün bu meyllər, təbii olaraq, kitab bazarında canlanma yaradır. Amma, eyni zamanda, təəssüf ki, kitab yayı­mı və ticarətində müəyyən özbaşınalıq və qa­nunsuzluq halları da baş qaldırıb. Söhbət yeni kitab bumunu fürsət bilərək, “qaz vurub qa­zan dolqurmaq” istəyən qeyri-peşəkar naşir­lərin meydan sulamasından, özəl mətbəələr­də “piratçılıq” (yağmaçılıq ) yolu ilə, ucuz və bəsit surətçıxarma üsulunda bədii və tədris ədəbiyyatını çap edib gen-bol satmasından gedir. Nəticədə, oxucular pul verib aldıqları kitabların keyfiyyətindən narazı qalır və bil­mirlər ki, bu kitablar, doğurdanmı, qanuni nəşrlərdir? Min-bir çətinliklə nəfis kitablar buraxan həqiqi naşirlər isə zəhmətlərinin mə­nimsənilməsindən – “pirat”ların qazanc xati­rinə qeyri-leqal fəaliyyətindən ziyan çəkirlər. 

Problemlə bağlı narahatlığını sosial şə­bəkələrdə bildirmiş “Qanun” Nəşriyyat Evi­nin direktoru Şahbaz Xuduoğlu ilə söhbət etdik. “Pirat” kitablar hər zaman olub, – deyə o bildirdi:

– Ancaq ölkəmizdə kitab ticarəti geniş­ləndikcə belə hallara daha çox rast gəlinir. Özü də daha çox tələbat duyulan nəşrlər – populyar müəlliflərin əsərlərinin, bədii tər­cümələrin, eləcə də dərslik və dərs vəsaitləri­nin klonlarının – oxşarı və törəmələrinin çapı üstünlük təşkil edir. Həm də oğru çapçılar kitabları firma nişanını saxlamaqla tirajlayıb adamları aldadırlar. Qiymət də eyni olur ki, şübhə doğurmasın. 

“Qanun”un nəşrləri çox satılan kitablar olduğu üçün belə hallarla biz daha çox üzlə­şirik. “Pirat” məhsulları ciddi kitab şəbəkələ­rində və ixtisaslaşmış mağazalarda deyil, əsasən metro stansiyalarının yanında, yeraltı keçidlərdə, zirzəmilərdə “Sədərək” ticarət mərkəzində, bazarlarda və gözdən-könüldən iraq rayon mərkəzlərində görmək olar. Yalnız şəxsi mənfəətini güdən haramxor işbazlar həm alıcıları aldadır, həm də nəşriyyatların kitab ticarətinə zərbə vururlar. Biz bununla bağlı Daxili İşlər Nazirliyinə dəfələrlə müra­ciət etmişik və hər zaman da müəyyən müs­bət nəticələr olub: bəzi kitab mağazalarından “pirat” nəşrləri yığışdırıblar. Düşünürəm ki, bu mübarizə mütəmadi aparılmalı, qanun po­zucuları sərt cəzalandırılmalıdırlar.

– Saxta kitab nəşri və satışı qanun pozun­tusu olmaqdan əlavə, həm də etik bir məsələ­dir, yəni özünə hörmət edən ticarətçi kiminsə müəllif hüquqlarını pozmamalıdır...

– Doğrudur. Biz bir kitabın əlyazmasını alır, müəlliflə müqavilə bağlayır, sonra nəşr edir və satışa çıxarırıq. Bu isə həm böyük əziyyət, həm də maliyyə xərcləri tələb edir. Konkret misallar çəkim: Orxan Pamuk, Gen Brone, Steyn Berk kimi ünlü yazarların əsər­ləri “Qanun”da tərcümə və çap olunur biz həmin nəşrlərdən onlara ödənişlər edirik. Amma asan qazanc hərisi olan hansısa bir əliəyri müəllif hüquqlarını, çəkilən xərcləri nəzərə almır, həm də kitabları, təbii ki, çox keyfiyyətsiz şəkildə çap edib alıcıya sırı­yır. Belə kitabların yazıları pozulub qarışır, vərəqləri dağılır. Oxucular da elə bilirlər, bu keyfiyyətsiz məhsullar bizə aiddir və sosial şəbəkələrdə nəşriyyatlardan narazılıq edirlər. 

Şahbaz Xuduoğlu peşəkar nəşriyyatlarda istehsal olunan kitabların “pirat” kitablardan asanlıqla fərqləndiyini də söylədi: 

– Bizim nəşr etdiyimiz kitabların üzün­dəki yazılar qabarıq şəkildə və laklı olur. Təəssüf ki, indi bunu “pirat” kitablarda da etmək olur. Amma saxta nəşrlər bir müddət istifadə etdikdən sonra tez qopur, yazıları si­linir, vərəqləri solğunlaşır, çox hissələrinin oxunuşu çətinləşir. Atalar demişkən, ucuz ətin şorbası olmur. Alıcılar bir qədər diqqətli olsalar, fərqi seçə bilərlər. Məsləhətim budur ki, qoy, hamı kitabı rəsmi kitab şəbəkələrin­dən almağa üstünlük versin. Küncdə-bucaq­da satılan kitabları almaq lazım deyil, çünki hardan gəldi, dönər alıb yeyən insan zəhər­ləndiyi kimi, təsadüfi yerdən kitab əldə edən insan da zərərə düşmüş olur. 

Onu da deyək ki, oxucuların kitab alarkən qəbz tələb etməsi də vacibdir. Belə olduqda lazım gələndə müvafiq orqanlara sübut-dəlil­li şikayət etmək imkanı olar. Eyni zamanda, heç də hər kəs ürək edib alıcıları keyfiyyətsiz nəşrlərlə aldatmaz.

Sonra nəşriyyat rəhbəri bizə həqiqi və “pirat” kitabların fərqini əyani şəkildə göstər­di. Fikir verincə gördük ki, həqiqi kitablarda qüsur yox idi, digər nüsxələrin, necə deyərlər, əldəqayırma olanların isə qıraqları əzilmiş halda, yazıları solğun, kağızı keyfiyyətsiz idi. 

Öyrəndik ki, bir biabırçı məqam da in­ternetdən bəzi əsərlərin PDF variantının kö­çürülməsidir. Məsələ bundadır ki, hər hansı bir kitabın ingilis dilində PDF formasına rast gəlmək mümkün deyil, çünki xarici naşirlər internetdə də müəllif hüquqlarının qorunması ilə bağlı ciddi tədbirlər görürlər. Elektron ki­tablar PDF halına salınıb götürülməsin deyə, dünyada məşhur elektron kommersiya plat­formaları olan “Amazon”da da, “Google”da da ciddi tədbirlər görülür. Bizdə isə hələ ki, belə deyil və oğrular həmin texniki imkandan sui-istifadə edə bilirlər.

Bəli, bəhs etdiyimiz problem ilk baxışda qabarıq nəzərə çarpmır, çünki oyun gizli apa­rılır. Belə gizlinlər aşkara çıxarılmalı və ara­dan qaldılmalıdır. Söhbət kitab kimi müqəd­dəs bir qaynaqdan, ticarət kimi halalıq sevən bir peşədən gedir.

Əli NƏCƏFXANLI,
Ayşən AZADOVA,
XQ