Analitiklər Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) neft bazarları üzrə aylıq hesabatından son dərəcə narahatdırlar. Hesabatda qlobal neft tələbatının davamlı artdığı qeyd olunub. Amma bazara tələbata uyğun həcmdə neft çıxarılmır. Bunun da səbəbkarı Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiyadır. Səudiyyə Ərəbistanı könüllü olaraq neft hasilatını, Rusiya isə ixracını azaldır. Artıq Ər-Riyad hasilatının könüllü olaraq 1 milyon barel azaldılmasını ilin sonuna qədər davam etdirəcəyini açıqlayıb.
Rusiya isə ilin sonuna qədər neft ixracını könüllü olaraq gündəlik 300 min barel azaldacaq. Bundan əvvəl Rusiya avqustun 1-dən gündəlik hasilatı 500 min barel azaltmışdı. Beləliklə, bu iki ölkə tədarük ixtisarlarını 2023-cü ilin sonuna qədər uzadıb. Nəticədə, Ər-Riyad və Moskva dünya bazarında son 10 ildə ən böyük neft kəsiri yaradıblar. Bu o deməkdir ki, qlobal neft ehtiyatları azalmaqda davam edir və yüksək qiymətlər qalır. Məsələn, “Brent” nefti 36 sent bahalaşaraq 92,24 dollar, ABŞ-nin Qərbi Texas nefti (WTI) isə 35 sent bahalaşaraq 88,87 dollar olub. “Azeri Light” markalı Azərbaycan nefti 0,09 dollar artaraq 98,73 dollar təşkil edib. “Azeri Light” neftinin ən aşağı qiyməti 2020-ci il aprelin 21-də (15,81 ABŞ dolları), maksimal qiyməti isə 2008-ci ilin iyulunda (149,66 ABŞ dolları) qeydə alınıb.
Qarşıdakı aylarda neftin ucuzlaşması görünmür. 2024-cü ildə bir barelin qiymətinin 107 dollar olacağı proqnozlaşdırılır.
Aydındır ki, bu dövlətlərin hər ikisi yanacağın yüksək qiymətlərində maraqlıdırlar. Birincisi, neftin qiymətinin artması onların valyuta gəlirlərini, vergi və gömrük rüsumlarından büdcəyə daxilolmalar artır. İkincisi, səudiyyəlilər daxili islahatlar aparır, Rusiya isə Ukraynada hərbi əməliyyatları davam etdirirlər. Həm müharibə, həm də islahatlar ucuz başa gəlmir, böyük məbləğdə vəsait tələb edir. Məsələn, Rusiya 2023-cü il üçün müharibə xərclərini iki dəfə artırıb. Bu xərclər 100 milyard dolları ötüb və dövlət xərclərinin üçdə birini təşkil edir. Bunu Reuters agentliyi əldə etdiyi Rusiya hökumətinin sənədinə istinadən yazır. Rəsmi olaraq bu xərclər “müdafiə” xərcləri adlanır.
Sənəddən belə çıxır ki, təkcə 2023-cü ilin birinci yarısında Rusiya “müdafiə” üçün 5,59 trilyon rubl (60 milyard dollardan çox) xərcləyib: Rusiya hakimiyyətinin planlaşdırdığı 4,98 milyard rubldan (54 milyard dollar) 12 faiz çox.
Analitiklər qeyd edirlər ki, neft hasilatı hazırkı səviyyədə qalarsa, növbəti rübdə tələblə təklif arasında fərq iki dəfə artacaq. Nəzərdə tutulan dövrdə istehsalçıların gündə təxminən 30,7 milyon barel neftə ehtiyacı olacaq. OPEK-in proqnozlarına görə, kommersiya neft ehtiyatları dördüncü rübdə gündə təxminən 3,3 milyon barel azalacaq və bu, 2007-ci ildən bəri ən kəskin azalmadır: o zaman maliyyə böhranı ərəfəsində həm dünya iqtisadiyyatı, həm də neftin qiymətləri çox artmışdı.
Neft qıtlığı adambaşına düşən avtomobil yanacağına da təsir edir. “Grafonomics” kanalının ekspertləri hesab edirlər ki, son 50 ildə adambaşına neft istehlakı faktiki olaraq dəyişməz qalıb. Yəni, inkişaf etmiş ölkələrin enerji səmərəliliyi proqramları, elektromobilləşdirmə və s. adambaşına avtomobil yanacağı sərfinin azalmasına səbəb ola bilməmişdir. Bəs niyə? Əgər “yaşıl enerji”dən istifadə hər il artırsa, neftə (benzinə) tələbat da azalmalıdır. Amma əksinə, adambaşına düşən avtomobil yanacağı artır. Bu proqramlar yalnız Asiyada artan tələbatı kompensasiya edə bilir. Sadə dillə desək, alman maşınının “yemədiyi” hər şeyi Çin maşınları “yeyir”. Həm də 1,5 milyard hindli, yüz milyonlarla pakistanlı, nigeriyalı və indoneziyalı şəklində bir ehtiyat da var. Hamısı gündə bir neçə litr benzin tələb edirlər. Ən azından artan əhali hesabına tələbat da artır. Bazara çıxarılan azalan neftin həcmi onun qiymətinə də təsir edir. Bu, özünü benzin istehsalının azalması və qiymət artımında göstərir. Tələbatı isə təmin etmək çətinləşir. Bu səbəbdən hazırda Rusiyanın bir çox vilayətlərində benzin qıtlığı yaranıb. ”.
Beləliklə, ruslar və səudilər üçün qara qızılın bahalaşması büdcə daxilolmalarının artması və rublun möhkəmlənməsinə ümiddirsə, Qərb ölkələri üçün bu, ilk növbədə, inflyasiyaya meyilli təhlükədir.
Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ
.jpg)
