Onlar özləri ilə yazı da geri qaytarırlar

Qaranquşlar, adətən, hər il aprelin əvvəllərində yurdumuzun səmasında pərvaz etməyə başlayırlar. Bir də gördün ki, lap yaxından, az qala, gözlərimizin özündən uçub gedirlər. Onlar özləri ilə yazı da geri qaytarırlar.

Qaranquşlar bizimlə əylənsələr də, onlar daim “iş başında”dır. Belə ki, gölməçələrin kənarındakı qurumamış palçığı dimdikləri ilə gətirərək kiçik və səliqəli yuvalar tikirlər. Evlərin tirlərinə, taxta divarların və damların çıxıntılarına yapışmış yuvalar sanki onların “yay mənzilləri”dir.

Belə bir inanc var ki, qaranquşlar yuva qurduqları evlərə ruzi, bərəkət gətirirlər. Elə ki, özlərinə sığınacaq qurdular, artıq öz quş dillərində gözəl mahnılar oxuyurlar.

Bəzən dəcəl sərçələr qaranquşların yuvalarına girirlər. Bu zaman qaranquşlar çağırılmamış qonağı qovmağa çalışır, təlaşla yuvanın ətrafında dövrə vururlar. Sərçələr tərslik edəndə, qaranquşlar çarəsiz qalıb köhnə yuvanın yaxınlığında yenilərini tikməyə başlayırlar.

Qaranquşlar, demək olar ki, ömürlərini havada – uçmaqla keçirirlər. Onlar həşəratlarla qidalanırlar. Hesablanıb ki, hər bir qaranquş yay fəslində orta hesabla yarım milyondan bir milyona qədər mığmığa, ağcaqanad və mənənə ovlayır.

Qaranquşların sinoptikliyi də var. Belə ki, onlar havalar kəskin dəyişəndə, xüsusilə yağışdan öncə alçaqdan uçurlar. Qaranquşların bu hərəkətini müşahidə edən insanlar tezliklə yağış yağacağını başa düşürlər.

Qaranquşlarda “dəqiq və ədalətli əmək bölgüsü” də mövcuddur. Adətən, dişi qaranquşun kürt yatdığı yuvada 4–6 yumurta olur. Erkək qaranquş bu zaman “xanım”ına yem gətirir, sonra isə hər ikisi balalara qayğı göstərir. Cücələr yuvada 3 həftə yemlənir, yuvadan uçduqdan sonra onlara bir neçə gün ov etmək öyrədilir. Sonda “ata-ana” onları tərk edir.

Qaranquşlar planetimizizn əksər bölgələrinə yayılıblar. Onlara Avropa və Asiyada, Afrikanın şimalında, Şimali Amerikada daha çox rast gəlinir. Avropa qaranquşları Ekvatorial və Cənubi Afrikada, Asiya qaranquşları Hindistandan Filippinə qədər olan ərazilərdə, Şimali Amerika qaranquşları isə Cənubi Amerikanın şimalında qışlayır. Avropa qaranquşları mart–aprel aylarında bala çıxarmaq üçün geri qayıdır. Ərazisindən böyük miqrasiya yolları keçdiyinə görə, Azərbaycan həm köçəri, həm də oturaq quşlar üçün əlverişli məkan sayılır.

Böyük Səməd Vurğun yurdsevərlik himnimiz olan “Azərbaycan” şeirində yazırdı:

Afrikadan, Hindistandan,
Qonaq gəlir bizə quşlar

Yeri gəlmişkən, 1906-cı il aprelin 1-də quşların mühafizəsinə dair Beynəlxalq Konvensiya imzalanıb və həmin gün dünyada Beynəlxalq Quşlar Günü kimi qeyd edilir.

Qaranquşlara yazın, “baharın elçiləri” də deyirlər. Onların gəlişi ilə torpaqda əkin-biçin işləri artır, insanlar ruzi qazanmaq üçün tarlalara, bağlara üz tuturlar. Evdə oturmaq, bekar qalmaq günah sayılır.

Azərbaycan poeziyasında qaranquşlar həmişə sevgi ilə vəsf edilib. Onlara musiqi də qoşulub. Bəstəkar Hikmət Aslanovun şairə Diləfruz Hüseynqızının sözlərinə yazdığı populyar bir mahnıda deyilir:

Bahar yurda gələndə,
Lalə bitər çəməndə,
Görüşərik səninlə,
Qaranquşlar gələndə.

Qaranquş gözəl, yaraşıqlı quşdur. O, iti uçuşu ilə istər tutqun, istər yağışlı, istərsə də açıq yay səmasına bir canlanma, həyat eşqi gətirir. Qaranquşları seyr etməyin ayrı bir səfası var. Qoy onlar yurdumuzun səmasını daim bəzəsinlər!

M.HACIXANLI
XQ