Müasir Azərbaycan tarixinin çox ağır və kəşməkəşli dövründə Heydər Əliyev, sanki, bir Tanrı vergisi kimi Vətənin köməyinə yetişdi. 1993-cü ilin iyununda siyasi hakimiyyətə qaydan görkəmli dövlət xadimi düz on il sərasər dinclik bilmədən, bezdim, yoruldum demədən ömrünün hər anını xalqına həsr etdi. Onun fədakar əməyi diletant, vəzifə görməmişlərinə anlatdı ki, ölkənin, dövlətin taleyi eksperiment meydanı deyil, idarəetmə çox ciddi elmdir. 

Xalqın etimadını doğruldaraq ölkəni uçurumdan qurtarmaq, əhalini ümumi bir amal ətrafında birləşdirərək həm­rəyliyə nail olmaq, yeni ictimai-siya­si düzənə uyğun dövlət institutlarını bir-bir qurub möhkəmləndirmək, hö­kumət strukturlarını ali məqsədə doğ­ru yönəltmək, dirçəliş strategiyasının nəzəri əsaslarını hazırlayıb, darmada­ğın olmuş iqtisadiyyatı inkişaf relsləri üzərinə keçirtmək, zəruri hüquqi ba­zanı yaratmaq... və daha neçə-neçə mühüm işləri görmək üçün müdrik şəxsiyyət heyrətamiz əzmlə, əzəmətlə, uzaqgörənliklə, sarsılmaz iradə və ba­carıqla çalışdı. Sıravi dövlət qulluqçu­su olaraq bütün bunların şahidi olmaq, böyük quruculuq işlərini yaxından mü­şahidə edə bilmək imkanı mənim üçün nə qədər şərəfli idisə, bir qələm adamı kimi, bir o qədər maraqlı və faydalı idi. 

Qeyd etdiyimiz kimi, Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıtdığı dönəmdə ölkədə vəziyyət son dərəcə qəliz idi. İmperiya asılılığından yeni qurtulmuş gənc müstəqil respublikanın qarşısında yığılıb qalmış saysız-he­sabsız ictimai, siyasi, iqtisadi, mədəni, sosial problemlər dağ kimi dururdu. 1988-ci ildən sonra ard-arda “şahlıq quşu”nun gətirdiyi hüdudsuz hakimiy­yət eyforiyasında təsadüfi idarəedi­cilərin qoyub getdiyi dağıntılar altında biçarə Vətən ağır-ağır nəfəs alırdı. İctimai-siyasi sahələrdə başıpozuq­luq, yeni şəraitə uyğunlaşa bilməyən fabrik-zavodlarda istehsalın minimum həddə enməsi, əhalinin sosial qayğı­ları, işsizliyin tüğyan etməsi, qaçqın və məcburi köçkünlərin problemləri ümu­mi böhranı daha da dərinləşdirmişdi. 

Sovet dövründən qalma nəhəng sexlər, paslı dəzgahlar, dəmir soba­lar, kranlar, maşın-mexanizmlər ancaq “metalloma” yarayırdı. Fürsətdən isti­fadə edən işbazların polad dəmir yolu xətlərini, mis elektrik məftillərini söküb xaricə satmaları da iqtisadi vəziy­yətə təsiri göstərirdi. Ən ciddi çətinlik isə əlbəttə, keçmiş “Dağlıq Qarabağ” münaqişəsinin həlli ilə bağlı idi... Bü­tün bu irimiqyaslı çətinliklərin aradan qaldırılması ilə üzbəüz qalan yeni iq­tidar məhz Prezident Heydər Əliyevin müdrik idarəçiliyi sayəsində ölkəni ad­dım-addım uçurum kənarından xilas etdi, öləziyən həyatı dirçəltdi. 

O ağır günlərdə xalqın və dövlətin min bir qayğısını təkbaşına Antey qüd­rəti ilə öz çiyinlərinə götürən təcrübəli dövlət xadimi eynən 70-80-ci illərdə ol­duğu kimi, gecəli-gündüzlü son dərəcə gərgin qrafiklə işləyirdi. 

1993-1997-ci illər müstəqilliyimizin qorunması və dövlətçiliyin xilası baxı­mından ən ağır dövrlər idi. Dörd bir yan­dan zəngin Azərbaycanın müstəqilliyini qəbul edə bilməyən xarici qüvvələrin aramsız təsir və təzyiq cəhdlərinin qarşısını almaq heç də asan deyildi. Bunun üçün böyük səriştə, təcrübə və uzaqgörənlik tələb olunurdu. İctimai-si­yasi proseslərlə yanaşı, Prezident ölkənin iqtisadi, maliyyə və təsərrüfat həyatı ilə bağlı işlərə də diqqət ayırırdı. Vəziyyətə şəxsi nəzarət üçün vaxtaşırı Nazirlər Kabineti aparatının, nazirlik, komitə və baş idarə rəhbərlərinin işti­rakı ilə geniş müşavirələr keçirir, aktual məsələlər ətrafında ciddi müzakirələr aparır, tapşırıq və tövsiyələrini verirdi. 

Yeni şərait idarəetmədə də yeni üsullar tələb edirdi. Totalitar hakimiy­yətin qapalı idarəçilik sisteminin özü­nü doğrultmadığını hamıdan yaxşı bilən siyasət qrossmeysteri yeni de­mokratik iş üslubuna üstünlük verirdi. Və hər kəsdən də demokratik düzənə uyğun, tam aşkarlıq şəraitində fəaliy­yət göstərməyi tələb edirdi. Prezident Aparatının (indiki Administrasiya) bö­yük iclas zalında keçirdiyi geniş tərkibli müşavirələrdə bütün məsələlər açıq müstəvidə müzakirəyə çıxarılırdı. Mə­lum olurdu ki, əvvəlki dövrlərdən yığılıb qalan problemlərə insan faktoru səbə­bindən arabir yeniləri də əlavə edilir. O müşavirələrdə müzakirəyə həlli vacib mühüm məsələlər çıxardılırdı: 

– Ölkə daxilindəki gərgin ictimai-si­yasi vəziyyətin qiymətləndirilməsi; 

– hökumət aparatında zəruri kadr dəyişikliklərinin aparılması; 

– sənayenin durumu, işsizlik və ağır maliyyə-kredit məsələlərinin həlli; 

– qaçqınlar üçün nəzərdə tutulmuş humanitar yardımlar, onların uçotun­da və bölüşdürülməsində rast gəlinən mənfi halların aradan qaldırılması; 

– investisiya mühitinin gücləndiril­məsi; 

– özəlləşdirmə prosesindəki mürək­kəbliklər; 

– milyardlarla manat dəyərində (o illərdə inflyasiya çox yüksək idi) satıl­mayan, illərlə anbarlarda yığılıb qalan sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulları­nın aqibəti... 

Ölkənin bu vəziyyətində, üstəlik, bəzi işçilərin neqativ hallara yol ver­məsi Prezident tərəfindən ümumi ic­laslarda kəskin tənqid və tənbeh edi­lir, təqsirkarlar ciddi cəzalandırılırdı. Dövlət başçısını ən çox narahat edən məsələ - özünü doğrultmayan kadrla­rın etimaddan sui-istifadə etmələri idi. Belələrinin əməlləri barədə tam aşkar şəkildə açıqlanan faktlar auditoriyadakı dövlətə və qanuna sadiq kadrlarda tə­bii heyrət və hiddət doğururdu. 

Aradan 30 ilə yaxın vaxt keçdiyini və həyatımızın çox irəli getdiyini nəzərə alaraq, o dövrün ağır iqtisadi mənzərə­sini cızmaq və keçmişdən qalma necə miraslara qarşı mübarizə aparıldığı, hansı zəhmətlər bahasına nizam-in­tizama, qanun-qaydaya, sabitliyə, in­kişafa nail olunduğu barədə müəyyən təsəvvür yaratmaq üçün, Prezidentin yanında keçirilən müşavirələrdə adı ilə, ünvanı ilə səslənən açıq faktlardan bəzilərini ümumi şəkildə olsa da xatır­latmaq mövzumuzun kontekstində ye­rinə düşər: 

– Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nəzdindəki şərab zavodlarında hökm sürən əliəyrilik halları... 

– Rayon neft bazalarında milyard­larla manat dəyərində oğurluq faktla­rı... 

– Ən çox gəliri olan qurumlardan bi­rinin dövlətə yüz milyard manata yaxın borcunun yığılıb qalması... 

– Toplanan vergilərin müəyyən fai­zinin büdcəyə daxil edilməməsi... 

– Özəlləşdirmədən gələn vəsaitin bir hissəsinin banklara oturdulmama­sı... 

– Respublikanın bir şəhərində tə­mir-bərpa işlərinə on milyardlarla ma­nat pul silindiyi halda, müəllimlərə və həkimlərə maaşların verilməməsi... 

– Ölkədəki ümumi qıtlıqdan şəxsi mənfəəti üçün rayonların icra hakimiy­yəti başçılarından birinin mağazalarda toyuq ətinin 1 kiloqramını 50 min ma­nata yaxın fantastik qiymətə satışa çıxartması... 

– Başqa bir rayonun icra başçısının qaçqınlara ayrılan vəsait hesabına 130 milyon manata minik avtomobili alma­sı... 

– Ehtiyac olmadığı halda, bir idarə rəhbərinin satış üçün xaricdən Azər­baycana 10 milyon dollarlıq adi içməli su alıb gətirməsi... 

– Başqa bir idarə rəhbərinin 100 milyon dollara xaricdən vaxtı keçmiş xarab uşaq yeməkləri alıb gətirməsi... və s. və i.a.

Bəli, ölkənin, xalqın və dövlətin aqibətini deyil, yalnız öz mənafeyini güdən meşşan təbiətli, cahil kəslər hər zaman olub və var. O ağır vəziyyətlər­də heç nəyə məhəl qoymadan belə miskin hallara yol verənlər aşkarlandı. Və qlobal miqyaslı siyasi proseslərlə, Qarabağ münaqişəsi kimi mürəkkəb, dolaşıq məsələlərlə, hərbi quruculuq işlərilə, sosial-mədəni sahələrin qayğı­ları ilə yanaşı, Prezident bu cür neqa­tivlərlə mübarizəyə də vaxt və enerji sərf etməli olurdu. Müharibə vəziyyə­tində olan ölkəyə miras qalmış cəmi bir neçə milyon manatlıq kasıb dövlət büd­cəsindən çıxan hər manatın hesabı so­ruşulurdu. İndiki milyardlarla dollarlıq büdcəyə malik zəngin ölkənin təməlini qurub-yaratmaq naminə dövlət başçısı aşkarlanan hər mənfi hala dərhal adek­vat reaksiya verir, adətən yerindəcə, elə iclas zalında, mətbuatın və ictima­iyyətin qarşısında ciddi ölçü götürürdü. Nazirlik, komitə və baş idarələrdə köh­nədən yuva salmış rüşvətxor, əliəyri, natəmiz işçiləri Prezident qətiyyətlə kənarlaşdırır, kadr korpusunda təmiz­ləmə aparır, hökumətin tərkibini sağ­lamlaşdırırdı. 

Gərgin və səmərəli keçən müşa­virələrin yekununda, adətən, Prezident geniş məruzə ilə çıxış edirdi. 1993-cü ildən sonrakı dövrdə ölkənin həyatında baş verən dəyişikliklərdən, siyasi sabit­liyin bərqərar olmasının vacibliyindən, əhalinin qayğısına qalmağın zərurili­yindən söz açırdı. Qəbul edilmiş qərar və sərəncamların icrası prosesində məmurları obyektiv olmağa səsləyirdi. İlk inauqurasiya zamanı öz Proqramını bəyan etdiyini xatırladan təcrübəli döv­lət başçısı ictimai-siyasi məsələlərlə iqtisadi problemlərin həllinin bir-birilə sıx əlaqəli olduğunu vurğulayırdı. Xü­susən, 1994-cü ilin sentyabrında yalnız Heydər Əliyevin qəhrəmanlığı sayəsin­də imzalanmış “Əsrin müqaviləsi”nin Azərbaycanın müstəqilliyi üçün nə qədər əhəmiyyətli rol oynadığını xatır­ladırdı. Bu müqavilələrin gələcəkdə bü­dcəyə külli miqdarda gəlir gətirəcəyini, əhalimizin rifah halının davamlı olaraq yaxşılaşacağını, ordumuzun güclənə­cəyini, insanların həyat və məişət şə­raitinin ciddi dəyişikliklərə səbəb olaca­ğını məmnunluqla bildirirdi. 

Ulu öndər böyük strateq səriştəsi ilə məmurlara məsləhət və tövsiyələri­ni verir, “...nazirliklər, komitələr bəzən köhnə, keçmiş stereotiplərlə işləyir... Qayda-qanun yaratmaq, dövlət malı­nı mənimsəyənləri üzə çıxartmaq la­zımdır... Hər bir dövlət işçisi mənəvi cəhətdən təmiz olmalıdır... Sui-istifadə halları aradan qalxmalıdır... Mən bu məsələlər barədə ona görə açıq da­nışıram ki, ictimaiyyəti də bu neqativ hallarla mübarizəyə cəlb etmək lazım­dır...” – deyirdi. Onun hər nitqində rəh­bər işçilər üçün örnək olacaq nə qədər öyrənilməli məqamlar var idi! 

***

Beləcə ilbəil ölkədə sular durulur, insanların həyat səraiti normallaşır, so­sial-iqtisadi vəziyyət addım-addım in­kişafa doğru gedirdi. Cəmi 3-4 il əvvəl dərin böhran içində yaşayan, uğursuz­luq zolağına düşərək dünyadan təcrid olunan, uçuruma yuvarlanan Azərbay­can Respublikasında artıq 1998-ci ilin əvvəlinə doğru vəziyyət sabitləşməyə başladı. Özəlləşdirmə haqqında qa­nun və Dövlət Özəlləşdirmə Proqramı qəbul edildikdən sonra, qısa vaxtda 10 minə yaxın kiçik müəssisə və obyekt özəlləşdirildi. 

600-ə yaxın orta və iri müəssisənin səhmdar cəmiyyətə çevrilməsi barədə qərar verildi. Bütün postsovet məka­nında anoloji qanunlardan radikallığı ilə fərqlənən “Torpaq islahatı haqqında” Qanun qəbul edildi. Belə geniş islahat­lara başlamaq müharibə dövrü üçün çox riskli addım idi. Hətta iqtidar daxi­lində tələsməməyi deyənlər, islahatlara qarşı çıxanlar var idi. Ancaq ölkənin dirçəliş strategiyasını uzaqgörənliklə və zərgər dəqiqliyi ilə ölçüb-biçən Pre­zident Heydər Əliyevin qətiyyəti, iradə­si, cəsarəti, bacarıqlı idarəçiliyi sayə­sində islahatlar durmadan davam edir, müsbət nəticələri insanların get-gedə yaxşılaşan həyat və məişət şəraitində özünü büruzə verirdi. 

İslahatlar irəlilədikcə idarələrdə neqativ halların da azaldığı müşahi­də olunurdu. Yeni iş yerləri açılır, ic­timai-siyasi sabitlik möhkəmlənirdi. Azərbaycan dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya yolu ilə sürətlə gedirdi. Amerika, İngiltərə, Türkiyə, Almaniya, Yaponiya və digər ölkələrin iri şirkətləri ölkəmizə gəlməyə başlayırdılar. İnves­tisiya qoyuluşu artır, birgə müəssisələr yaranırdı. Bütün maliyyələşdirmə mən­bələri üzrə respublika iqtisadiyyatına milyonlarla manat sərmayə yatırılırdı. 

Təkcə 1997-ci ilin birinci yarısında Azərbaycan iqtisadiyyatına 400 milyon dollardan çox investisiya qoyulmuşdu. Bu məbləğ o dövrkü kasıb ölkə üçün fantastik rəqəm idi. Ancaq, bu, həm də onu göstərirdi ki, düşmən təbliğatı nəticəsində indiyədək tam informa­siya blokadasında qalan, dünyanın, demək olar ki, tanımadığı Azərbaycan dahi Heydər Əliyev dühasının, strateji düşüncəsinin, gərgin və məqsədyön­lü fəaliyyətinin nəticəsində beynəlxalq aləmə açılır, iri dövlətlər üzünü Odlar yurduna tərəf çevirir, respublikamı­zın etibarlı tərəfdaş olduğuna inanıb kömək əlini uzadırdı... 

Bu minvalla bir çox ilklərə imza atan müdrik rəhbər o keşməkeşli illərdə uzaqgörənliklə Azərbaycanın gələcək inkişafının təməlini qururdu. 

Yuxarı Qarabağdan əlavə, daha 7 rayon daxil olmaqla ərazilərimizin 20 faizinin işğal altında qalmasına, bir milyondan çox qaçqın və məcbu­ri köçkünün olmasına baxmayaraq, ölkə özündə güc tapıb ayağa qalxırdı. Bu gücün mənbəyi öz liderinə inanan müdrik Azərbaycan xalqı və xalqın ina­mını titanik zəhməti ilə doğruldan dahi Heydər Əliyev zəkasının qüdrəti idi. 

***

Bu gün respublikamızın müasir in­kişaf səviyyəsindən baxanda, bu sə­viyyəyə hansı əzablı yollardan, necə çətinliklərdən keçib gəldiyimiz unudul­mamalıdır. O ağır keçid illərində döv­lət müstəqilliyini qoruyub saxlamaq, ölkəni dirçəltmək üçün var qüvvəsi ilə çalışan Prezidentin fenomenal xidməti sayəsində indi dünya ölkələri arasında güclü bir Azərbaycan dövləti var! 

...Tarixən Azərbaycanda çox görkəmli siyasi xadimlər olub və ola­caq. Çox qəhrəman sərkərdələr, müd­rik rəhbərlər olub və olacaq. Ancaq Azərbaycanda bir də heç vaxt Heydər Əliyevdən olmayacaq! 

Akif ƏLİ,
fəlsəfə doktoru,
Əməkdar jurnalist, yazıçı-publisist