Rəsmi İrəvanın “Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh və dövlətlərarası münasibətlərin təsis edilməsi haqqında ikitərəfli saziş” layihəsinin tezliklə imzalanmasında nə qədər səmimi olduğu hazırda ən aktual məsələlərdən biridir. 

Bununla bağlı Azərbaycan tərəfi vaxtaşırı narahatlığını ifadə edir. So­nuncu dəfə Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ayxan Hacızadənin iyu­nun 19-da verdiyi şərh bu baxımdan diqqəti cəlb edir. XİN rəsmisi həmin gün bildirmişdir ki, 30 il ərzində bey­nəlxalq hüququn norma və prinsiplərini kobud şəkildə pozan, bu gün dəfələrlə istinad etdiyi Alma-Ata Bəyannamə­sinə zidd olaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə qarşı tə­cavüz törədən, qonşularına ərazi iddi­alarını davam etdirən, öz təcavüzkar əməllərini məhz ölkəmiz tərəfindən atılmış addımlar nəticəsində dayandı­ran Ermənistanın sülhpərvər ölkə imi­ci yaratması siyasi manipulyasiyadır. Heç bir sərhəd tanımayan Ermənista­nın Azərbaycan hərbçilərinin 30 ildən sonra yerləşdiyi mövqeləri delimitasiya olmadan öz kəndlərinin əraziləri kimi təqdim etməsi və Azərbaycanı işğalda təqsirləndirməsi absurddur. Eyni za­manda, bildirilmişdir ki, Azərbaycanın sülh prosesi təşəbbüsü ilə çıxış etdiyini və ilkin layihəsi məhz rəsmi Bakı tərə­findən təqdim olunmuş sülh sazişi üzrə danışıqlar aparmağa Ermənistanı təş­viq etdiyini nəzərə alaraq, bu ölkənin Azərbaycan tərəfinin sülh prosesində səmimiliyini şübhə altına almağa heç bir mənəvi əsası yoxdur. 

Bundan bir gün sonra Ermənistan xarici işlər nazirliyi bəyanat yayaraq İrəvanın sülh istəyində səmimi olduğu­nu bildirib. Ancaq baş verən proseslər, o cümlədən, Fransadan Ermənistana silah tədarükü ilə bağlı yeni faktların açıqlanması, adıçəkilən ölkədən 36 ədəd “Caesar” özüyeriyən artilleriya qurğusunun alınmasına dair saziş im­zalanması başqa mətləblərdən xəbər verir. Bundan əlavə, Azərbaycanla Ermənistan arasında real və davamlı sülh müqaviləsinin imzalanması üçün əsas şərt, “Ermənistan və Dağlıq Qa­rabağın birləşməsi”nə çağıran ölkənin müstəqillik aktına açıq şəkildə istinad edən Ermənistan konstitusiyası baş­da olmaqla, ölkənin çoxsaylı hüquqi və siyasi sənədlərində təsbit edilmiş Azərbaycana qarşı davam edən ərazi iddialarına son qoyulmasıdır. Bunları etmədən sülhdən danışmaq qətiyyən doğru deyil. İrəvan öz əməlləri ilə da­yanıqlı sülhdə maraqlı olmadığını açıq şəkildə nümayiş etdirir. 

İyunun 21-də isə Ermənistanda sülh prosesinə mənfi təsir edə biləcək daha bir hadisə baş verib. Həmin gün İrəvanda erməni apostol kilsəsinin “Art­sax yeparxiyası”nın ofisi açılıb. Ofisin açılacağını iyunun 19-da yeparxiyanın rəhbəri, yepiskop Vartanes Abramyan rəsmən elan edib. Qeyd olunub ki, yeni struktur “Dağlıq Qarabağ” sakin­lərinin hüquqları ilə bağlı problemlə­rin qaldırılması məqsədilə yaradılıb. “Yeparxiyanın dostlarının dəstəyi ilə ofis qarabağlıların cari problem­ləri ilə daha yüksək səviyyədə məşğul olacaq. Prioritet vəzifələr sırasında Qarabağın mədəni-tarixi irsinin qoru­nub saxlanılması, məcburi köçkünlərin (?) sosial-iqtisadi problemlərinin həlli və onların öz vətənlərinə (?) qayıtması üçün mümkün yolların tapılması daxil­dir” – yayılan məlumat bu cür sərsəm fikirlərlə doludur. 

Ofisə Qarabağdakı tarix-geologiya muzeyinin keçmiş direktoru Melaniya Balayan rəhbərlik edir. Mədəni və tarixi irsin qorunması proqramlarına keçmiş qondarma rejimin “mədəniyyət, gənc­lər və turizm naziri” Lernik Ovannisyan, “beynəlxalq layihələrin” əlaqələndiril­məsini isə xunta rejiminin sabiq “xari­ci işlər naziri” Karen Mirzoyan həyata keçirəcəklər. Qeyd edilib ki, ofis iyu­lun 1-dən öz qapılarını bütün hayların üzünə açacaq. 

İyunun 21-də buna paralel olaraq, keçmiş rejimin İrəvandakı “nümayən­dəliyində” vəziyyət gərginləşib. Ha­yastan daxili işlər nazirliyinin kriminal polisinin xüsusi təyinatlı bölməsinin əməkdaşları “nümayəndəliyə” basqın ediblər. Onlar darvazaları sındıraraq içəri daxil olublar. Yada salaq ki, hələ iyunun 7-də hüquq-mühafizə orqan­larının əməkdaşları rejimin sonuncu “qlavarı” Samvel Şahramanyana xid­mət edən avtomobili müsadirə etməyə cəhd göstərmişdilər. İyunun 21-də isə onlar buna nail olublar. Xüsusi təyi­natlılar avtomobilin müsadirəsinin ci­nayət işinin tərkib hissəsi kimi həyata keçirildiyini qeyd ediblər. Ermənistan hökuməti isə heç bir dövlət əhəmiyyətli vəzifə daşımadıqları üçün separatçı­lara xidməti avtomobillərdən istifadəni qadağan edib. Şahramanyan və digər separatçılar dəfələrlə buna görə polis tərəfindən saxlanılmışlar. 

Ermənistanda aprelin sonlarından başlayaraq keçirilən və bu ay fiaskoya uğrayan etiraz aksiyalarına rəhbərlik edən arxiyepiskop Baqrat Qalstanyan isə Azərbaycanla həmsərhəd Kirants kəndindən İrəvana qayıdan kimi, yəni elə həmin günün axşamı “nümayən­dəliyə” gəlib. Burada onu çox səmi­mi qarşılayıblar. S.Şahramanyan və qondarma rejimin əldəqayırma “parla­mentinin deputatları” “srbazan”ı bina­nın girişində gözləyirdilər. Görüşdən əvvəl Baqrat avtomobilini “Artsax nü­mayəndəliyinə” hədiyyə etmək istə­diyini bildirib. “Mən bu qəbuledilməz insidentdən bu gün Voskeparda xəbər tutdum. Xalqımıza xidmət etmək üçün avtomobilimi sizə vermək istəyirəm. Bu, əhəmiyyətsiz və ucuz yollarla təzyiq göstərməyə çalışan insanla­ra aydın siqnal verməli olan mühüm aktdır” – deyə Baqrat nəqliyyat vasitə­sinin açarlarını Şahramanyana təhvil verərək bildirib. 

Onu da deyək ki, Nikol Paşinyan iq­tidarı ilə Qarabağ erməniləri arasında münasibətlərin pisləşməsində Baqratın aksiyalarının özünəməxsus rolu var. Həmin aksiyalara qatılanların bir çoxu 2020-ci il müharibəsindən və 2023-cü ilin sentyabrındakı lokal xarakterli an­titerror tədbirlərindən sonra İrəvana könüllü gedən şəxslərdir. Bunu yaxşı bilən N.Paşinyan iyunun 12-də parla­mentdə müzakirələr zamanı Qarabağ­dakı separatçıları “klerikal feodal tör-tö­küntülər” adlandırmışdı. “Müxalifətin məqsədi Ermənistanı yeparxiyaya çe­virməkdir. Sizin üçün Qarabağ əhalisi mitinqlər üçün materialdır” – deyə Pa­şinyan əsəbi şəkildə bildirmişdi. 

Ermənistan hakimiyyətinə yaxınlığı ilə seçilən “Armenian Report” saytında bugünlərdə yerləşdirilmiş “Qarabağlı­lar minnətdarlıq əvəzinə, Ermənistanı dişləyirlər” sərlövhəli analitik məqalədə təəssüflə bildirilib ki, bu gün yerli ermə­nilər 30 ildən artıq bir müddətdə Ermə­nistanın dövlət büdcəsi, erməni vergi ödəyicilərinin hesabına rahat yaşayan­ların qara nankorluğu ilə üz-üzədirlər. Söhbət nicat axtarışı ilə Ermənistana köçən 100 min (?) Qarabağ erməni­sindən gedir: “Həmkarımız və bloger Roman Bağdasaryan öz verilişlərinin birində hesablamışdı ki, 30 il ərzində çoxsaylı marafonlar nəticəsində təkcə erməni diasporu tərəfindən “Artsaxa” 30 milyard dollar sərmayə qoyulub. Fərdi investisiyalar da var idi, məsələn, Levon Ayrapetyan. Ermənistan Res­publikasının köməyi isə dəfələrlə çox idi. Nə deyə bilərik? “Artsax” yal­nız Ermənistanın köməyi sayəsində mövcud olub. Digər məqam budur ki, nəticədə bu vəsaitlərin oğurlanması hesabına yalnız Qarabağ elitasının yuxarı təbəqəsi varlanıb. Lakin buna baxmayaraq, fakt faktlığında qalır ki, “Artsax” bütün bu illər ərzində erməni vergi ödəyicilərinin hesabına mövcud olub. Qarabağ erməniləri indi minnət­darlıq hiss etməlidirlər. Ermənistan hökuməti 2020-ci il oktyabrın 1-dən ya­şayış xərclərini kompensasiya etmək üçün Qarabağdan olan “qaçqınlara” aylıq yardım ödəməyə başlayıb. Hər ailə ayda adambaşına 40 min dram və kommunal xərclər üçün daha 10 min dram alırdı. Kiçik və kasıb Ermənistan üçün bunlar çox böyük məbləğdir. İyu­nun 16-da hökumət Qarabağdan “məc­buri köçkün düşmüş” ailələrin mənzillə təmin olunması üçün dövlət dəstəyi proqramının icrası prosedurunu açıq­layıb. Bəs cavab nədir? Cavab qara nankorluqdur. Bir çox qarabağlılar əv­vəlcə Robert Koçaryanın bayrağı altın­da dayanmışdılar (görünür, onun onları necə aşağıladığını unudublar), indi isə tamamilə Baqrat Qalstanyanın tərəf­darları sırasına qoşulublar və onunla birgə Paşinyan hökumətinin istefasını tələb edirlər”. 

Məqalədə qeyd edilib ki, Tavuş arxiyepiskopunun etiraz hərəkatının ən aqressiv tərəfi məhz Qarabağdan olan “qaçqınlar”dır. Sonda N.Paşinyanın səbri tükənib və parlamentdəki çıxışı zamanı Qarabağdakı klerikal-feodal elitasının nümayəndələrinin Azərbay­cana bir neçə milyard dəyərində hərbi texnika və sursat olan arsenalları təh­vil verdiyini və Ermənistandakı müxa­lifətin qarabağlıları 5 min dram qarşı­lığında mitinqlərə apararaq, onlardan hakimiyyət dəyişikliyi üçün istifadə et­diyini bildirib: “Qarabağda sizin o qədər silahınız var idi ki... Onlar erməni vergi ödəyicilərinin pulları ilə alınmışdı. Belə deyək, insanlar uşaqlarının boğazla­rından kəsərək həmin silahları alaraq “Artsax”da sizə vermişdilər, ancaq siz panika içində hər şeyi atıb qaçdınız. Siz döyüşmək belə istəmirdiniz, sadə­cə olaraq, Ermənistana qaçdınız. Və burada hələ də hüquqdan dəm vurur­sunuz. İndi mən 100 min (?) nəfərin ha­mısını demirəm, lakin onların, demək olar ki, yarısı Koçaryanı və Qalstanya­nı dəstəkləyir. Sizin vicdanınız harada­dır? Minnətdarlığınız haradadır? Heç nə yoxdur”. 

Müəllif Tevos Arşakyan qeyd edib ki, nə onun, nə də redaksiyadakı həm­karlarının “Artsax xalqı”na qarşı nifrət yaratmaq niyyəti yoxdur. Qeyd edib ki, onlar erməniləri irəvanlılara, qarabağ­lılara, zəngəzurlulara və sair yerlərə bölmək kimi yaramaz fenomenin əley­hinədirlər. “Biz erməni cəmiyyətində “Artsax xalqı”na qarşı antipatiya təb­liğ etmirik. Xeyr, burada belə hissləri doğuran onlar özləridir. “Artsaxlılar”ın Ermənistan sakinlərinə qarşı xüsu­si aqressiyasını görürük, hiss edirik. Artıq bir-birinin ünvanına təhqiramiz ifadələrlə müşayiət olunan neçə-neçə qarşıdurma baş verib. Bu gün İrəvan küçələrində xüsusi rəftar tələb edən həmin o “Artsax” sakinləri Robert Ko­çaryan, Serj Sarkisyan, Seyran Ohan­yan, Arkadi Qukasyan, Bako Saakyan tərəfindən qarət və talan ediləndə ha­rada idilər?” – deyə müəllif qeyd edib. 

Ümumiyyətlə, Ermənistanda keç­miş illərdə də yerli ermənilərlə Qara­bağ erməniləri arasında həmişə ixti­laflar olub. Sadəcə, Ermənistan Birinci Qarabağ müharibəsindən qalib ayrıl­dığı üçün bu ixtilaflar çox da nəzərə çarpmayıb. Əslində isə yerli ermənilər Qarabağı hər zaman ölkənin “başı­na bəla” adlandırıblar. Az-çox rasio­nal düşünənləri Qarabağı heç zaman görməyən uşaqlarının Azərbaycanın beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış ərazisində qulluq etdiyini, həlak oldu­ğunu bildiriblər. Əslən İcevandan olan Nikol da bu düşüncədə olanlardandır. İyunun 12-də parlamentdəki iclasda Paşinyan Qarabağdakı keçmiş rejimi 2023-cü ilin sentyabr ayında döyüş­məməkdə, tez bir zamanda təslim ol­maqda və erməni vergi ödəyicilərinin pulları hesabına alınmış milyardlarla dəyəri olan silah-sursatı Azərbayca­na verməkdə ittiham etmişdi. Hazırda Paşinyan və onun komandası Ermə­nistanda Qarabağ ermənilərinə qarşı nifrətin artmasında maraqlıdır. Qeyd etdiyimiz kimi, bu da səbəbsiz deyil: Çünki radikal müxalifətin mitinqlərinə və küçə yürüşlərinə qatılanların əksə­riyyəti Qarabağdan gəlmələrdir. 

Səxavət HƏMİD
XQ