Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan ATƏT-in fəaliyyət­də olan sədri, Maltanın xarici işlər naziri Yan Borqla keçirdiyi mət­buat konfransında Azərbaycanla sülh prosesinin gedişinə toxu­nub. Onun dilə gətirdiyi fikirlərdə iki başlıca məqam var. Birincisi, 1991-ci ilin Alma-Ata Bəyannamə­sini ehkamlaşdırmaq xətti. İkincisi isə bu məsələdə ATƏT-in boynuna məsuliyyət qoymaq. Birincidən başlayaq. 

A.Mirzoyan bildirib ki, Alma-Ata Bə­yannaməsinin prinsipləri Azərbaycanla müzakirə olunan sülh müqaviləsində təsbit edilsə, bu, uzun müddətdir davam edən münaqişəyə son qoya və Cənubi Qafqazda sabit sülhü bərqərar edə bilər. “Mən həmkarıma Cənubi Qafqazdakı mövcud vəziyyəti, Ermənistan və Azər­baycan arasında danışıqların son mər­hələsində baş verən hadisələri, o cümlə­dən, Almatıda (Azərbaycanın Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovla görüşü – red.) aparılan danışıqların təfərrüatlarını təq­dim etdim. Bu kontekstdə aprelin 19-da iki ölkənin delimitasiya və sərhəd təh­lükəsizliyi komissiyaları tərəfindən təsdiq edilmiş razılaşmanı vurğuladım ki, deli­mitasiya prosesinin siyasi əsası 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi olmalıdır”. 

Bəli, Alma-Ata Bəyannaməsini eh­kamlaşdırmaq xətti yürüdən Ermənistan iqtidarı, o cümlədən, XİN rəhbəri A.Mir­zoyan, ilk növbədə, ölkəsinin otuz ilə yaxın müddətdə həmin sənədə əhəmiy­yət vermədiyini, işğalçılıq siyasəti yürüt­düyünü nəzərə almır. Nəzərə almır ki, vaxtilə Ermənistan danışıqlar prosesini dalana dirədiyi üçün 44 günlük müharibə baş verdi. İndi heç nə olmamış kimi dav­ranmaq, o cümlədən, həmin müharibənin ölkəsi üçün daha acınacaqlı nəticələr doğurmasının qarşısını almış 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatın şərt­lərinə etinasız yanaşmaq yolverilməzdir. 

Digər yandan, Mirzoyan Alma-Ata Bə­yannaməsinin prinsiplərinin sülh prose­sində keçərliliyi ilə bağlı 2022-ci ilin Praqa sammitini qabardır. O sammiti ki, orada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə görüşmüşdülər. Həmin görüşdə Paşinyan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan et­mişdi. Əlbəttə, o zaman Qarabağ amili bir o qədər qabarıq deyildi. Rəsmi İrəvan tərəfindən Qarabağın Azərbaycan kimi tanınması məsələsi 2023-cü ilin mayında ölkə liderlərinin Brüsseldəki görüşündən sonra aktuallaşmağa başlamışdı. Ancaq erməni iqtidarı bir tərəfdən Brüsseldə Qarabağ da daxil olmaqla Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bəyan etdi, digər yandan isə bölgənin erməni əhalisi üçün beynəlxalq təminat məsələsini qal­dırmağa başladı. Nəticə etibarilə Ş.Mi­şelin vasitəçilik missiyası iflasa uğradı. Paşinyan isə 2023-cü il sentyabrın əv­vəlində yerli televiziyaya müsahibəsində bildirdi ki, Qarabağın özünün seçilmiş ha­kimiyyəti var. Beləliklə, Ermənistanın böl­gəni Azərbaycan ərazisi kimi tanımasının heç bir əhəmiyyəti qalmadı. Buna görə Bakı lokal xarakterli antiterror tədbirləri həyata keçirərək Qarabağa tam nəzarəti, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa etdi.

Deməli, Mirzoyan unutmamalıdır ki, təmsil olunduğu hakimiyyət heç vaxt konstruktiv davranmayıb və hazırda onun sırf sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesində Alma-Ata prinsiplərini ehkamlaşdırmaq xətti mənə­vi baxımdan düzgün deyil. Əlbəttə, siya­si nöqteyi-nəzərdən də sırf sözügedən sənədin üzərində dayanmaq yolveril­məzdir. Həm də ona görə ki, delimitasiya və demarkasiya məsələləri özlüyündə mürəkkəb prosesdir. Onu yalnız bir sənə­də istinadən gerçəkləşdirmək ədalətli ya­naşma sayıla bilməz. 

Əlbəttə, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi imzalanmalıdır. Ancaq bu zaman ölkəmizin müəyyənləş­dirdiyi prinsiplər əsas götürülməlidir. Bö­yük ölçüdə İrəvanın həmin saziş üzərinə deyəcək heç bir sözü olmamalıdır. Çünki hazırda rəsmi İrəvan uzun müddətdir da­vam edən münaqişəni aradan qaldırmaq istəməyən, davamlı sülhə maneçilik törə­dən tərəf ampluasındadır, onun hansısa “xoş avazlı zəngulələr vurması” anlaşıl­mır. Elə isə Mirzoyanın ATƏT-in fəaliyyət­də olan sədri ilə birgə keçirdiyi mətbuat konfransında daha nələri dilə gətirdiyinə diqqət yetirək. 

Bəli, Mirzoyan da Paşinyan kimi “Dün­yanın kəsişməsi” təşəbbüsünüdən söz açır. Qəribə vəziyyət yaranır. Ermənistan Azərbaycanla sülh müqaviləsindən danı­şanda regional kommunikasiyaların açıl­ması amilini önə çəkir, ancaq nədənsə həmin məsələnin üçtərəfli Bəyanat mən­tiqindən irəli gəldiyini qəbul etmir. Sual yaranır: “Dünyanın kəsişməsi” təşəbbü­sü qaldırılırsa, o zaman nəyə görə Nax­çıvana maneəsiz yol məntiqi, daha dəqiq desək, “Zəngəzur dəhlizi” ideyası bir kə­nara qoyulur? Sadə məntiq də onu deyir ki, “Zəngəzur dəhlizi” yoxdursa, “Dün­yanın kəsişməsi” də ola bilməz. Deməli, indiki şərtlərlə sülh müqaviləsi regional kommunikasiyaların əvvəlki qaydada blokda saxlanılması şərti ilə imzalanmalı­dır. Hər halda, İrəvan başqa yol qoymur. Bu durumda Ermənistanın əvvəllərdə ol­duğu kimi, təcriddə qalacağını isə ölkənin rəhbərliyi özü düşünməlidir. Düşünməli və nəticə çıxarmalıdır. Mirzoyanın, eləcə də digər erməni rəsmilərinin sözlərindən belə çıxır ki, dünya birliyi Azərbaycana bu məsələdə təzyiq göstərməlidir. Əlbət­tə, məsələyə belə yanaşma qəbul edilə bilməz. 

***

Gələk yazımızın ikinci hissəsinə. Yəni, Mirzoyanın Alma-Ata Bəyannamə­sini ehkamlaşdırmaq üçün ATƏT-in boy­nuna məsuliyyət qoymaq istəməsinə. Əslində, burada söhbət yalnız sözüge­dən qurumun boynuna məsuliyyət qoy­maqdan getmir. Ermənistan rəhbərliyi, ümumən, dünyadan Azərbaycanla sülh gündəliyi baxımından yardım istəyir. Yardım istəyir ki, özünə sərfəli nəticələr əldə etsin və ATƏT də bu baxımdan is­tisna deyil. Ona görə Mirzoyan bildirir ki, geosiyasi proseslər kontekstində ATƏT ciddi çağırışlarla üzləşir və bu çağırışlar təşkilatın alətlərindən və bütün mexa­nizmlərindən səmərəli istifadə etməklə, qurumun məsuliyyət zonasında mövcud olan problemlərin həllini bütün iştirakçı dövlətlərdən tələb edir: “Cənubi Qafqaz da ciddi problemlərlə üz-üzədir və onlar, öz növbəsində, dövlətlərin ərazi bütöv­lüyü və suverenliyi kimi əsas prinsipləri pozur. Bunlar birbaşa ATƏT-in mandatı ilə bağlı olan çağırışlardır və strukturun məqsədyönlü iştirakının vacibliyini vurğu­layır”, – deyə Mirzoyan əlavə edib.

Göründüyü kimi, A.Mirzoyan əslin­də, ATƏT-i erməni avantürası üçün alətə çevirmək əzmini ortaya qoyur. Ola bilər, vaxtilə mövcud olmuş Minsk qrupunun yenidən fəaliyyət göstərməsi də ağlından keçir. Ondan, bütövlükdə erməni iqtida­rından hər şey gözləmək mümkündür... Belə davranış reallıqları nəzərə alma­maq, sülh prosesinə əlavə elementlər qatmaq cəhdidir. 

Rəsmi İrəvanın təmsilçiləri mütləq şə­kildə düşünməlidirlər ki, indiki durumda heç bir kənar oyunçu onun Azərbaycanla sülh prosesinə töhfə vermək iqtidarında deyil. Bunu Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də Şuşaya köçmüş sakinlərlə gö­rüşündə tam aydın və dəqiq şəkildə izah etdi. Yaxşı olar ki, Ermənistan rəhbərliyi siyasətini dövlətimizin başçısının bil­dirdiyi fikirləri əsas götürməklə qursun, hansısa kənar motivlər axtarmağa giriş­məsin. Çünki hazırkı sülh şərtləri indiki dövr üçün qüvvədədir. Bu şərtlərin yerinə yetirilmədiyi hər an Ermənistan üçün za­man itkisidir. 

Ə.RÜSTƏMOV
XQ