Ermənistan bundan sonra özünü ərköyün uşaq kimi aparmamalıdır

1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Ermənistana rəhbərlik etmiş şəxslərin apardığı daxili və xarici siyasət, o cümlədən respublikamıza qarşı əsassız ərazi iddiaları, işğalçılıq müharibələri, sərsəm “miatsum” çağırışları, bunun nəticəsində Azərbaycan və Türkiyə ilə sərhədlərin bağlanması Hayastanı çıxılmaz vəziyyətə salıb. Beş il öncə erməni xalqı onları belə acınacaqlı duruma salanlara “yox!” dedi, necə deyərlər, siyasi səhnədən süpürüb atdı.

Hayların “Qarabağ klanı” adlandırdıqları Koçaryan-Sarkisyan cütlüyünün 20 illik reji­mini devirmiş Nikol Paşinyan iqtidara gəlişi­nin ilk aylarında sülh istiqamətində müəyyən müsbət mesajlar verdi. Qarabağ məsələsinin həm erməni, həm də Azərbaycan xalqının ma­raqlarına uyğun, ədalətli şəkildə həllinə çalışa­cağını bəyan etdi. Ancaq çox keçməmiş onun ritorikası dəyişdi. Paşinyan tədricən sülhdən uzaqlaşmağa başladı.

2019-cu ilin avqustunda qanunsuz ola­raq, Xankəndi şəhərinə gələn Nikol mərkəzi meydanda keçirilən mitinqdə çıxışı zamanı bədnam “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” fikrini səsləndirdi. Həmin fikri bir ay sonra ermənilərin Vanadzor dediyi Qarakilsə şəhə­rində keçirdiyi mətbuat konfransında da tək­rarladı. Bununla da Paşinyan azacıq ümidlər verən, formal da olsa aparılan danışıqlar pro­sesinin üzərindən xətt çəkdi. Onun səsləndir­diyi fikir faktiki olaraq, İrəvanın danışıqlardan çıxmasının və Azərbaycanla yeni müharibənin başlanacağının elanı idi. Beləliklə, erməni baş nazirin təhriki və avantürizmi üzündən İkinci Qarabağ müharibəsi başlandı.

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Vətən mü­haribəsindən öncə – 2020-ci ilin iyulunda Tovuz döyüşləri baş vermişdi. Rəsmi İrəva­nın Ermənistan–Azərbaycan qoşunlarının üz-üzə, göz-gözə dayandığı təmas xəttindən yüz kilometrdən uzaq olan yerdə hərbi təxribat törətməkdə məqsədi xarici havadarlarını, ilk növbədə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı adlanan hərbi-siyasi qurumu özünün avantürasına cəlb etmək idi. Düşünürdülər ki, KTMT-də Azərbaycanın Ermənistanın su­veren ərazisinə zərbə endirməsi görüntüsünü yaratmaqla, təşkilatın ölkəmizə qarşı hansısa cəza tədbiri görməsinə nail olacaqlar. Amma onların hesablamaları yanlış çıxdı. Azərbay­can yüksək dəqiqlikli silahlarla yalnız legitim hərbi hədəflərə zərbə endirdi, düşmənin atəş nöqtələri susduruldu. Beləliklə, Azərbaycan KTMT-nin işə qarışması üçün təşkilata hər hansı bir əsas vermədi. Bundan əlavə, Azər­baycan hərbi-siyasi blokun üzvü olan Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan kimi ölkələrlə ikitərəf­li iş apararaq, təşkilatdan gələ biləcək müm­kün təhlükələri bir növ neytrallaşdırmışdı.

Bu hadisə İrəvana dərs olmadı. 2020-ci ilin yay fəsli boyunca təmas xəttində gərgin­lik yüksələn xətt üzrə getdi. Payızda isə bunun məntiqi nəticəsi olaraq, iki ölkə arasında göz­lənilən müharibə başlandı. Müharibə Ermənis­tanın tam məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Noyab­rın 9-dan 10-na keçən gecə İrəvan təslimolma aktına imza atdı və üçtərəfli Bəyanatla üzərinə öhdəliklər götürdü.

Gözlənilirdi ki, Paşinyan iqtidarı bundan sonra məsələlərə rasional yanaşma sərgiləyə­cək. Qarabağdakı erməni yaraqlıları tərk-silah ediləcək, hərbi texnika ərazimizdən çıxarı­lacaq, suverenliyimiz bölgədə tam bərqərar olunacaq, Azərbaycanın cənub-qərb rayonları ilə Naxçıvan MR arasında quru yolla əlaqənin bərpası həyata keçiriləcək. Amma sən saydığı­nı say, görək hay nə sayır...

Müharibənin vurduğu yaralar xarici hava­darların yardımı ilə tədricən sağaldıqca, hay­lar “dəmir yumruğ”un zərbəsinin təsirindən ayıldıqca yenə öz xislətlərinə uyğun hərəkət etməyə başladılar. Qanunsuz silahlı dəstələr Qarabağdan çıxarılmadı. Nəinki çıxarılmadı, qondarma “müdafiə ordusu” adlanan hərbi birləşmənin toparlanması həyata keçirildi. Ərazilərimiz atəşə məruz qaldı. “Laçın” sər­həd nəzarət-buraxılış məntəqəsi qurulmaya­na qədər Ermənistandan Qarabağ bölgəsinə qanunsuz olaraq minalar gətirilərək müxtəlif yerlərdə basdırıldı. Məlum oldu ki, ərazimizə 2021-ci ildə Ermənistanda istehsal olunmuş saysız-hesabsız mina “əkilib”. Separatçılar Azərbaycanın mərkəzi hakimiyyətinin Laçın yolu ilə yanaşı, Ağdam-Əsgəran-Xankəndi yolunun da açılmasına dair təşəbbüsünə müs­bət qarşılıq vermədilər.

Sentyabrın 9-da isə separatçılar ölkəmizi qıcıqlandıran daha bir bəd əmələ imza atdılar. Həmin gün Xankəndidə saxta “prezident seç­kiləri” keçirildi. Yeni saxta “prezident” seçildi. Həmin şəxs dərhal bəyan etdi ki, onlar status üçün mübarizə aparacaqlar. Prezident İlham Əliyevin sentyabrın 20-də xalqa müraciətində dediyi kimi, İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan sonra əldə edilmiş üçtərəfli şifahi razılaşmalara rəğmən bu addım atıldı. Döv­lət başçımız müraciətində bildirdi: “Yəqin ki, mənim sözlərim onların yadından çıxıb. İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatanda, Ermənistan ağ bayraq qaldıranda, diz çökəndə, kapitulya­siya aktına imza atanda mən demişdim ki, sta­tus cəhənnəmə getdi. Müharibədən bir müddət sonra biz status haqqında cəfəng ifadələri eşit­mirdik. Amma görünür ki, bu qorxu onların canından yavaş-yavaş çıxdıqca yenidən re­vanşist qüvvələr baş qaldırır. Ona görə bütün bu amillər bir daha onu göstərir ki, qanunsuz kriminal xunta rejimi azğınlaşıb, harınlaşıb və qudurub. Unudub ki, onlar Azərbaycan ərazisində yaşayırlar. Ona görə bizim bütün addımlarımız legitimdir, hüquqidir, ədalətlidir və bütün addımlara görə biz həm məsuliyyət daşıyırıq, həm qürur hissi keçiririk. Yenə də deyirəm, antiterror tədbirləri yüksək peşəkar­lıqla, dəqiqliklə elə aparıldı ki, mülki əhali zərbə altına düşmədi, mülki infrastruktura zərər vurulmadı. Ancaq düşmən mövqeləri, onların silahları, texnikaları məhv edildi”.

Beləliklə, Ermənistanın və separatçı reji­min atdığı addımlar sentyabrın 19-20-də Azər­baycanın lokal xarakterli antiterror tədbirləri görməsinə gətirib çıxardı ki, bunun nəticəsin­də ərazi bütövlüyümüz, suverenliyimiz tam bərpa edildi.

***

Bu gün isə yazımızın əvvəlində qeyd etdi­yimiz kimi, Ermənistan rəhbərliyinin apardığı siyasət üzündən ölkə çıxılmaz duruma düşüb. İndi onlar hamını ittiham edirlər, hamıdan na­razıdırlar. Ermənistanın problemlərinin heç kim üçün maraqlı olmadığını bildirirlər. Na­razılıq ilk növbədə Rusiya sülhməramlıların­dandır. Onlar sülhməramlıların Azərbaycanın antiterror tədbirlərinə heç bir reaksiya vermə­diyini (?), bunun nəticəsində ermənilərin Qa­rabağdan köçüb getdiyini bildirirlər. Hazırda Ermənistanda güclü rusofobiya əhval-ruhiy­yəsi hökm sürür. Ermənistan parlamentinin oktyabrın 3-də Beynəlxalq Cinayət Məhkəmə­sinin Roma statutunu ratifikasiya etməsi də bunun bir elementi kimi qiymətləndirilir.

Qərbdəki bəzi dairələr də Ermənistanda anti-Rusiya isterikasının qızışdırılmasında özünəməxsus rol oynayırlar. Məsələn, Av­ropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel Rusiyanın Qarabağda sülh və təhlükəsizliyi təmin etməməsinin “erməni xalqına xəyanət” (?) olduğunu bəyan edib. Mişel “Euronews” kanalının “Qlobal söhbət” proqramına müsa­hibəsində deyib: “Rusiyanın erməni xalqına xəyanət etdiyi hamıya aydındır. Moskva sülh və təhlükəsizliyi təmin etmək üçün bölgədə hərbçilərinin olmasını istəyirdi. Lakin biz hər­bi əməliyyatın Rusiya sülhməramlı qüvvələri­nin zərrə qədər reaksiyası olmadan başladığını gördük. Avropa İttifaqının yerdə hərbi möv­cudluğu yox idi”.

Fransa Xarici İşlər Nazirliyinə bağlı olan “Fransa diplomatiyası” saytı isə nazir Ketrin Kolonnanın İrəvana dünəndən başlayan səfəri ilə bağlı yazıb: “Xanım Kolonnanı baş nazir Nikol Paşinyan qəbul edəcək. Daha sonra o, erməni həmkarı Ararat Mirzoyanla birlikdə Azərbaycanın sentyabrın 19-da başlatdığı hərbi hücumdan və Rusiyanın seyrçi baxışları altında doqquz aylıq qeyri-qanuni blokadadan (?) sonra Qarabağı tərk etmiş erməni qaçqınla­rı ilə görüşəcək”.

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan sentyabrın 28-də Dublində Fransa Milli Assambleyasının sədri Yael Braun-Pieve ilə görüşdə bildirmişdi ki, Fransa erməni xalqının və Ermənistanın əsl müttəfiqidir.

Bundan əlavə, Ermənistan rəsmiləri ABŞ-dan da narazıdırlar. Onlar Dövlət Departa­mentinin mətbuat katibi Metyu Millerin “ABŞ Dövlət Departamenti ermənilərin Qarabağdan kütləvi şəkildə getməsini dəlil olana qədər et­nik təmizləmə adlandırmır” deməsindən rən­cidə olublar. M.Miller erməni jurnalistin sualı­na cavab olaraq onu da bildirib ki, Azərbaycan ermənilərin ora qayıdıb yaşaması üçün kifayət qədər təminat verib.

Rəsmi İrəvan BMT-nin Qarabağa səfər edən missiyasından da narazıdır. Ermənistanın xüsusi tapşırıqlar üzrə səfiri Edmon Marukyan “X” platformasındakı hesabında yazıb: “BMT-nin Qarabağdakı qondarma missiyası Azər­baycanın törətdiyi etnik təmizləmə, özbaşına həbslər, mülki infrastrukturun dağıdılması və digər cinayətlərin (?) qanuniləşdirilməsi üçün əlindən gələni edib. Bu adamlar BMT-ni bir təşkilat kimi nüfuzdan salırlar. Mən BMT-nin bu “nümayəndələrin” fəaliyyəti ilə bağlı araş­dırma aparmasını səbirsizliklə gözləyirəm”.

Buna baxmayaraq, İrəvanın ittihamları da cavabsız qalmır. Məsələn, Rusiyanın ün­vanına yönələn ittihamlara Xarici işlər naziri Sergey Lavrov oktyabrın 2-də cavab verib. O qeyd edib ki, Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsinə çevrilməsi ilə bağlı qərar Ermənistan baş nazirinin birbaşa iştirakı ilə qəbul edilib: “İrəvandakı ictimai-siyasi xadimlərin 2020-ci ilin noyabrında müharibəyə son qoymaqla bağlı bəyanat imzalamaqla Putin Paşinyanı Qarabağı Azərbaycana verməyə məcbur edib fikri yalandır. Həmin sənəddə yazılıb ki, Qa­rabağ Rusiya sülhməramlı kontingentinin mə­suliyyət zonasıdır və bölgənin yekun statusu ilə bağlı dialoqun davam etdiriləcəyi ilə bağlı ümumi anlaşma var idi. Amma il yarım sonra baş nazir Paşinyan Praqada keçirilən hansısa növbəti Avropa sammitində Alma-Ata Bəyan­naməsinə uyğun olaraq Ermənistan və Azər­baycanın bir-birinin ərazi bütövlüyünü 1991-ci il sərhədləri daxilində tanıması barədə sənəd imzaladı. Bununla da məsələ bağlandı. Sonra o, bu termindən Brüsseldə də istifadə etdi”.

Beləliklə, ümumiləşdirmə apardıqda aydın olur ki, 44 günlük müharibənin baş­lanmasının, 19-20 sentyabrdakı antiterror tədbirlərinin, Qarabağdan erməni əhalinin köçünün məsuliyyəti bilavasitə Ermənistan hərbi-siyasi rəhbərliyinin üzərinə düşür. Ölkə rəsmiləri başqalarını ittiham etməzdən qabaq özünə tənqidi yanaşmalı, heç olmasa bundan sonra rasional qərarlar verməlidirlər. Həmin rasional qərarlar isə Azərbaycanla tezliklə sülh müqaviləsinin imzalanması, üçtərəfli Bəyana­tın qalan müddəalarının yerinə yetirilməsi, Azərbaycanla bağlı müxtəlif instansiyalarda təxribat xarakterli addımlar atmaqdan əl çək­məsindən ibarət ola bilər.

Yücel KARAUZ,
Türkiyənin Azərbaycandakı sabiq hərbi attaşesi, ehtiyatda olan general-mayor

– Ermənistan Vətən müharibəsindən və 24 saatlıq antiterror tədbirlərindən son­ra işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından tamamilə çəkilmək məcburiyyətində qal­dı. Bu ölkənin dövlət rəsmiləri son yüz ildə xarici güclərin, diasporun dəstəyi ilə siyasət yürüdüblər. Onun müstəqil qərar qəbul etmək bacarığı yoxdur. İrəvan gah Rusiya, gah ABŞ, gah İran, gah da Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıq edərək onların mə­nafeyinə uyğun addımlar atıb.

Normalda Ermənistanın bundan sonra qonşuları – Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüs­tan və İranla sülhpərvər, koordinasiyalı fəaliyyət göstərməsi lazımdır. Ermənista­nın quru sərhədlərinin uzunluğunun 70-75 faizi Azərbaycan və Türkiyə ilədir. Güclü Azərbaycan və Türkiyənin mövcudluğu şəraitində Ermənistanın sülh, sabitlik, dinclik istəməkdən başqa şansı yoxdur.

Antiterror tədbirlərindən sonra Er­mənistan strateji müttəfiqini dəyişdirmək durumunda qalıb. Strateji müttəfiqi Rusi­yanın yerini ABŞ və Fransa başda olmaq­la Avropa ilə doldurmağa çalışmaqdadır. Qarşıdakı dövrdə Ermənistandakı Rusiya hərbi mövcudluğunun başa çatması göz­ləniləndir. Ermənistan İranla əməkdaş­lığı davam etdirəcək. Ancaq əvvəlkitək təcavüzkar siyasətin aparılması mümkün deyil. Türkiyə və Azərbaycanla razılaş­madan yoluna davam etməsi, keçmiş adətlərinə davam etməsi, özünü ərköyün uşaq kimi apararaq, hər istədiyini ağla­maqla-sızlamaqla əldə etməyə çalışması qeyri-mümkündür. Bölgədə sülh olacaq­sa, Zəngəzur dəhlizi açılacaqsa, Azərbay­canla sərhədlər müəyyənləşdiriləcəksə, problemlər sıfırlanacaqsa, bundan ən çox faydalanan yenə Ermənistan olacaq. Er­mənistanın düşüncələrinin dəyişməsi, ağ­lını başına yığması gərəkdir.

Səxavət HƏMİD
XQ