Kremlin İrəvana və Bakıya ünvanladığı çağırış onun vasitəçilik missiyasına uyğun gəlmir

“Ərazi mübahisələri Ermənistan–Azərbaycan sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası prosesi zamanı həll edilməlidir”. Rusiya XİN-in rəsmisi bununla haqqında danışdığı problemin məhz Moskvanın təqdim edəcəyi xəritə(lər) əsasında həll edilməli olduğuna işarə vurur. Yəni, Kreml bu açıqlaması ilə sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi məsələsini bir növ münaqişə tərəflərinin öz öhdəsinə buraxmağa çalışır. Deyəsən, rəsmi Moskva tərəflər arasında sülh danışıqlarının bu seqmenti üzrə vasitəçiliyini zəiflətməyə qərar verib. Onun diplomatiya idarəsinin nümayəndəsinin açıqlamasından bu qənaətə gəlmək mümkündür.

Bakı Azərbaycanın bolşeviklər tərə­findən işğalından, burada Sovet haki­miyyəti qurulandan sonrakı yetmiş il ərzində Moskvada hazırlanmış hərbi, mülki xarakterli xəritələr üzrə İrəvanla sərhədin delimitasiya və demarkasiya­sına başlamağa hazır olduğunu bildirib. Baxmayaraq ki, barəsində daha çox da­nışılan, SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 1975-ci ildə hazlırladığı hərbi xəritə anklavlar məsələsinin həllini çətinləşdirə biləcə­yindən Bakıya sərf eləmirdi. Amma elə həmin xəritə ilə bağlı seçimdə daha çox çətinlik yaşayan biz yox, Ermənistan iq­tidarıdır.

Bəli, sərhəd xətti müəyənləşmədən münaqişə tərəfləri arasında sülh sazi­şinin imzalanması qeyri-real görünür. Əslində, istər şərti sərhəd zolağı boyu, istərsə də, Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdiyi Qarabağ iqtisadi rayonumuzda separatçı-revanşist daş­nak quldurlarının tərətdiyi silahlı təxri­batların əsas səbəbi sərhədin delimita­siya edilməməsidir.

Altıncı görüşün vaxtı bilinmir 

Kremlin təşəbbüsü ilə yaradılmış, nəqliyyat kommunikasiyalarının açıl­ması üzrə Azərbaycan, Rusiya və Er­mənistan birgə işçi qrupunun bu günə­dək dörd görüşü reallaşıb. Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk Ermənistan tərəfdən Mqer Qriqorya­nın, Azərbaycan tərəfdən isə Şahin Mustafayevin iştirakı ilə işçi qrupunun Moskvada gerçəkləşən dörd görüşün­də problemin həlli istiqamətində müəy­yən irəliləyişin əldə edildiyini açıqlasa da, müzakirələrdə konsensusa gəlmək mümkün olmayıb. Aydın məsələdir ki, iki respublika arasında kommunikasi­ya xətlərinin açılması birbaşa sərhədin delimitasiyası mərhələsindən keçir. Ötən ay Qazaxdakı şərti sərhəd zola­ğında görüşən işçi qrupunun üzvlərinin demarkasiya ilə bağlı təmaslarından konkret nəticə hasil olmayıb. Moskva­da sonuncu 12 iyul müzakirələrindən sonra üçtərəfli işçi qrupunun altıncı gö­rüşünün nə vaxt və harada keçiriləcəyi hələlik məlum deyil.

Siyasi ekspertlərin bir qismi belə hesab edir ki, növbəti danışıqlarda xəritə məsələsi mühüm rol oynamaya­caq. Yəni demarkasiya və delimitasiya prosesi indiki situasiyaya uyğun olaraq həyata keçiriləcək, amma 1975-ci il xəritələrinin əsas götürülməsi Azərbay­canın maraqlarına cavab vermir. Onlar hesab edirlər ki, bu halda rəsmi Bakı hazırda yerləşdiyi ərazilərdən geri çə­kilməyə məcbur ola bilər. Azərbaycan heç vaxt buna getməyəcək, çünki o, qalib tərəfdir. 

Əgər hər şey edilsəydi... 

Qayıdaq Rusiya XİN-in sözçüsü Mariya Zaxarovanın iki gün bundan əv­vəl düzənlədiyi brifinqə. Daha doğrusu, onun həmin brifinqdə “Rusiya regionda Azərbaycan və Ermənistan arasında dayanıqlı sülhə və razılaşmaya nail olunması üçün hər şey edir” – açıqla­masına. Moskva, Zaxarovanın dediyi kimi, doğrudanmı, Bakı və İrəvan ara­sında dayanıqlı sülhün əldə edilmə­si, bölgədə sabitliyin bərqərar olması üçün əlindən gələn hər şeyi edir? Əgər Rusiya XİN-in təşəbbüsü, eləcə də sonuncu dəfə rəsmi dəvəti ilə Mosk­vada keçirilən zirvə görüşlərində sülh sazişinə doğru hansısa müsbət addım atılsaydı, bu halda suala müsbət ca­vab vermək mümkün olardı. Düzdür, bu kontekstdə danışarkən M.Zaxaro­va Rusiyanın iştirakı ilə yüksək səviy­yələrdə silsilə görüşlərin keçirildiyini və sülhə nailolma prosesində Moskvanın fəallığının azalmasından söhbətin belə getmədiyini vurğulayıb. Amma, təəssüf ki, hələlik bu istiqamətdə hissediləcək bir irəliləyiş müşahidə etmirik.

“Biz Cənubi Qafqazla bağlıyıq və digər öhdəliklərimizi də yerinə yetiri­rik”, – deyə Kremlin mövqeyini bir daha həm İrəvan və Bakının, həm də kənar aktorların nəzərinə çatdıran XİN rəs­misinin sözlərinə görə, “Rusiya bütün məsələlərin, hətta ən çətin problemlə­rin həllində tərəflərə konsultativ, eks­pert və sənədli yardım göstərməyə ha­zırdır”. Sözdə hər şey qaydasındadır, əmələ, konkret işə gəldikdə isə...

Bakı–Xankəndi dialoquna kim mane olur? 

Görünən odur ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Rusiya sül­hməramlılarının Qarabağdan getmə müddəti ilə bağlı açıqlaması, eləcə də Ermənistan rəhbərliyinin Qaraba­ğı Azərbaycan ərazisi kimi tanıması Kremlin divarları arasında heç də xoş qarşılanmayıb. Elə sülh danışıqlarının indiki mərhələsində Moskvanın qərbli vasitəçilərlə müqayisədə kifayət qə­dər səy göstərməməsi müəyyən müla­hizələrə yol açır. Xanım Zaxarova Ru­siya tərəfindən duyulan bu zəifləməni digər amilləri önə çəkməklə malalama­ğa çalışır: “Bizim sülhməramlılarımız mühüm funksiyaları yerinə yetirirlər. Buraya əsirlərin mübadiləsi, minaların təmizlənməsi, insidentlərin tənzimlən­məsi və humanitar yardımın göstəril­məsi daxildir”. Hayastan rəhbərliyinin bir sıra əsas məsələlərdə qeyri-müəy­yən mövqe tutduğuna diqqəti yönəldən Rusiya XİN-in rəsmisi İrəvanın siyasi ritorikasının yolverilməzliyi barədə də fikirlərini açıqlayıb: “Sözlərlə hoqqa­bazlıq yaxşılığa aparmır. Rusiya sül­hməramlı kontingentinin yerləşdiyi zonada təhlükəsizliyin ən yüksək sə­viyyədə təmin edilməsinə töhfə vermə­si dəfələrlə qeyd edilib. Bütün bunları şübhə altına almaq cəhdləri yalnız su­allar doğurur”.

Rusiyanın Xankəndi ilə Bakı ara­sında dialoqun başlanmasına tərəfdar olduğunu deyən Mariya Zaxarova bu mövzunun tərəflərlə təmaslarda gün­dəlikdə saxlandığını qeyd edib. Onun sözlərinə görə, Rusiya heç bir ilkin şərt irəli sürmür və o, Qarabağda artan gər­ginlik fonunda tərəflərin yanaşmalarını bir-birinə yaxınlaşdırmaq üçün ciddi şəkildə çalışır.

Oxuculara xatırladaq ki, martın 1-də Azərbaycan Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi, Milli Məclisin deputatı Ramin Məmmədov Qarabağ bölgəsin­də yaşayan erməni sakinlər ilə təmas­lar üzrə məsul şəxs qismində Xocalı şəhərində müvəqqəti yerləşdirilmiş Rusiya Federasiyası sülhməramlı kon­tingentinin qərargahında Azərbaycan Respublikasının Qarabağ bölgəsində yaşayan erməni sakinlərin təmsilçiləri ilə görüşüb. Bu, hələlik, birinci və so­nuncu görüşdür. Ardınca Azərbaycan hakimiyyəti erməni icmasını dialoq üçün Bakıya dəvət etdi, amma qarşı tərəf bu təklifdən imtina elədi. Bakının təkrar təkilfinə də mənfi cavab verilən­dən sonra təşəbbüslər də kəsildi, dia­loq da. Bu “kəsilmə”də əsas maraqlı tərəf kimdir görəsən? Mariya Zaxarova günün ən böyük sualını cavablandır­mağa, nədənsə, tələsmir... 

Yeganə HACIYEVA,
politoloq

– Rusiyanın Azərbaycan və Ermə­nistan arasında sərhədin delimitasiyası məsələsində spekulyasiyası 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra ən çox is­tifadə etməyə çalışdığı mövzudur. Bəli, delimitasiya və demarkasiya həyata ke­çirilmədən sülh sazişinin dayanıqlı ol­ması mümkün deyil. Amma, bu, heç bir halda tərəflərin sülh müaqaviləsini im­zalaya bilməz anlamına gəlmir. İndi hər şey siyasi iradədən asılıdır və biz bu gün Ermənistan iqtidarında bunu görmü­rük. Bu fakt hamıdan yaxşı Moskvanın özünə məlumdur. 

Ümumilikdə, üçtərəfli bəyanatın şərtlərinin icrasının təşkili və ona nə­zarət edilməsi Rusiyanın boynundadır. Həmçinin, üç ölkənin baş nazir müa­vinləri səviyyəsində fəaliyyət göstərən işçi qrupu 2020-ci il 10 noyabr tarixli Bəyanatın reallaşması istiqamətində yerində sayan, ən az payı olan mexa­nizmdir. Bu qrupun digər treklərdə də fəaliyyəti qənaətbəxş deyil. Buna görə də Rusiya XİN-in nümayəndəsi Mariya Zaxarovanın iki ölkə arasında sərhədin delimitasiya və demarkasiyası ilə bağlı söylədikləri ilə razılaşmaq olar. 

Fəqət, yenə deyirik, bu məsələdə Kremlin spekulyasiya taktikasını da qeyd etmək vacibdir. Çünki xəritələrlə bağlı İrəvandan verilən açıqlamaların birbaşa Moskvanın özündən qaynaq­landığını deyə bilərik. Rusiyanın istər xəritələr, istər sülh danışıqları, istərsə də sülhməramlı kontingentin Qarabağda qalma müddəti yönündə spekulyasiyala­rının şahidi olmuşuq. Ermənistanın son aylar şərti sərhəddə törətdiyi sobatajları da Şimal qonşumuzun arxada çevirdiyi oyunların nəticəsi hesab etmək olar.

Əslində, bu, son illər Rusiyanın xa­rici siyasətində yürütdüyü taktiki gediş­lərindən biri kimi də qəbul edilməlidir. Bəli, Kreml üçün Ermənistan-Azərbay­can münasibətlərində müsbətə doğru irəliləyiş maraqlı deyil.

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”