Xəbər verildiyi kimi, Ermənistan Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə həmsərhəd bölgədə və Türkiyə ilə sərhədə çox yaxın ərazidə – Arazdəyəndə ABŞ sərmayəsi ilə iri metallurgiya zavodu inşa etməyə hazırlaşır. Tikintiyə 70 milyon dollar ABŞ sərmayəsi yatırılacaq. Zavodun hündürlüyü 30 metr, sahəsi isə 16,5 min kvadratmetr olacaq. 

Bu xəbər region ölkələrinin əhalisi arasında ciddi narahatlığa səbəb olub. Əslində, narahat olmaq üçün əsaslar çoxdur. Belə ki, bölgədə ağır sənaye za­vodunun inşası geniş zolaqda ətraf mü­hitin, ekosistemin pozulmasına, havanın zəhərli tullantılarla çirklənməsinə gətirib çıxaracaq. Həmin zavodun inşa edilərək istismara verilməsi həm Türkiyə, həm də Azərbaycan üçün çox böyük bir təhlükə olacaq. Hətta Ermənistan özü də bundan ziyan görəcək.

“Səma və EKO” İqtisadi İnkişafa Yardım İctimai Birliyinin sədri İradə Həsənova bu məsələ ilə bağlı bizimlə söhbətində dedi ki, regionun ən böyük təhlükə mənbəyi olan Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının mənfi təsirlərinə məruz qalmaqdan qurtulmadan ikinci bir zərərli müəssisənin–metallurgiya zavo­dunun tikilməsi zərərli təsirləri qədər də da artıracaq. Belə ki, həmin zavodun ti­kilməsi ilə ekoloji və qida təhlükəsizliyinə mənfi təsir daha da böyüyəcək. 

İ.Hüseynova hesab edir ki, növbəti ekoloji təhlükənin qarşısını almaq üçün beynəlxalq səviyyədə çağırışlar edilməli­dir. Təkcə Azərbaycan deyil, Türkiyə də bu məsələdə öz sözünü deməlidir. Ekolo­ji təşkilatları toplayıb, bəyannamə hazır­layıb təqdim etmək lazımdır. 

Birlik sədri bu məsələdə tam haqlıdır. Çünki Ermənistanın Azərbaycanla, Nax­çıvan Muxtar Respublikası ilə həmsər­həd ərazisində–Arazdəyən kəndində illik istehsal gücü 180 min ton olan iri metal­lurgiya zavodu inşa edilərsə, bu, region­da ekoloji fəlakətə yol aça bilər. 

Yeri gəlmişkən, iyunun 8-də Bakıda ekoloji yönümlü 26 qeyri-hökumət təşki­latı bir araya gələrək bu məsələni ciddi müzakirə ediblər və yeni ekoloji fəlakətə yol açacaq bu layihə əleyhinə birgə bəya­nat səsləndiriblər. Tədbirdə azərbaycanlı ekoloqlar ABŞ dövlətinə və Ermənistan ekoloqlarına da çağırış ünvanlayıblar.

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ekoloji yönümlü QHT-lərin bəyanatın­da deyilir: “Bu metallurgiya zavodunun zəhərli kimyəvi tullantıları bölgədəki eko­sistemə böyük zərbə vura bilər. Onun tullantılarının Araz çayına axıdılması riski həm çaydakı canlı aləm, həm də Arazın suyundan suvarma üçün istifadə edilən geniş təsərrüfatlar üçün həyəcan siqnalı­dır. Ermənistanın dağ-mədən sənayesin­də heç bir beynəlxalq standartlara əməl edilməməsi həm Azərbaycan, həm də ümumilikdə bölgə üçün ciddi ekoloji təh­did yaradır”.

Hüquq ekspertləri bildirirlər ki, Azər­baycan tərəfi ilə razılaşdırmadan sərhəd­də belə bir müəssisənin tikintisi “Trans­sərhəd kontekstində ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında” 1991-ci il Espo Konvensiyanın kobud şəkildə po­zulmasıdır. Azərbaycan və Ermənistan həmin konvensiyanın tərəfləridir və Espo Konvensiyasın tələblərinə uyğun olaraq, bu zavodun ətraf mühitə təsirinin qiy­mətləndirilməsi işi aparılmalı, tikinti ilə əlaqədar qiymətləndirmə sənədinə qon­şu dövlət olan Azərbaycanın müvafiq qu­rumları baxmalı, eyni zamanda, bölgədə yaşayan azərbaycanlıların rəyi nəzərə alınmalıdır.

Siyasi icmalçı, filologiya üzrə fəl­səfə doktoru Mübariz Məmmədli qeyd etdi ki, Ermənistanın bu tələblərə riayət etməməsi bir daha onu göstərir ki, bu ölkənin rəhbərliyi regionda destruktiv siyasət aparır, tərəf olduğu beynəlxalq sənədlərin müddəalarını, beynəlxalq öh­dəliklərini kobud şəkildə pozur.

Törətdiyi ekoloji cinayətlərlə Ermənis­tan BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlə­rinin, xüsusilə də hər kəsin sağlamlığının təmin edilməsinə dair 3-cü, təmiz su və sanitariya ilə bağlı 6-cı, iqlim dəyişikliyi­nin fəsadlarına qarşı mübarizəyə dair 13-cü, torpaq ekosisteminin mühafizəsi üzrə 15-ci məqsədlərinin tamamilə əleyhinə gedir.

Məlum olduğu kimi, 2022-ci ildə BMT təmiz, sağlam və davamlı ətraf mühiti in­san hüququ kimi tanımışdır. Ermənistan ekologiyaya ciddi ziyan vurmaqla, Azər­baycanın, o cümlədən region əhalisinin insan hüquqlarını kobud şəkildə pozur.

Bundan başqa, müxtəlif beynəlxalq sənədlər, o cümlədən biznes və insan hüquqları üzrə rəhbər prinsiplərə görə iqtisadi fəaliyyət insan hüquqlarına ziyan vurulmadan həyata keçirilməlidir. Bu hal­da da Ermənistan məsuliyyətsiz davra­nır, təmiz, sağlam və davamlı ətraf mühit hüququna məhəl qoymur və sırf özünün iqtisadi maraqlarını önə çəkir.

“Yaşıl Dünya” Ekoloji Maariflən­dirmə İctimai Birliyinin sədri Elman Cəfərli isə öz növbəsində bildirdi ki, Er­mənistan tərəfindən Azərbaycana qarşı ekoloji terror və ekosid siyasətinin aparıl­ması yenilik deyil. Belə ki, “Metsamor”un uzun illər regionun ətraf mühitinə təhdid kimi qalması, işğal dövründə Qarabağda törədilmiş geniş miqyaslı ekoloji faciələr, yüksək kimyəvi tərkibli istehsalat suları­nın təmizlənmədən Oxçuçaya axıdılması buna əyani misaldır. Ermənistan Oxçuça­yı kəskin şəkildə çirkləndirib. Bu isə çayın Azərbaycan ərazisi boyu keçdiyi hissənin ekoloji sistemini bərpa olunmaz deqrada­siyaya məruz qoyub. E.Cəfərli belə bir faktı da vurğuladı ki, alman şirkəti “Cro­nimet” bu ekoloji cinayətdə Ermənistanla birgə iştirak edib. Təəssüflər olsun ki, bu günə qədər də Almaniya hökuməti bu is­tiqamətdə heç bir praktik addım atmayıb. 

Yeri gəlmişkən, bu hüquqazidd addım uzun illər ərzində torpaqlarımızı işğal al­tında saxlayan Ermənistanın ölkəmizə qarşı həyata keçirdiyi su terrorunun növ­bəti təzahürüdür. Araz çayını cidd-cəhdlə çirkləndirməyə çalışan nankor qonşumuz su terrorunu öz ərazilərimizdə də da­vam etdirib. İşğal etdikləri Azərbaycan ərazilərinin təbii sərvətlərini vəhşicəsinə talayan ermənilər uzun illər Tərtər rayo­nunda yerləşən Sərsəng Su Anbarında əsl ekoloji fəlakət törədiblər. Məhz bunun nəticəsidir ki, Tərtər, Goranboy, Yevlax, Ağcabədi, Ağdam və Bərdə rayonlarının 215-dək yaşayış məntəqəsi üzrə, ümumi­likdə, 100 min hektardan artıq əkin sahə­si 30 il su fəlakəti ilə üz-üzə qalıb. Daha bir narahatedici məqam ondan ibarətdir ki, ötən müddətdə anbarın texniki qur­ğuları və avadanlıqları baxımsızlıq ucba­tından qəzalı vəziyyətə düşüb. Məhz bu səbəbdən su anbarının hər an dağılması və Azərbaycanın rayonlarını su altında qoyması təhlükəsi var. Eyni zamanda, ermənilərin bunu təxribat məqsədilə qəs­dən dağıda biləcəyi də istisna deyil. Bu isə 1 milyondan çox insanın daim təhlükə altında olması deməkdir.

Bu təhlükələrin aradan qaldırılma­sının yeganə yolu isə Sərsəng Su An­barından istifadə dərhal Azərbaycanın ixtiyarına verilməsidir. Bununla, həm baş verə biləcək ekoloji terrorun qarşısı alı­nar, həm də anbardan səmərəli şəkildə istifadə edilməklə, susuzluqdan əziyyət çəkən ərazilərə yeni həyat bəxş etmək mümkün olar. 

Bir məqamı da xatırladaq ki, AŞPA hələ 2016-cı ildə Sərsəng Su Anbarında ekoloji vəziyyətin aradan qaldırılmasına dair 2085 saylı qətnamə qəbul edib. Hə­min qətnamə bugünədək icra edilməyib. Artıq vəziyyət çox təhlükəli həddə çatıb və anbar tezliklə Azərbaycanın müvafiq qurumlarının sərəncamında olmalıdır. Sülhməramlıların nəzarəti altında olan bölgədəki su anbarından istifadə isə onun məxsus olduğu Azərbaycan dövlə­tinin hüququdur.

Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyəti­nin fəalları yuxarıda adını qeyd etdiyimiz bəyanatda başda BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı, Ümumdünya Səhiyyə Təş­kilatı, BMT-nin ətraf mühit üzrə xüsusi məruzəçisi, BMT-nin zərərli maddələr və insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçisi olmaqla, müvafiq beynəlxalq təşkilatlara müraciət edərək onları bu fakta reaksiya verməyə və Ermənistanın növbəti ekoloji terroruna son qoymağa çağırıblar.

Ölkəmizin ekoloji yönümlü QHT rəh­bərləri Amerika Birləşmiş Ştatları hö­kumətinə də müraciət edərək bildiriblər ki, Arazdəyəndə iri metallurgiya zavodu tikməyə hazırlaşan, ərazisində qeydiy­yatda olan şirkəti məsuliyyətli davranışa dəvət etsin, onun qanunsuzluqlarına göz yummasın. Azərbaycan ictimaiyyəti haqlı olaraq ABŞ rəsmilərindən, o cümlədən bu ölkənin Azərbaycandakı və Ermə­nistandakı səfirliklərindən həmin vacib məsələyə münasibət bildirəcəklərini göz­ləyir. 

Bölgəni təhlükəyə sürükləyən bu pro­sesin durdurulması çox vacibdir. Heç bir siyasi gücün, yaxud özəl və dövlət şirkət­lərinin, onların arxasında dayanan qüv­vələrin regionda yaşayan xalqların taleyi ilə oynamağa haqqı yoxdur.

M. YAQUBZADƏ,
M. ABDULLAYEV,
“Xalq qəzeti”