Prezident İlham Əliyev aprelin 16-da Hacıqabul rayonunda yenidən qurulacaq Şirvan suvarma kanalının təməlqoyma mərasimindəki çıxışında hazırda üzərində iş aparılan Xəzər dənizinin su­yunun duzsuzlaşdırılması layihəsi barədə də fi­kirlərini diqqətə çatdırıb. Dövlətimizin başçısı bu layihənin icrasından sonra Xəzər dənizinin su­yundan həm suvarma, həm də içməli su kimi isti­fadə ediləcəyini bildirib. Ölkə rəhbəri daha sonra deyib: “Dünyanın bir neçə ölkəsi duzsuzlaşdırma sahəsində böyük təcrübəyə malikdir və bizim də Xəzər dənizi kimi böyük su hövzəmiz var. Təbii ki, biz bu imkandan da istifadə edəcəyik”. 

Xəzər dənizinin suyunun duz­suzlaşdırılması layihəsi bir daha onu göstərir ki, respublikamızda belə bir təşəbbüsün gerçəkləşdirilməsində əsas məqsəd Azərbaycanın sürətli inkişafını təmin etmək, insanların ri­fah halını yaxşılaşdırmaq, son illərdə iqlim dəyişmələrinin təsiri nəticə­sində su ehtiyatlarının azalmasının qarşısını almaqdır. 

Mütəxəssislərin bildirdiyinə görə, son 20-30 ildə respublikamızın su ehtiyatları 10-15 faizə qədər aza­lıb. Əlbəttə, bu, bir sıra amillərlə, məsələn, tələbatın artması, su eh­tiyatlarından qeyri-səmərəli istifadə və su itkilərinin çoxalması ilə bağlı olub. Ona görə də vəziyyətdən çıxış yolu kimi alternativ su mənbələrin­dən biri–Xəzər dənizi suyunun duz­suzlaşdırılması qənaəti artıq qətiləş­dirilib. 

Yeri gəlmişkən, respublikamızda “Su ehtiyatlarından səmərəli istifa­dənin təmin edilməsinə dair 2020-2022-ci illər üçün Tədbirlər Planı”nda alternativ su mənbələrindən istifadə ilə bağlı tədbirlərin görülməsi, xüsu­silə, dəniz suyunun duzsuzlaşdırıla­raq içməli su əldə edilməsi məsələsi öz ifadəsini tapıb. Şübhəsiz ki, ölkə­mizdə bununla bağlı təcrübə də var. Məsələn, Salyan rayonunun Xıdırlı kəndində dəniz suyunu içməli su sə­viyyəsinə qədər təmizləməyə imkan verən kompleksin yaradılması bu­nun bariz ifadəsidir. 

Xatırladaq ki, Xəzər dənizi suyu­nun duzsuzlaşdırılması kompleksi 2013-cü ildə istifadəyə verilib. 2016-cı ildə burada əlavə tikinti işləri apa­rılmadan ikinci xətt quraşdırılıb. Hər xəttin istehsal gücü 1000 kubmetrə bərabər olub. Yəni gün ərzində də­nizdən qəbul edilən 2500 kubmetrə yaxın duzlu su müəssisəyə daxil olduqdan sonra həmin sudan 2000 kubmetri içməyə yararlı hala gətirilib. 

Sözügedən infrastrukturda apa­rılan tikinti və yenidənqurma işləri nəticəsində dənizdən suyun götürül­məsi üçün uzunluğu 200 metr olan damba inşa edilib. Müəssisədə əks osmos membranları ilə təchiz olunan yüksək texnoloji avadanlıq və elekt­ron idarəetmə sistemi qurulub. Həc­mi 500 və 200 kubmetr olan xüsusi örtüklə izolyasiya edilən üç metal su çəni quraşdırılıb, tutumu 500 və 2500 kubmetr olan yeraltı su anbar­ları inşa edilib.

Onu da qeyd edək ki, Salyan ra­yonunun Xıdırlı kəndi və ətrafda olan yaşıllıqların salındığı ərazilərdə su ehtiyatları məhduddur. Ona görə də həmin zavoddan əldə edilən sudan istifadə hazırda əsas həll yolu kimi tətbiq olunmaqdadır. Bu gün həmin sudan Salyan rayonu ərazisində sa­lınan 700 hektar yaşıllığın, o cümlə­dən zeytun plantasiyalarının və ildə bir milyondan artıq əkin materialları yetişdirilən “Azərbaycan Yaşıllaş­dırma və Landşaft Quruluşu” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin balansındakı tinglik sahələrinin suvarılmasında is­tifadə edilir. 2013-cü ildən ölkəmizdə həyata keçirilməsinə başlanılan pilot layihə hazırda da uğurla həyata ke­çirilir. 

Dəniz suyunun duzsuzlaşdırıl­ması müəssisəsində gündəlik 2 min kubmetrədək suyun təmizlənməsi nəzərdə tutulub. Ötən il ərzində 600 min kubmetr su təmizlənərək istifa­dəyə verilib. 

Prezident İlham Əliyevin “Dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində pilot layihənin həyata keçirilməsi tədbir­ləri haqqında” Sərəncamına əsasən, Bakı şəhərinin və ətraf ərazilərin su təminatının yaxşılaşdırılması üçün dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması yolu ilə içməli su istehsalı sahəsində yeni pilot layihənin həyata keçiriləcə­yi də nəzərdə tutulub. 

Eldəniz ƏMİROV,
iqtisadçı-ekspert 

Dövlətimizin başçısı İlham Əliyev Hacıqabul rayonunda ye­nidən qurulacaq Şirvan suvarma kanalının təməlqoyma mərasimin­dəki çıxışında son illər ölkəmizdə həyata keçirilən infrastruktur ob­yektləri barədə danışarkən Xəzər dənizinin suyunun duzsuzlaşdırıl­ması layihəsi haqqında fikirlərini də diqqətə çatdırıb. Hazırda adıçə­kilən bu layihə üzərində işin aparıl­dığını bildirən dövlətimizin başçısı deyib ki, sözügedən təşəbbüs ger­çəkləşəndən sonra Xəzər dənizi­nin suyundan həm suvarma üçün, həm də içməli su kimi istifadə ediləcək. Dünyanın bir neçə ölkə­sinin duzsuzlaşdırma sahəsində böyük təcrübəyə malik olduğunu vurğulayan Azərbaycan Prezidenti respublikamızın Xəzər dənizi kimi böyük su hövzəsi olduğunu, bu im­kandan səmərəli istifadə ediləcəyi­ni vurğulayıb.

Qeyd edim ki, Azərbaycan Cə­nubi Qafqazda su hövzəsi ehtiyat­larına görə, Gürcüstan və Ermə­nistandan geridə qalır. Lakin buna baxmayaraq müəyyən imkanlar da var. Xəzər dənizi suyunun duzsuz­laşdırılması layihəsi də məhz bu­nun bariz nümunəsidir. 

Fikrimcə, ölkəmiz su emalı sahəsində İsrailin aparıcı şirkətlə­ri ilə əməkdaşlıq etməlidir. Xəzər dənizinin duzsuzlaşdırılması və Azərbaycan ərazilərindən bundan istifadə edilməsi əvvəlki illərdə də aktual bir mövzu olub. Çünki buna çox böyük ehtiyac var. Belə ki, Cə­nubi Qafqazın su ehtiyatının 62 fa­izi Gürcüstana, 28 faizi Ermənis­tana məxsusdur. Azərbaycanda isə bu göstərici cəmi 10 faizdir. Bunun da 70 faizi transsərhəd çayların pa­yına düşür. 

Bir müddət öncə Azərbaycan və İsrail şirkətləri arasında Xəzər dənizinin duzsuzlaşdırılması ilə əlaqədar anlaşma memorandumu imzalanıb. İsrail şirkəti öz sahəsi üzrə kifayət qədər böyük təcrü­bəyə malikdir və indiyə qədər 40 ölkədə fəaliyyət göstərib, indiyədək 400-dən artıq sutəmizləyici zavod tikərək istismara verib. 

Azərbaycanın su ehtiyatlarının məhdud olması ondan səmərəli is­tifadəni aktual edir. Bütün hallarda bu məsələyə kompleks yanaşma tələb olunur. Başqa sözlə, respub­likamızın su ehtiyatlarının məhdud olması ondan səmərəli istifadəni zəruri edir. Xəzər dənizinə onu ən çox su ilə təmin edən Volqa çayı da daxil olmaqla, irili-xırdalı 130-dan çox çay axır. Buna rəğmən, Azər­baycanın qarşıdakı dönəmlərdə də su ehtiyatları baxımından problem yaşayacağı istisna deyil. 

Bu kimi çətinliklərin yaşanma­ması üçün, ilk növbədə, sudan səmərəli istifadənin müasir texno­logiya üsulu ilə həyata keçilməsinə ciddi ehtiyac var. Eyni zamanda, Xəzərin suyundan istifadə olduqca vacibdir. Çünki bu, su anbarları­na olan ehtiyacı nisbətən azalda­caq. Duzsuzlaşdırmadan öncə su anbarlarında suyun saxlanılması məsələsinin həlli də yəqin ki, gün­dəlikdə olacaq. Digər tərəfdən, çayların Xəzərə tökülüb duzlaşan­dan sonra duzsuzlaşdırılaraq isti­fadə olunmasına da diqqət yetirilə­cək. Təbii ki, su duzlaşmadan öncə anbarlarda istifadə olunarsa, bu, daha çox rentabelli fəaliyyət olar. Amma bütün hallarda Xəzərin su­yunun duzsuzlaşdırılması, ondan içməli su və suvarma üçün istifadə edilməsi səmərəli olacaq.

Vaqif BAYRAMOV
XQ