Biz Azərbaycan ilə İtaliya arasında dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərini yüksək qiymətləndirir və onlara böyük əhəmiyyət veririk. İkitərəfli əlaqələrimi­zin gündən-günə inkişafı, qarşılıqlı etimad və dəstəyə əsaslanan strateji tərəf­daşlığımızın möhkəmlənməsi xüsusi məmnunluq doğurur.

İlham ƏLİYEV,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Azərbaycanın ikitərəfli münasibətlərinin dinamik inkişaf etdiyi ölkələr sırasında İta­liya xüsusi yer tutur. Xatırladaq ki, bu münasibətlərin əsası İtaliyanın Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini 1992-ci il yanvarın 1-də tanıması, 1992-ci il mayın 8-də isə iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr qurulması ilə yaradılıb. 1997-ci ilin martında İtaliya Cənubi Qafqaz ölkələri arasında ilk dəfə Azərbaycanda öz səfirli­yini təsis edib, 2003-cü ilin dekabrında isə Azərbaycanın İtaliyada səfirliyi fəaliyyətə başlayıb. 

Sadaladıqlarımız hazırkı yüksək səviyyə­li əməkdaşlıq konturları baxımından, bir növ, müqəddimə sayıla bilər. Bəlkə, müstəqilliyimi­zin ilk illərində Azərbaycan–İtaliya əməkdaşlığı baxımından indi yaşananları heç ağla gətirmək belə mümkün olmazdı. Ancaq xəyallarımızın gerçəkləşdiyi bir dövrdəyik və Bakı–Roma əlaqələri yüksək dinamizmə, oturuşmuş dönməz struktura malikdir.

Bəli, Azərbaycan–İtaliya dövlətlərarası təmasındakı müsbət mənzərəni xarakterizə edən amillər çoxdur. Ən başlıca amil Azər­baycanın dünya siyasətində yeri və rolu ilə bağlıdır. Qətiyyətlə demək olar ki, ölkə­mizin uğurlu enerji siyasəti, ümumən bey­nəlxalq siyasətdəki prinsipiallığa söykənmiş rasionallıq və balanslılığı ölkəmizin qlobal aktora çevrilməsində mühüm halqadır. 

Azərbaycan–İtaliya əməkdaşlığı bu halqanın Avropa seqmentinin aktivliyi baxı­mından nümunədir. Hesab edirik ki, məhz bu nümunəvilik hər iki ölkə üçün son dərə­cə müstəsna dəyərdir. Sevindirici haldır ki, Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya sayca üçüncü olan səfəri həmin dəyərin həm vur­ğulanması, onun yeni və daha dolğun səh­nələrinin yaşanması ilə əlamətdar oldu. 

Balanslılıqdan söz düşmüşkən, dövlə­timizin başçısı bu il Böyük Britaniyaya, Almaniyaya və “köhnə qitə”nin digər pay­taxtlarına, həmçinin Mərkəzi Asiya, yaxın Şərq ölkələrinə də səfərlər gerçəkləşdirdi. Bu intensiv qrafik və istiqamət müxtəlifliyi də dövlətimizin balanslı xarici siyasət kur­sunun keyfiyyət trayektoriyasından xəbər verir. Mövcud məqam Azərbaycanın Qərblə Şərq arasındakı körpü rolunu gücləndirir, ölkəmizə inamı və etimadı daha da möh­kəmləndirir. Nəzərə alaq ki, böyük siyasət­də etimad və inam son dərəcə vacibdir. Bu gün rəsmi Roma ilə münasibətlərin yüksək­lik fazası ölkələrimizin bir-birilərinə olan qarşılıqlı etimad və inamının təntənəsidir. 

Ondan başlayaq ki, 1997-ci il sentyab­rın 25-28-də ulu öndər Heydər Əliyevin İtaliyaya rəsmi səfəri iki ölkə arasındakı münasibətlərin inkişafına xüsusi təkan ve­rib. Sonrakı dövrdə İtaliyanın rəsmi şəxs­ləri Azərbaycana, ölkəmizin rəsmi şəxsləri isə İtaliyaya çoxsaylı səfərlər ediblər. Bu səfərlər çərçivəsində dost ölkələr arasında ikitərəfli əlaqələrin tənzimlənməsinə, əmək­daşlığın inkişaf etdirilməsinə dair çoxsaylı sənədlər imzalanıb.

Göründüyü kimi, Azərbaycan–İtaliya əlaqələri möhkəm təməl üzərində qurulub. İki ölkənin münasibətləri ötən dövr ərzində uğurla inkişaf edərək strateji əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəlib. Şübhəsiz ki, bu dövlətlər arasında ali və yüksək sə­viyyəli səfərlər də əməkdaşlığın möhkəm­lənməsində önəmli rol oynayıb. 

Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya iş­güzar səfəri də bu baxımdan mühüm önəm daşıyıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əli­yevin İtaliya Nazirlər Şurasının sədri Ci­orcia Meloni ilə görüşündə də bu səfərin əhəmiyyəti yüksək dəyərləndirilib, iki ölkə arasında əlaqələrin gündən-günə inkişafı­nın, qarşılıqlı etimad və dəstəyə əsaslanan strateji tərəfdaşlığın möhkəmlənməsinin xüsusi məmnunluq doğurduğu diqqətə çat­dırılıb. Dövlətimizin başçısının İtaliyaya bu səfərinin çox səmərəli olduğu qeyd edilərək, Prezident İlham Əliyevlə İtaliya–Azərbay­can ikitərəfli münasibətlərinin gündəliyin­də olan məsələlərə dair ətraflı müzakirələr aparıldığı vurğulanıb, iki ölkə arasında yeni əməkdaşlıq istiqamətlərinin müəyyənləşdi­rildiyi bildirilib. Eyni zamanda, ölkələrimiz arasında ikitərəfli iqtisadi-ticari əlaqələrin, xüsusilə sənaye, energetika sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, humanitar, mədəni istiqamətlərdə əlaqələrin inkişafı barədə ətraflı fikir mübadiləsi aparılıb. Hu­manitar-mədəni əlaqələrin inkişafında ADA Universiteti ilə İtaliya universitetləri arasın­da İtaliya-Azərbaycan Universiteti layihəsi­nin önəmi xüsusi qeyd olunub. 

“Qoca qitə” ilə əlaqələr gəncləşir

Prezident İlham Əliyevin bundan əvvəl Avropanın digər ölkələrinə səfərləri Azər­baycanın “qoca qitə” ilə gəncləşən əlaqələ­rini yeni müstəviyə qaldırıb. Ölkəmiz Avro­pa dövlətlərinin enerji təchizatına töhfəsini bu səfərlərdən sonra artırmaq üçün imkan­larını səfərbər edib. İtaliya isə bu prosesdə ölkəmizin Avropada istinad məkanı, ötürücü coğrafiyadır.

Bu gün Azərbaycan regionun lider döv­ləti, əsas söz sahibi kimi böyük bir tarixi və­zifəni – Şərqlə Qərbi, Şimalla Cənubu siya­si-iqtisadi, logistik və humanitar sahələrdə yaxınlaşdırmaq, qlobal əməkdaşlığı hamı üçün faydalı məcraya yönləndirmək missi­yasını üzərinə götürüb. Bunu dövlət başçı­mızın Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının Baş naziri Kir Starme­rin dəvəti ilə “Avropa Siyasi Birliyi” 4-cü Zirvə toplantısında iştirak etmək üçün iş­güzar səfərdə keçirdiyi görüşlər də bir daha təsdiq edib. 

Prezident İlham Əliyevin bu səfəri çər­çivəsində qarşı tərəflərin müraciətlərinə əsasən Lüksemburq Böyük Hersoqluğunun Baş naziri Lyuk Friden, İsveçrə Konfede­rasiyasının Prezidenti Viola Amherd, Ma­carıstanın Baş naziri Viktor Orban, Litva Respublikasının Prezidenti Gitanas Nause­da, Çex Respublikasının Baş naziri Petr Fi­ala, Finlandiya Respublikasının Prezidenti Aleksandr Stubb ilə də görüşüb. 

Azərbaycanın İtaliya ilə əməkdaşlığı isə qarşılıqlı etimad və maraqlar əsasında inkişaf edir. Bu, bir-birindən uzaqda, fərqli qitələrdə yerləşən ölkələr arasında münasi­bətlərin necə qurulmalı olduğunun nümunə­si kimi diqqət çəkir. Belə bir əməkdaşlığın təməlində isə təbii ki, Azərbaycanın dünya siyasətində tutduğu mövqe, eləcə də ölkə­mizin qlobal siyasətdə aktora çevrilməsi amili həlledici rol oynayır. 

Azərbaycan rəhbərinin dost ölkədə keçirdiyi görüş və müzakirələrdə təkcə ikitərəfli münasibətlər deyil, Avropa mə­kanı ilə də münasibətlərin yeni mərhələdə davamı əksini tapdı. Dövlətimizin başçısı Beynəlxalq Çernobbio Forumundakı çıxı­şında dİtaliya ilə münasibətlərin ümumav­ropa önəmi daşıdığını vurğuladı: “Uzun illər ərzində Azərbaycan və İtaliya strateji tərəfdaşlar kimi fəaliyyət göstərirlər. Müva­fiq bəyannamə, təqribən, 10 il əvvəl qəbul edilib. Bizim əməkdaşlığımız bir çox sahəni əhatə edir. Bizim müntəzəm siyasi təmasla­rımız var. Bu, 2020-ci ildən bəri mənim İta­liyaya 3-cü səfərimdir. Prezident Matarella 2018-ci ildə Azərbaycana səfər etmişdir. Yüksək səviyyəli siyasi təmaslarımız bizim yaxın siyasi tərəfdaş olduğumuzu nümayiş etdirir”.

Azərbaycanın Avropanın qaz təchizatında çəkisi artır

Dövlətimizin başçısının İtaliyaya işgü­zar səfəri çərçivəsində keçirdiyi görüşlərdə enerji sahəsində ikitərəfli əməkdaşlığın get­dikcə möhkəmlənməsi xüsusi məmnunluqla ifadə edilib. Bu xüsusda TAP layihəsinin əhəmiyyətinə, onun hazırda İtaliyanın və Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyində roluna toxunulub, TAP-ın ötürücülük qabi­liyyətinin artırılması barədə fikir mübadilə­si aparılıb. Dost ölkənin “Eni S.P.A” şirkəti ilə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti arasında yeni əməkdaşlıq sahələrinin müəyyənləşdi­rilməsi yüksək dəyərləndirilib və bu qurum­ların üçüncü ölkələrdə birgə layihələrdə iş­tirakı məsələsi barədə fikirlər səsləndirilib. 

Prezident İlham Əliyev sentyabrın 5-də Romada İtaliyanın “Eni S.P.A” şirkətinin baş icraçı direktoru Klaudio Deskalzi ilə gö­rüşündə də Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə “Eni S.P.A” şirkəti arasında imzalanacaq sənədlərin əhəmiyyətinə toxunub, neft-qaz, bərpaolunan enerji və iqtisadiyyatın müxtə­lif sahələrində yeni texnologiyaların tətbiqi istiqamətində əməkdaşlığın genişləndiril­məsi və şaxələndirilməsi ilə bağlı fikirlərini diqqətə çatdırıb. 

Bu məqamda xatırladaq ki, iki ölkənin enerji sahəsində əməkdaşlığında ötən illər ərzində mühüm uğurlar əldə edilib. Belə ki, 1995-cu il noyabrın 10-da Azərbay­can Dövlət Neft Şirkəti və İtaliyanın ENİ/Agip şirkətinin də daxil olduğu beynəlxalq konsorsium arasında Xəzər dənizinin Azər­baycan sektorundakı “Qarabağ” perspektiv strukturunun kəşfiyyatı, işlənməsi və hasila­tın pay bölgüsünə, 1996-cu ilin iyunun 4-də Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Şah Dəniz” perspektiv strukturunun kəşfiy­yatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə, 1998-ci ilin iyunun 2-də isə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Kürdaşı” dəniz blokunun kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair sazişlər imzalanıb. 

İtaliya Azərbaycandan xam neft və neft məhsullarının ixracında ən iri ticarət tərəfda­şına çevrilib. Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) və onun tərkib hissəsi olan Trans-Adriatik qaz boru kəməri (TAP) ikitərəfli enerji əmək­daşlığını və İtaliyanın enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirən vacib amil kimi dost ölkə tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. 

Dövlətimizin başçısı İtaliyaya işgüzar səfəri çərçivəsində Beynəlxalq Çernobbio Forumunda “Yeni geosiyasi şəraitdə Azər­baycanın rolu” adlı sessiyadakı çıxışında CQD-nin fəaliyyətini yüksək qiymətlən­dirərək bu qaz dəhlizinin hazırda 10 ölkə­nin enerji təhlükəsizliyini gerçəkləşdirdi­yini bildirib. Ölkəmizin rəhbəri daha sonra Azərbaycandan İtaliyaya uzanan 3500 kilo­metrlik CQD-nin bu gün 10 ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin etdiyini vurğulayaraq deyib: “Bu gün 10 ölkə Azərbaycandan qaz alır və bu ölkələrin 7-si Avropa İttifaqının üzvüdür. Bu səbəbdən Avropa Komissiyası Azərbaycanı Ümumavropa qaz təchizatçısı və etibarlı tərəfdaşı adlandırır”.

Qeyd edək ki, CQD Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan və Albaniyadan keçərək Azər­baycan qazını İtaliyanın Brindisi sənaye limanındakı son təyinat nöqtəsinə çatdırır. CQD-nin son hissəsi – TAP Azərbaycandan ilk dəfə olaraq təbii qazı İtaliyaya daşıyır. 

Bu məqamda dövlətimizin başçısının “Dünya, Avropa və İtaliya haqqında bilgilər” mövzusuna həsr olunmuş Beynəlxalq Çer­nobbio Forumundakı çıxışında sözügedən qaz dəhlizi haqqında fikirlərini də xatırlat­maq istərdik: “Bu gün enerji təchizatı onu aydın şəkildə nümayiş etdirir ki, enerji təh­lükəsizliyi milli təhlükəsizliyin ayrılmaz par­çasıdır. Azərbaycandan İtaliyayadək uzanan, Cənub Qaz Dəhlizi adlanan 3500 kilometrlik inteqrasiya edilmiş boru kəməri sistemi bu gün 10 ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin edir. Hazırda 10 ölkə Azərbaycandan qaz alır və onlardan 7-si Avropa İttifaqının üzvüdür. Bu səbəbdən Avropa Komissiyası Azərbay­canı ümum-Avropa qaz təchizatçısı və eti­barlı tərəfdaş adlandırır.

Qeyd etdiyim kimi, boru kəmərinin baş­lanğıcı Azərbaycandadır və İtaliyaya qədər uzanır. Ancaq marşrut boyu mövcud olan əlavələr və interkonnektorlar sayəsində bu kəmər geniş Avropa və Avrasiya coğrafiya­sını əhatə edir. Burada da artım üçün güclü potensial var. Bu gün biz ən azı üç Avropa ölkəsi ilə qaz təchizatına dair danışıqlar apa­rırıq”.

Yeri gəlmişkən, elektrik enerjisi sahə­sində də İtaliya şirkətləri əsas tərəfdaşları­mızdır. Məsələn, məşhur “Ansaldo” şirkəti hazırda Mingəçevirdə tikilən 1300 meqava­ta yaxın gücü olan elektrik stansiyası üçün turbinlərin təchizatçısıdır. İtaliyanın digər şirkətləri, məsələn, “Maire Tecnimont” bö­yük sənaye sahəsinin podratçısı idi. Həm­çinin Azərbaycanın neft emalı zavodunun təmirində ölkəmizə kömək edir. Beləliklə, bu, həqiqətən çox möhkəm və ildən-ilə bö­yüyən çoxşaxəli təməldir. 

İtaliya–Azərbaycan işgüzar müzakirələri 

Prezident İlham Əliyevin İtaliyaya iş­güzar səfəri çərçivəsində İtaliyanın Müəs­sisələr və “Made in Italy” Nazirliyi, Azər­baycanın İqtisadiyyat Nazirliyinin dəstəyi, İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Agentli­yinin və İtaliya Sənaye Konfederasiyasının birgə təşkilatçılığı ilə İtaliya – Azərbaycan dəyirmi masası keçirilib. Hər iki ölkədən rəsmi şəxslərlə yanaşı, enerji sektoru, kim­ya sənayesi, avtomobil istehsalı, mühəndis­lik, əczaçılıq, kənd təsərrüfatı, metallurgiya, tikinti, qida və digər sahələrdə fəaliyyət göstərən 40-a yaxın sahibkarın iştirak etdiyi dəyirmi masada ölkələrimiz arasında müna­sibətlərin strateji xarakter daşıdığı qeyd edi­lib, İtaliyanın Azərbaycanın ən böyük ticarət tərəfdaşı olduğu vurğulanıb. Eyni zamanda, Azərbaycanın İtaliya ilə çoxşaxəli iqtisadi əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinə böyük əhəmiyyət verdiyi və bunun nəticəsi olaraq ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən işğaldan azad olunan ərazilərdə dost ölkənin çoxsaylı şirkətlərinin uğurla fəaliyyət göstərdiyi bildirilib. 

Dəyirmi masada çıxış edən hər iki ölkə­nin nümayəndələri çıxışlarında Azərbayca­nın İtaliya ilə strateji enerji tərəfdaşlığı və əlaqələrin qeyri-neft sahəsində inkişafı im­kanları haqqında danışaraq tərəflərin ixrac və investisiya potensialı haqqında məlumat verib, ortaq faydalı fəaliyyət istiqamətləri, eləcə də perspektivli layihələrin önəmini diqqətə çatdırıblar. Bütün bunlarla yana­şı, iştirakçılar sənaye, bərpaolunan enerji, infrastruktur, nəqliyyat, tekstil, kimya, əc­zaçılıq və digər prioritet sektorlarda əmək­daşlığın gücləndirilməsi barədə təkliflər səsləndiriblər. 

Qeyd edək ki, dövlət başçımızın dost ölkəyə işgüzar səfəri çərçivəsində Azər­baycan nümayəndə heyətinin üzvləri ilə İtaliya Ticarət Agentliyi, aqrar və qida tex­nologiyaları sahəsində ixtisaslaşan “Anna­tura” şirkəti, “Scorpio Group” və İtaliyanın “Coldiretti” kənd təsərrüfatı təşkilatının nü­mayəndələri arasında görüşlər təşkil olunub, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın perspektivlə­ri nəzərdən keçirilib.

*** 

Sonda qeyd edək ki, İtaliya və Azərbay­can arasında münasibətlərin uğurla inkişaf etməsinin əsas səbəblərindən biri ölkəmizin hər zaman verdiyi vədə sadiq qalması, ra­zılaşdırilan məsələlərin icrasının diqqətdə saxlamasıdır. 

Prezident İlham Əliyev tərəfindən ardı­cıl həyata keçirilən demokratik proseslər və sosial-iqtisadi islahatlarla yanaşı, uğurlu xa­rici siyasət dünyanın aparıcı dövlətlərinin, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların diqqətini respublikamıza yönəldib. Şübhəsiz ki, bü­tün bunlar beynəlxalq hüquq normalarına uyğun qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın daha da güclənməsinə, ölkəmizlə əməkdaşlıq et­mək istəyən dövlətlərin sayının artmasına, Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında enerji məsələləri üzrə strateji tərəfdaşlığa dair an­laşma memorandumunun imzalanmasına öz müsbət təsirini göstərib.

Hazırda Azərbaycan regionun yeganə ölkəsidir ki, mürəkkəb geosiyasi şəraitdə müstəqil uğurlu xarici siyasət yürüdərək milli maraqlara söykənən prinsiplərlə re­gional təhlükəsizliyin təmin olunması is­tiqamətində ardıcıl və sistemli addımlar atır. Bunun nəticəsidir ki, dövlətimizin gerçək­ləşdirdiyi enerji layihələri, regional inteqra­siyanı sürətləndirən əməkdaşlıq formatları Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilmə­sində mühüm rol oynayır. 

Vaqif BİNYATOĞLU 
XQ