Yaxud erməni baş nazirin Rusiyanın hakim rol oynadığı təşkilat üçün avantürizm gündəliyi

Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan əlinə düşən hər fürsətdəcə ölkəsinin Azərbaycanın “Zəngəzur dəhlizi” ideyasına qarşı irəli sürdüyü “Dünyanın kə­sişməsi” təşəbbüsünü ortaya atır. Sədrlik etdiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqının Ali Şurasının növbəti iclası da bu baxımdan istisna olmadı. Erməni baş nazirin mövcud xüsusda nələrdən danışmasının üzərində dayanacağıq. 

Əvvəlcə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin aprelin 23-də ADA Uni­versitetində keçirilmiş “COP29 və Azər­baycan üçün Yaşıl Baxış” mövzusundakı beynəlxalq forumda bildirdiklərinə diqqət yetirək: “Sonda nə olacaq? Ermənistan uduzacaq. Onlar qovşaq olmaq istə­yirlər, onu “sülh qovşağı” adlandırırlar. Amma sülh qovşağına çevrilmək üçün, ilk növbədə, onlar bizimlə razılaşmalıdır­lar. Çünki əgər Azərbaycan buna razılıq verməsə, bu, sadəcə, bir kağız parçası və ya bəyanat olacaq. Bizimlə razılaş­ma olmadan bu, tamamilə faydasızdır. Əfsuslar olsun ki, onlar bunu regiondan çox uzaqda yerləşən müxtəlif ölkələrlə müzakirə etməyə çalışırlar. İşə gələndə isə bunu bizimlə müzakirə etmək istəmir­lər. Bizim mövqeyimiz çox aydındır. Üç­tərəfli bəyanata hörmət edilməlidir”.

Bəli, Ermənistanın “Dünyanın kəsişməsi” ideyasını ortaya at­maqda məqsəd 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatı yerinə yetirməkdən boyun qaçırması­dır. Prezident İlham Əliyevin sö­zügedən forumda bildirdiklərinə nəzərən deyə bilərik ki, rəsmi İrəvanın tutduğu yol həm də Azər­baycan–Ermənistan sülh prosesi baxımından zərərli tendensiyadır. Bu yerdə dövlətimizin başçısının səsləndirdiyi daha bir fikrə diqqət yetirək: “İndi Ermənistan 3 ildən artıqdır ki, bu müddəanı faktiki olaraq pozur və yenə də deyirəm, onlar bunu özləri imzalayıblar. İndi onlar bu paraqrafdan, necə deyər­lər, canlarını qurtarmaq istəyirlər. Lakin, bu, mümkün deyil. Onlar nə edirlər? Onlar, sadəcə olaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə quru yolu əlaqəsini qurmaq imka­nını bloklayırlar. Bu davranış, söz­süz ki, çox məyusedicidir. Üçtərəfli bəyanatın necə imzalanması ayrı söhbətin mövzusudur. Şəraitin necə olduğunu da hər kəs bilir. Amma Ermənistan baş nazirinin imzası var idi və buna hörmət edil­məlidir”.

N.Paşinyan imzasına hörmət­sizliyini Moskva səfəri ərəfəsində keçirdiyi mətbuat konfransında da ortaya qoymuşdu. O, üçtərəf­li bəyanatın qüvvəsini tamamilə itirdiyini bildirmişdi. Sədrlik etdiyi iclasdakı çıxışında “Dünyanın kə­sişməsi” ideyasını qabartmaqla isə sənədə etinasız yanaşdığını yenidən sübuta yetirdi. Beləliklə, obrazlı desək, oturduğu budağı kəsməkdə israrlı göründü. Fikri­mizi izah etmək üçün Rusiyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrovun ötən ay bildirdiklərinə nəzər salaq. 

Məsələn, Lavrov demişdi ki, Aİİ-də proporsional olaraq Ermə­nistan ən çox qazanandır. Ardın­ca konkret rəqəmləri açıqlamışdı. O, Ermənistan iqtisadiyyatının 35 faizinin Aİİ-də iştirak hesabı­na formalaşdığını vurğulamışdı: “2023-cü ildə Ermənistanın ticarət dövriyyəsi 20 milyard dollar təşkil edib və bunun 37 faizi Aİİ-nin, 13 faizi Avropa İttifaqının, 3 faizi ABŞ-ın payına düşüb. Ermənistan kiçik ölkə olmaqla, Aİİ-yə digər ölkələrə nisbətən daha az töhfə verir. O cümlədən, maliyyə töhfələri az­dır. Ancaq, eyni zamanda, qərar­lar qəbul edildikdə, səs verəndə Rusiya Federasiyası da daxil ol­maqla, hamı ilə tamamilə bərabər hüquqlara malikdir... “Qazprom” Ermənistana 1 min kubmetr qazı 177 dollar satır. Qərbdə buna iki-üç dəfə artıq pul ödəyirlər. Əgər Ermənistanı öz qazı ilə qızdırmaq istəyirlərsə (Qərbi nəzərdə tutur – red.), onda bilmirəm necə ola­caq... Atom elektrik stansiyasını bağlayıb, onu modul reaktorlarla əvəz etmək istəyirlərsə... Ümid edirəm ki, ermənilər “Metsamor” atom elektrik stansiyasında hasil edilən enerjinin əhəmiyyətini an­layırlar”. 

Bəli, Lavrovun söylədikləri Er­mənistanın Aİİ müstəvisindəki qa­zanclarıdır. Paşinyanın qurumun Ali Şurasının iclasında “Dünyanın kəsişməsi” xüsusunda dedikləri isə həm təşkilata əlavə, özü də qəbuledilməz gündəm sırımaq cəhdidir, həm də bildirdiyimiz kimi, üçtərəfli bəyanatı heçə saymaq­dır. Nədənsə, erməni baş nazir səbəb-nəticə əlaqələrinə diqqət yetirmir. Məsələn, o, fərqinə var­mır ki, Rusiyanın hakim rol oyna­dığı Kollektiv Təhlükəsizlik Təş­kilatı Müqaviləsi ilə aranı pis edib Aİİ platformasında rahat hərəkət mümkünsüzdür. O, bu amilə önəm vermədiyi kimi, eyni zamanda, anlamır, yaxud anlamaq istəmir ki, üçtərəfli bəyanatı kənara atıb “Dünyanın kəsişməsi”nin üzərin­də dayanmaq siyasi avantüradan başqa bir şey deyil. 

Məlum olduğu kimi, hazırda Ermənistan Aİİ-yə rotasiya qay­dasında rəhbərlik edir. Bu, ötən il qurumun Sankt-Peterburqda keçi­rilmiş zirvə toplantısında rəsmiləş­mişdi. Paşinyan məhz həmin vaxt etdiyi çıxışla Aİİ-ni Ermənistanın oyunbazlıq meydanına çevirə­cəyinin anonsunu vermişdi. Baş nazir təşkilatın siyasi məqsədlər naminə alətə çevrilməməsinin vacibliyindən söz açmışdı. Yəni, Ermənistan siyasi baxımdan Rusi­yaya qarşı hər şeyi edəcək, amma qarşılığında ona iqtisadi planda heç bir təsir və ya təzyiq göstəril­məməlidir. Nikol eyni kursu yenə də davam etdirməkdədir. 

Əslində, rəsmi İrəvanın an­ti-KTMT xəttindən, qurumu boykot etməsindən, Paşinyanın ölkəsinin oradakı fəaliyyətini dondurduğu barədə bəyanatlarından sonra Ermənistanın Aİİ müstəvisini hələ də aktiv saxlaması bir qədər qə­ribə görünür. Bir çox ekspertlər vəziyyətə təxminən belə izahat verirlər: Ermənistan rəhbərliyi Aİİ-nin əhəmiyyətini anlayır. Anlayır ki, ölkənin hazırkı iqtisadi inkişaf tempi qurumda təmsilçiliyin, konk­ret desək, Rusiyanın hesabınadır. Rəsmi İrəvan isə anti-Rusiya xət­tini yerinə yetirir. Ona KTMT kimi Aİİ-ni də gözdən salmaq lazımdır. Ancaq Ermənistana vaxt udmaq da vacibdir. Vaxt udub Qərbdən gələn gəlirlə Aİİ-də təmsilçiliyin mənfəətlərini eyniləşdirmək. Yəni, indiki durumda paşinyanlı Ermə­nistan, faktiki olaraq, təşkilatın içə­risinə qoyulmuş saat mexanizmli bombadır. Nikol Aİİ-ni də KTMT kimi Ermənistan üçün tam fayda­sız qurum qismində göstərmək istəyir. Hazırda mövcud istiqamət­də zəmin hazırlayır. 

Əgər Rusiyadan sərt addımlar gələcəyi təqdirdə, məzlum, Mos­kvanın təzyiqləri qarşısında tab gətirməyə çətinlik çəkən İrəvan obrazı yaradılacaq. Bu, kollektiv Qərbin anti-Rusiya ritorikası baxı­mından önəmlidir. Müvafiq olaraq, Ermənistanı müdafiə məqsədli daha geniş layihələr dövriyyəyə girəcək. Deməli, Paşinyan həm xidməti qarşılığındakı mükafatını alacaq, həm də özünün Qərbə sa­diqliyini nümayiş etdirəcək. 

Bəli, bütün bunlara görə N.Pa­şinyan Aİİ-dəki çıxışında “Dünya­nın kəsişməsi”ni, daha doğrusu, indiki məqamda Rusiyaya zidd məsələni qaldırır. O, çox yaxşı bilir ki, təşkilata üzv dövlətlər sözüge­dən təşəbbüsü dəstəkləməyəcək­lər. Əvvəla, qurumdakılar başa düşürlər ki, “Dünyanın kəsişməsi” Azərbaycanın “Zəngəzur dəhlizi” məntiqinə qarşıdır. O məntiqə ki, Naxçıvana maneəsiz yolun ya­radılmasını hədəf seçir. Üçtərəfli bəyanata əsasən, həmin yolda təhlükəsizliyi Rusiya Federal Təh­lükəsizlik Xidməti təmin etməlidir. 

***

İqtisadi məsələlərdən və Er­mənistanın Aİİ-ni iflic qurum kimi göstərmək istəklərindən söz düş­müşkən, N.Paşinyan Aİİ Ali Şura­sının iki gün əvvəlki iclasında ötən il Sankt-Peterburqda söylədiklərini yenidən təkrarladı. Bildirdi ki, möv­cud olduğu on il ərzində qurum üzv ölkələrin iqtisadiyyatları naminə onlar arasında sıx iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyət üçün mühüm platformaya çevrilib. Erməni baş nazir ardınca vurğuladı ki, guya, Aİİ-nin norma­tiv-hüquqi bazası formalaşmaqda davam edir və bu proses tam başa çatmaqdan çox uzaqdır. Paşinyan nə üçün işləkliyi sübuta yetirilmiş və sınaqdan çıxmış mexanizm barədə belə düşünür? Səbəb çox sadədir. O deyir ki, Aİİ-nin hazırkı mexanizminin sırf iqtisadi məntiq çərçivəsində formalaşması va­cibdir: “Yalnız tərəfdaş ölkələrin maraqlarına hörmət və hər bir üzv dövlətin mənafeyinə cavab verən konstruktiv həllərin axtarışı əsa­sında biz Aİİ-nin fəaliyyətinin ef­fektivliyini qoruyub saxlaya biləcə­yik. Biz səylərimizi sosial-iqtisadi inkişafın milli prioritetlərini nəzərə almaq üçün cəmləşdirməyi zəruri hesab edirik”.

Deməli, Paşinyan Aİİ-nin ef­fektivliyinin qorunub saxlanılması kimi sərsəm məntiqi irəli sürür. Guya, qurumun effektivliyi az idi. Bu, o deməkdir ki, İrəvan istənilən an onun fəaliyyətsizliyi barədə fikir yürüdə bilər. Əslində, Nikol çıxış yox, şantaj edir. Daha sonra baş nazir enerji resursları sahəsində vahid tənzimləmə sistemləri ilə ümumi bazarın formalaşdırılması prosesinin xeyli ləngidiyini vurğu­layır. Yəni, Paşinyan ölkəsi üçün heç bir siyasi maraq və mənafelər­dən asılı olmayan enerji təminatın­dan söz açır. Yenə də eyni məntiq – Aİİ-də təmsilçilik Ermənistana rahat yaşamaq imkanı qazandır­malıdır. Elə bir imkan ki, qərbyö­nümlü siyasi xətti götürməsinə görə ölkəni zərərə salmasın. Ni­kolun ümumi elektrik bazası xüsu­sunda səsləndirdikləri də mövcud mərama söykənir. Əlbəttə, onun baxışı qəbuledilməzdir. 

***

Sonda bir daha Paşinyanın Aİİ-nin prioritetlik gündəliyinə sırı­maq istədiyi “Dünyanın kəsişməsi” ideyasına qayıdaq. Nikol məsələni qurum ölkələri arasında nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı ritorika­sı, ticarət dövriyyəsinin artmasına əlavə təkan verəcək amil kimi or­taya atır. Əlbəttə, bu, manipulya­tiv xətdir. Çünki Azərbaycan Aİİ ölkələrinin hər biri ilə dərin iqtisadi əməkdaşlıq konturlarına malikdir və indiki məqamda onlar ölkəmi­zin həmin əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi üçün irəli sürdü­yü təşəbbüsə önəm verirlər. Aİİ-yə üzv dövlətlər Azərbaycanın Cənu­bi Qafqazdakı liderlik statusuna etimad göstərirlər. Onlar sınaqlar­dan çıxmış, inam və etibar qazan­mış müstəvini özünü ayaqda tuta bilməyən Ermənistanın avantüriz­minə qurban vermək istəməzlər. 

Digər tərəfdən, yenə üçtərəf­li bəyanatın üzərində dayanmaq ehtiyacı yaranır. Ortaya elementar sual çıxır: Əgər Ermənistan həmin bəyanata əməl etmirsə, yəni, Ru­siyanı heçə sayırsa, o zaman nəyə görə Aİİ ölkələri təşkilatda hakim rol oynayan Moskvanın maraqla­rını saymazdan gəlib “Dünyanın kəsişməsi”nə “hə” desinlər?

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ