Ermənistan və Gürcüstan hakimiyyətləri müxalif təhdidlə üz-üzə

Müsahibimiz Qərbi Kaspi Universitetinin professoru, politoloq Fikrət Sadıxovdur

Cənubi Qafqaz regionundakı 3 respublikadan ikisində – Gürcüstan və Ermənistanda son vaxtlar kütləvi etiraz aksiyala­rı keçirilir. Əgər Gürcüstanda etiraza çıxanlar “Xarici təsirlərin şəffaflığı haqqında” qanunun onları Avropaya və bütövlük­də, Qərbə inteqrasiya yolundan, dolayısı ilə əməkdaşlıqdan uzaqlaşdıracağını düşünürlərsə, Ermənistandakı etirazçılar Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşmasını istəmədiklə­ri üçün küçələrə çıxıblar. Başqa sözlə, gürcülər əməkdaşlıq istədikləri, ermənilər isə istəmədikləri üçün küçələrə çıxıblar. Əslində, baş verənlər bizim üçün gözlənilməz deyil. Gürcülər əməkdaşlıq tərəfdarı olduqları üçün hər zaman irəli gediblər, ermənilər isə ötən onilliklər ərzində yerlərində saymağa da­vam edirlər. Məhz İrəvanın işğalçılığı səbəbindən Azərbaycan­dan start götürən mühüm nəqliyyat-kommunikasiya və enerji xətləri bu gün Ermənistandan deyil, Gürcüstandan keçir.

Qonşu ölkələrdə baş verən hadisələr, eləcə də gündəmin digər aktual məsələləri ilə bağlı Qərbi Kaspi Universitetinin professoru, politoloq Fikrət Sadıxovla söhbətləşdik. Müsahi­bəni təqdim edirik.

– Fikrət müəllim, Azərbaycanla deli­mitasiya sahəsində əldə edilən razılaşmaya etiraz əlaməti olaraq, aprelin sonlarından Ermənistanda aksiyalar keçirilir. Bu aksi­yalarla bağlı fikirlərinizi bilmək istərdik...

– Aydın məsələdir ki, bu, sadəcə olaraq, bir erməni din xadiminin şəxsi təşəbbüsü ilə başlanan etiraz aksiyası deyil. Xaricdə onun arxasında dayanan müəyyən qüvvələr var. Təbii ki, Rusiya Nikol Paşinyanın fəa­liyyətindən çox narazıdır. Çox güman ki, burada Rusiyanın da marağı var. Daxildə də aksiyaların arxasında Robert Koçaryan, Serj Sarkisyan, Qarabağ klanının digər nümayən­dələri, revanşistlər, radikallar dayanıblar. Bu qüvvələrin Paşinyana qarşı birləşməsi istiqamətində canlanma gedir. Amma söhbət heç 4 kəndin Azərbaycana qaytarılmasından getmir. Bu, sadəcə olaraq, bəhanədir. Onlar yaxşı başa düşürlər ki, həmin kəndlər Azər­baycana məxsusdur. Hətta, Ermənistanın ikinci prezidenti Sarkisyan da kəndlərin ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində işğal olun­duğunu etiraf etmişdi. Öz fikirlərini bununla “əsaslandırmağa” çalışmışdı ki, guya, Azər­baycan orada qaz borusunu partlatmaq istə­yirmiş. Yəni, dövlət başçısına yaraşmayan belə cəfəng söhbət etmişdi.

Biz görürük ki, Ermənistanda hakimiyyət uğrunda mübarizə gedir. Paşinyanı və onun komandasını devirmək istəyirlər. Görünən həm də odur ki, onların gücü çatmır. Onlar nümayişkəranə şəkildə Tavuş vilayətindən İrəvana yürüş etməklə və mitinqə müəyyən əhalini toplamaqla heç nəyə nail ola bilmirlər. Arada parlamentdə Paşinyanın impiçmenti məsələsini ortaya atırlar. Amma orada da səs çoxluğu əldə edə bilmirlər. Eyni zamanda, onlar hesab edirlər ki, Paşinyan özü istefa verməlidir. Bu da alınmır. Digər tərəfdən onların heç xarizmatik liderləri də yoxdur. Heç özləri də Paşinyanı kimin əvəz edəcəyini bilmirlər. Yəni, öz aralarında da qalmaqallı vəziyyət yaranıb. Hətta, absurd təklif də irəli sürülür ki, bəlkə arxiyepiskop Baqratın özü baş nazir olsun?! Bütün bunlar aksiyaların artıq ciddiyə alınmadığını göstərir.

Reallıq bundan ibarətdir ki, erməni cə­miyyəti artıq yorulub. Onlar 2020-ci ildə 44 gün başqa dövlətin ərazisində nə üçün döyüşdüklərini, qan tökdüklərini, nəyi, kimi müdafiə etdiklərini düşünürlər. Başa düşürlər ki, onlar Azərbaycanın torpağında idilər, biz onların ərazisində deyildik. Orada müəyyən təbəqələr artıq bu reallıqları başa düşürlər. Buna görə də mən Paşinyan əleyhinə keçi­rilən aksiyaların uğurla başa çatacağını, yəni onların baş naziri asanlıqla devirə biləcəklə­rini düşünmürəm.

– Ermənistanda aksiyaların başlanma­sından bir aya yaxın vaxt ötür. İndiyədək hansısa uğur qazana bilməyən revanşistlər hələ də küçələrdən çəkilmək istəmirlər. Sizcə, onlar bundan sonra nəyə ümid edir­lər?

– Aksiyaların necə yekunlaşacağı haki­miyyətdən asılıdır. Əgər hakimiyyət daha konkret və radikal addımlar atsa, aksiyaların təşkilatçılarını qanunsuz hərəkətlərinə görə həbs etsə, bu məsələdə Paşinyan iqtidarı, necə deyərlər, qalib ayrılacaq. Bununla ölkə­də sabitlik faktiki olaraq, bərpa edilə bilər. Amma Paşinyan hökuməti buna liberal ya­naşacaqsa, günlərlə meydanda “nağıl danış­mağa” imkan yaradacaqsa, əlbəttə, etirazçılar daha radikal addımlar da ata bilərlər. Bunlar çox incə, eyni zamanda, mühüm məqamlar­dır. Yəni, hakimiyyət özünü və dövlətçiliyi qorumağa qadir olmalıdır. Əgər hansısa ke­şişlər, təsadüfi ünsürlər, dövlətçiliyə qarşı çıxış edən dairələr varsa, onlara qarşı konk­ret radikal addımlar atmaq lazımdır. Burada gözləmə vəziyyətində dayanmaq olmaz. Zən­nimcə, Paşinyan bunu aydın dərk etməlidir. Çünki o, özünü böyük demokrat hesab edir. Amma atdığı “demokratik addımlar”, seyrçi mövqedə qalmaq onun devrilməsinə də gəti­rib çıxara bilər.

Düzdür, hazırda Ermənistanda baş verən proseslər elə də güclü deyil. Qeyd etdiyi­miz kimi, onların güclü lideri də yoxdur. Amma etirazçılar, əlbəttə, ölkədə sabitliyi poza bilərlər. Düşünürəm ki, onun arxasında dayanan qüvvələr elə bu məqsədi güdürlər. İstəyirlər ki, Ermənistanda sabitlik pozulsun, iğtişaşlar baş versin. Bundan sonra isə onlara lazım olan proseslər yaşansın. Paşinyana qar­şı çıxanların əsas məqsədi də budur.

– Ermənistanla yanaşı, regionun digər dövlətində – Gürcüstanda da etiraz aksi­yaları keçirilir. Özü də Ermənistandan fərqli olaraq, Gürcüstandakı aksiyalar ar­dıcıllığı və kütləviliyi ilə diqqəti cəlb edir. Eyni zamanda, Qərb ölkələri mitinqçilərə açıq dəstək verirlər. Hətta, mayın 15-də Latviya, Litva, Estoniya və İslandiya xari­ci işlər nazirləri parlament binasının qar­şısına gələrək etiraz aksiyasında iştirak ediblər. Bu barədə də sizin fikrinizi bilmək maraqlı olardı...

– Gürcüstanda çox maraqlı bir vəziyyət yaranıb. Avropa İttifaqı əl-ayağa düşüb ki, “Xarici təsirlərin şəffaflığı haqqında” qa­nun layihəsi qəbul edilməməlidir. Guya, bu, Gürcüstan dövlətinin maraqlarına ziddir. Hə­də-qorxu gəlirlər. Tbilisini Avropa İttifaqına qəbul etməməklə qorxudurlar və sair. Bu qarşıdurmanın arxasında müəyyən maraq­lar dayanır. Söhbət qərbpərəst və ruspərəst qüvvələrdən gedir. Gürcüstan hakimiyyəti bəlkə də heç ruspərəst deyil. Onlar, sadəcə olaraq, Qərbin, Avropa İttifaqının diktəsi ilə yaşamaq istəmirlər. Avropa ölkələrinin nümayəndələri Tbilisiyə gələndə baş nazir onları heç qəbul etmədi. “Gürcü arzusu”nun qurucusu Bidzina İvanişvili də onlarla görüş­mək istəmədi. Bu o deməkdir ki, Gürcüstan rəhbərliyi onların daxili işlərinə müdaxilə edilməsini istəmir.

Amma Gürcüstanda vəziyyət gərgin olaraq qalır. Parlamentdə üçüncü oxunuş­dan keçən qanuna prezident imza atmalıdır. Prezident isə imza atmayacağını, veto qo­yacağını bildirdi. Lakin parlamentin bundan sonra qanun layihəsini yenidən səs çoxluğu ilə qəbul etmək hüququ var. Bütün bunlar özlüyündə müəyyən siyasi böhran əlamətidir. Gürcüstanda hakimiyyət kifayət qədər güclü­dür. Hazırda əlindən gələni edəcək ki, qanun qəbul edilsin və həyata keçirilsin. Amma bu, heç də Gürcüstanda tam sabitliyin yaranacağı demək deyil. Çünki qonşu ölkədə bu zəmində qarşıdurma var. Qarşıdurmanı aradan qaldır­maq üçün hakimiyyət ona qarşı çıxış edən­lərin başçıları ilə görüşməlidir. İzah edilmə­lidir ki, qanunun qəbulu heç də Gürcüstanın Avropadan uzaqlaşması, bunun dövlətin və xalqın maraqlarına zidd qanun olması, yaxud onun maraqlarına zərbə vurulması demək deyil. Yəni, məsələni qarşılıqlı anlayış və güzəştlərlə həll etmək lazımdır. Düşünürəm ki, Gürcüstan hakimiyyəti və müxalifət bu istiqamətdə ortaq dil tapmalıdırlar.

– İstərdik digər bir mövzuya ke­çid alaq. ATƏT-in 1992-ci ildə yaratdığı Minsk qrupu adlanan qurum 2020-ci ilə­dək keçmiş münaqişənin həlli, əraziləri­mizin işğaldan azad edilməsi, məcburi köçkünlərin geri qayıtması üçün heç nə etmədi. Buna baxmayaraq, Minsk qrupu və onunla əlaqədar olan bütün təsisatlar hələ də ləğv edilməyib. ATƏT-in fəaliyyət­də olan sədri İan Borqun bu həftə Bakı və İrəvana səfəri onsuz da hər zaman aktual olan məsələni yenidən gündəmə gətirdi. Siz bu ziddiyyəti necə şərh edərdiniz?

– 1992-ci ilin martında ATƏT-in Minsk qrupu yarananda Azərbaycanda ona böyük ümidlər var idi. Çünki 1988-ci ildə Qara­bağda başlanan separatçı hərəkat daha da genişlənmiş, 1992-ci ilin yanvarından Ermə­nistanla Azərbaycan arasında tammiqyaslı müharibəyə çevrilmişdi. Əlbəttə, biz müha­ribəyə son qoyulmasını və Minsk qrupunun beynəlxalq hüquqa uyğun konkret təkliflər irəli sürməsini istəyirdik. Amma ümidlərimiz puça çıxdı. Çünki biz Minsk qrupunun yalnız öz maraqları çərçivəsində fəaliyyət göstər­diyini gördük. Qrupun irəli sürdüyü təkliflər də tam mənada Azərbaycanın maraqlarına zidd idi. Onlar bizə gah “ümumi dövlət” təklif edirdilər, gah keçmiş DQMV-yə daxil olmayan və işğal edilmiş 7 rayondan beşini (Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı və Ağ­dam) qaytarmağı, ikisini (Kəlbəcər və Laçın) isə qaytarmamağı təklif edirdilər. Bütün bu təkliflər, təbii ki, Azərbaycanın maraqlarına zidd idi. Biz bu təkliflərə heç vaxt razı ola bilməzdik.

Nəhayət, tam aydın oldu ki, Minsk qru­pu keçmiş münaqişənin həllini tapmasına yönələn addımlar atmaqda deyil, məsələni sadəcə, dondurmaqda, status-kvonu möh­kəmləndirməkdə və torpaqlarımızı bizdən tədricən qoparmaqda maraqlıdır. Təbii ki, biz buna razı ola bilməzdik. Prezident İlham Əliyev bunu işğal dövründə və ondan sonra dəfələrlə bildirmişdi. Dövlətimizin başçısı mayın 14-də ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri­nin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edərkən bunu kifayət qədər açıq və prinsipial şəkildə bir daha diqqətə çatdırdı.

Həmsədrlər gedib özlərinə iş tapsınlar. Hazırda dünyada bir çox münaqişələr möv­cuddur. Onlarla məşğul ola bilərlər. Çünki biz Qarabağ məsələsini artıq həll etmişik. Daha bizə hansısa vasitəçi lazım deyil.

– ATƏT-in Minsk qrupuna həmsədrlik etmiş üç dövlətdən biri – Fransa ilə Azər­baycan arasında münasibətlər son illərdə rəsmi Parisin təqsiri üzündən xeyli soyu­yub. Bu istiqamətdə son addım Fransa daxili işlər naziri Jerald Darmanenin açıq­lamasıdır. O, bəyan edib ki, Azərbaycan Yeni Kaledoniyada baş verən hadisələrə müdaxilə edir. Maraqlıdır ki, fransız na­zir müstəmləkə zülmündən qurtulmaq, müstəqillik əldə etmək istəyən kanak xalqını separatçılar adlandırıb. Halbuki, əsl separatçılar ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarında Qarabağda mərkəzi hakimiy­yətə qarşı hərəkata başlayanlardır. Fransa rəsmilərinin bu ikili standartları barədə nələri qeyd etmək olar?

– Ən maraqlısı odur ki, Fransa parla­menti “Artsax”la bağlı qətnamə qəbul edir, prezident Makron ermənilərin 2023-cü ildə Qarabağdan könüllü köçünə görə bizi suçla­yır, bunu etnik təmizləmə adlandırır, amma özləri XIX əsrdən başlayaraq, Yeni Kaledoni­ya xalqına işgəncə verir. Fransa onlara nəinki müstəqillik, heç öz dillərində yazıb-oxumaq hüququ da vermir. Bu həftənin əvvəlində Fransa hökuməti kütləvi etirazların baş ver­diyi adaya qoşun göndərib. Makron həmin ərazidə fövqəladə vəziyyət elan edib və ha­kimiyyətin istənilən zorakılıq təzahürünə sərt reaksiya verəcəyini bildirib. 

Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, Fran­sa rəsmiləri bizi təqsirləndirirlər. Görəsən, bi­zim təqsirimiz nədir? Yerli xalqın öz dilində oxuyub-yazmaq, yaxud müstəqillik istəyi? Əgər onların nümayəndələri Bakıya gəlib­lərsə və burada hansısa tədbirdə iştirak edib­lərsə, bu, Azərbaycanın orada Fransaya qarşı mübarizəsi deməkdirmi? Biz onları nə silahla təmin edirik, nə də maliyyələşdiririk. Amma biz hesab edirik kanak xalqının müstəqillik əldə etmək hüququ var. Parisin bu cür çıxışlar etməsi tamamilə əsasızdır.

Fransa, ilk növbədə, azsaylı xalqların hüquqlarının təmin olunması məsələsinə diqqət yetirməlidir. Habelə, ölkə daxilində proseslərə nəzarət etməlidir. “Sarı jiletlilər” hərəkatının iştirakçılarının hüquqları barədə fikirləşməlidir. Çünki Fransa daxilində də çox mürəkkəb proseslər gedir. Parisi daha çox bu məsələlər narahat etməlidir. Nəin­ki Azərbaycanın, guya, Yeni Kaledoniyaya hansısa köməklik etməsi. Bizi bu məsələ­də təqsirləndirməyə onların nə haqqı, nə də əsası var. Bunlar hamısı qəbuledilməz siyasi bəyanatlardır. Biz buna qarşı həm rəsmi, həm də ictimaiyyət səviyyəsində çox konkret və prinsipial cavablar veririk.

Səxavət HƏMİD
XQ