“Heydər Əliyev xatirələr işığında” layihəsinin qonağı olmuş ictimai-siyasi xadim Əhməd Əhmədzadə ilə söbətimizi davam etdiririk.

II söhbət 

– Əhməd müəllim, belə demək mümkündürmü ki, sizin Füzuliyə tə­yinatınızda Heydər Əliyev haqlı çıxdı və orada işlədiyiniz müddətdə onun etimadını doğrultdunuz?

– Əlbəttə, başqa necə ola bilər­di. Sovet dövründə heç vaxt yüksək göstəriciləri ilə fərqlənməyən Füzuli ra­yonu orda çalışdığım 7 ilin hər birində yüksək nailiyyətlərinə görə keçici qır­mızı bayraq aldı. Birinci bayraq alanda hamı məəttəl qalmışdı. Həmişə danla­nan, tənqid olunan rayon birdən-birə belə uğur qazanır. 

– Yəqin, bu uğurların qazanıl­masında Heydər Əlyevin sizə real dəstəyi az olmayıb? Sizə vəd etdiyi köməyi göstərirdimi? 

– Bunsuz uğur qazanmaq müm­kün olardımı?! Nə məsələ qaldırırdıq, dərhal onu diqqətdə saxlayır və mü­zakirəyə çıxarıb həll edirdi. Məsələn, mən Füzulidə işə başlayanda, rayonun üzümlə yanaşı, beş min ton pambıq planı da var idi. Mərkəzi Komitənin kənd təsərrüfatı üzrə katibi Hacı İbrahi­mova telefon açdım və dedim, “Füzu­linin 5 min ton pambığını növbəti ildə plandan çıxarmaq nəzərdə tutulur. Onu bu il götürün, biz də üzüm planını ar­tıraq. Rayon üzüm üzrə ixtisaslaşırsa, bu pambığı indidən yığışdırmaq lazım­dır”. 

Dedi: “Əhməd, mən sənin mövqe­yini dəstəkləyirəm, amma bu Heydər Əliyevin səlahiyyətində olan bir məsələdir. Gərək o özü buna razılıq versin. Heydər Əliyeviç Moskvadadır, gəlsin təklifini ona çatdırarıq”. 

Üç gün sonra Heydər Əliyev Mosk­vadan gəldi. Bir gün keçməmiş Hacı İb­rahimov mənə zəng vurdu ki, “Heydər Əliyeviç razılıq verdi, 5 min ton pam­bıq sizin plandan çıxarıldı”. Sonra Heydər Əliyeviç özü mənə telefon açdı və özünəməxsus şirin bir tərzdə dedi: “Əhmədzadə, eşitdim pambığı planın­dan çıxartmaq istəyirsən. Əvəzində nə verəcəksən?” Dedim: “Heydər Əliyeviç üzüm əkin sahələrini artıracağam”. So­ruşdu, “Nə qədər artıracaqsan?” cavab verdim ki, 1500 hektar. Dedi, “Əhmə­dzadə bu böyük rəqəmdir. Yaxşı, mən razıyam, başla”.

Biz isə 1500 yox, 3 min hektar üzüm əkdik. Bütün Arazboyu əkin sahələrin­də üzüm plantasiyası saldıq. Növbəti ildə görüləcək işləri bir il qabağa sal­dım... 

1981-ci ildə Cəlilabadda üzümçü­lük üzrə respublika müşavirəsi keçi­rilirdi. Müşavirədə əvvəlcə Cəlilabadın birinci katibi İbrahim Qurbanov çıxış edib öhdəlik götürdü. Sonra mənə söz verdilər. Bizim üzüm planımız da 68 min tondur. Çıxış edəndə dedim, bu il 90 min ton üzüm verəcəyik. Heydər Əliyev yerindən qayıtdı ki, “Əhmədza­də bəs deyirlər sizdə 100 min ton üzüm var”. Dedim: “Heydər Əliyeviç düz de­yirsiniz, 100 min ton üzüm olacaqdı, amma 2 min 700 hektar üzümlüyü dolu vurdu. Bu olmasa, əlbəttə 100 min ton üzümümüz olacaqdı”. Dedi: “Yox, de­yirlər üzümlükləri dolu vursa da, 100 min ton üzüm olar”. Dedim: “Heydər Əliyeviç, son giləsinə qədər yığaca­ğıq”. Dedi: “O son giləsiynən 100 min ton olacaq, olmayacaq?” Dedim, “100 min tona söz verə bilmirəm”. Dedi: “Eyb etməz, mən sizi 100 min ton nəzərdə tutmuşdum, amma indi ki ara­yış verirsən, bunu nəzərə alaram. Siz də elə eliyin ki, üzüm tam yığılsın”. 

Özüm də qıp-qırmızı qızarmışam, tər basıb məni. O biri katiblərdən fərq­li olaraq gəncəm, belə toplantılarda təcrübəm elə də yoxdur. Sonradan bir neçə katib mənə yaxınlaşdı ki, Əhməd müəllim siz düz elədiniz bu başdan yüksək rəqəmə söz vermədiniz. De­dim, mən Heydər Əliyeviçə yalan vəd verə bilmərəm...

Üzümü yığıb 68 min tona çatan günü özü mənə telefon açdı. Artıq pla­nı doldurmuşduq. Dedi: “Əhmədzadə təbrik edirəm, planı doldurmusan. İndi nə gözləyirsən?” Dedim: “Heydər Əli­yeviç 90 min ton olacaq”. 90 min ton üzümü yığıb məlumat verən günü də zəng vurdu. Dedi: “Təbrik edirəm. Sö­zünü tutdun, sağ ol. Əlavə yenə nəsə olacaqmı?” Dedim: “3 min tona yaxın məhsulumuz da olacaq”. Dedi: “Yaxşı, nə bacarırsız yığın, məhsul qalmasın”. 

– Əhməd müəllim, bildiyimiz qə­dər Heydər Əliyev rayonlara tez-tez səfər edər, zəhmət adamları ilə bir­başa tarlalarda, üzüm plantasiya­larında, zəmilərdə görüşərdi. Sizin katib olduğunuz vaxtlarda Füzuliyə gəldimi?

– Füzulidə işlədiyim ikinci il –1982-ci il idi. Kabinetdə oturmuşdum, zəng gəl­di. Telefonda Rafael Allahverdiyev idi. Dedi: “Yunus Qəhrəmaniçə cavab ver”. Yunus Rzayev dedi: “İndi çıxmışam kişinin yanından. Heydər Əliyeviçin tapşırığı ilə üç gündən sonra sizin ra­yonda üzümçülərin respublika müşa­virəsi keçiriləcək. Respublika aktivin­dən tədbirdə 600 nəfər iştirak edəcək. İndi sənə zənglər gəlməyə başlayacaq. Amma, səni tanıdığım üçün deyirəm, o zənglərin heç birinə fikir vermə, öz bil­diyin kimi hazırlıq gör”. 

Telefonu qoyub, bir neçə dəqiqə bu tədbirin miqyasını təsəvvür etməyə ça­lışdım. Heydər Əliyevin keçirdiyi belə müşavirələr iki hissədən ibarət olurdu. Birinci hissədə səhər saat 9-dan gü­norta saat 3–4-ə qədər rayonun təsər­rüfatlarını gəzir, zəhmətkeşlərlə gö­rüşür, onların fikirlərini dinləyir, rayon fəallarının müşavirəsini keçirir, ondan sonra respublika müşavirəsi başlayır və axşam düşənə qədər davam edirdi. Bəzən gecə saat 12-ə, 1-ə qədər çə­kirdi. 

Yunus Rzayev dedi: “3-4 təsərrü­fatda görüşlər üçün şərait yarat. Elə et ki, yolüstü təsərrüfatlar olsun, çox içə­ri ərazilərdə olmasın”. Heydər Əliyev gəlir əvvəl sahələrə baxır, sonra görüş keçirir, tarla düşərgəsində kolxoz sədrləri 4-5 dəqiqə məlumat verir, sonra özü çıxış edirdi və sonda sual-cavab olurdu. 

Onun gəzəcəyi bütün kolxozlarda tarla düşərgəsi yaratmaq lazım idi. İyu­lun 18-i, qızmar hava, biz də yüngül konstruksiyadan örtüklü səhnə düzəlt­məliyik. Heydər Əliyevin özünəməxsus tələbləri vardı. O, düşərgələrdə düzəl­dilən səhnələrin çox hündür olmasını xoşlamırdı. Deyirdi, bizi göyə qaldırma­yın, vətəndaşların yanında olaq. Ona görə səhnə yerdən, təqribən, 50-60 santimetr hündürlükdə olmalıydı ki, o camaatı, camaat da onu görsün. 

Üç gün yatmadım. Ancaq arada sə­rin duş qəbul edib özümü ayıldırdım ki, işləri başa çatdıra bilim. Üç günə əhali­ni səfərbər edib lazım olan bütün işləri yekunlaşdırdım, 5-6 kolxozda düşər­gələr saldıq, səhnələr quraşdırdıq. 

Heydər Əliyev o vaxtlar da rayo­na qatarla gəlirdi və artıq rayonda “Çayka” avtomobili ilə hərəkət edirdi. Rayonun birinci katibi də onunla arxa oturacaqda oturur, yol boyu təsərrüfat­lar haqqında məlumat verir, onun sual­larını cavablandırır, verdiyi tapşırıqları qeyd edirdi. 

Səhər saat 8-də Heydər Əliyev Horadizdə qatardan düşdü. Dəmiryol vağzalında üç mindən çox vətəndaş toplaşmışdı. Dedi: “Əhmədzadə, mən demişdim axı vağzala adamlar top­laşmasınlar”. Dedim: “Heydər Əliye­viç inanın biz heç kimə bura gəlməyi deməmişik, özləri ordan-burdan öyrə­nib toplaşıblar. Onların qarşısını necə kəsə bilərdik”. 

Məktəblərin hansındansa Heydər Əliyevə xüsusi sevgisi olan bir müəl­lim pioner qalstukunda 100 məktəbli çıxarmışdı vağzala. Heydər Əlyev dü­şüb bir neçə dəqiqə camaata əl elə­di, “Çox sağ olun! Əziyyət çəkmisiniz” deyib, maşına oturdu və təsərrüfatlara yola düşdük. Şamama Həsənovanın sahəsində baxdı ki, artıq pambıq yox­dur, yerinə üzüm əkilib. Şamama xa­nım dedi: “Heydər Əliyeviç bu pambı­ğın qohum-qardaşı çox idi. Üzümün o qədər qohum-qardaşı yoxdur”. Heydər Əliyev güldü və soruşdu: “O nə demək­dir?” Dedi: “Pambığın dalıyca gələn çox olurdu, amma üzümün dalıyca Siz gəlirsiniz”. Dedi: “Darıxma Şamama, gələcəklər. Bu üzüm bizə çox böyük xeyir verəcək”.

Şamama xanımın kolxozundan çıxıb növbəti kolxoza getdik. Yol­da mənə dedi: “Əhmədzadə, Yunus Rzayev səndən şikayət edir”. Yunus Rzayev də Üzümçülük və Şərabçılıq Komitəsinin sədri idi. Yunus müəllim o vaxt çox məşhur bir insan idi. Qərbi Azərbaycandan idi və o vaxt ermənilər onu həbs etdirmək istəyəndə, Heydər Əliyev onu xilas edib Azərbaycana gə­tirmişdi. Əvvəl Şamaxı rayonuna birinci katib, sonra da Respublika Üzümçülük və Şərabçılıq Komitəsinə sədr gətirdi. Çox etibarlı, sədaqətli, işini bilən adam idi. Dedim: “Heydər Əliyeviç, onunla elə bir problemimiz yoxdur. Yunus müəl­limlə çoxdan işləyirik”. Dedi: “Yunus deyir ki, sən bu Araz boyu kolxozları sovxoz olmağa qoymursan”. Deməli, təsərrüfatlar kolxoz olanda qalır Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin sərəncamında, soxoz olanda keçir Yunus müəllimin sədr olduğu Üzümçülük və Şərabçılıq Komitəsinin sərəncamına. 

Bu sözləri deyəndə biz o kolxoz­lardan birinin – Sabir adına kolxozun ərazisində idik. Dedim: “Heydər Əliye­viç, bu təsərrüfat Sabir adına kolxoz­dur. 750 hektar üzüm bağı var. Böyük təsərrüfatdır, bu yaşayış məntəqəsinin 15 minə yaxın da əhalisi var. Suvarılan ərazidir. 15 min ton üzüm verəcək. 15 min ton məhsulun qiyməti budur. Bu təsərrüfat kolxoz olduğu üçün məh­sulun dəyərinin 25 faizini kolxozun bölünməz fonduna ayıra bilirlər. Bu da hardasa ildə 2-3 milyon manat vəsait deməkdir. Bu fond kolxozun sərənca­mındadır və təsərrüfat bu fondda olan vəsait hesabına məktəb, bağça, öz iş­çiləri üçün fərdi ev, klub tikə, su çəkə, yol sala bilər. Fondun İdarə Heyətinin yeddi üzvü var, səs verir və məsələni həll edir. Bununla bərabər, kolxoz yerli büdcəyə və respublika büdcəsinə pul köçürür. Biz bu kolxozları sovxoz et­sək, təsərrüfat gərək İttifaq büdcəsinə, respublika və rayon büdcəsinə pul ver­sin. Qazandığı puldan Dövlət Plan Ko­mitəsinin razılığı olmadan da bir manat xərcləyə bilməz”. 

Heydər Əliyev məni maraqla din­ləyəndən sonra, qayıtdı ki, deyirsən yəni bu qədər fərq var? Dedim: “Bəli. Mən istəmirəm kolxozların qazandığı pullar kənara çıxsın. İstəyirəm rayonda bir tikinti idarəsi yaradılsın və kolxozlar nə istəyirlər – bağça, məktəb, klub tik­sinlər, su, yol çəksinlər və beləcə kənd­lərimiz abadlaşsın”. Dedi: “Bu vaxta qədər biz xeyli kolxozu sovxoz etmişik, deyirsən düz eləməmişik?” Dedim: “Düz etmisiniz”. Dedi: “Səni başa düş­mədim. Deyirsən bunları sovxoz etmək düz deyil, amma elədiklərimizi deyir­sən düz eləmişik”. Dedim: “Heydər Əliyeviç, siz zəif, kasıb təsərrüfatları sovxoz edirsiniz ki, dövlət o təsərrüfat­lara kömək etsin, vəsait ayırsın, onla­rın ssuda borclarını ödəsin, tikintilərini maliyyələşdirsin”. Bir qədər fikrə gedib dedi: “Əhmədzadə mən yoldaşlara nə qədər deyirəm bunu əsaslandırın, bir düz-əməlli izahat ala bilmirəm, amma sən bu 10 dəqiqəyə hamısını çox aydın izah elədin. Gərək onlar da bunu başa düşsünlər”. 

Ulu öndərin bu sözündən başa düş­düm ki, Heydər Əliyeviç özü bunları çox yaxşı bilir, sadəcə mənim bu məsələyə yanaşmamı öyrənmək istəyir. Əlbət­tə, Heydər Əliyev bütün məsələlərdə Azərbaycanı, xalqı və regionlarımızın inkişafını düşünürdü və yalnız bizə faydalı olan qərarlara üstünlük verirdi. Bəzən bunun mahiyyətini geniş açmır­dı ki, Moskva qısqanclıq edər... 

Qarşıda bizi Məmməd Əsgərov, Yunus Rzayev və respublika aktivi­nin başqa nümayəndələri gözləyirdi. Heydər Əliyev maşından düşən kimi Yunus Rzayevə üzünü tutub dedi: “Yu­nus biləsən ki, mən Əhmədzadənin tərəfindəyəm. Əhmədzadə düz deyir, bu kolxozları sovxoz eləmək olmaz”. 

Məmməd Əsgərov Heydər Əliyevə “Heydər müəllim” deyən iki üç kişidən biri idi. Dedi: “Heydər müəllim, mən də deyirdim kolxozları sovxoz eləmək ol­maz”. Dedi: “Nə deyirdin? İki-üç dəfə səndən soruşdum, düz-əməlli bunu əsaslandıra bilmədin. Əhmədzadə mənə bunu elə sadə izah etdi, daha kimsə bunu mənə başqa cür yoza bil­məz”. Bununla da məsələ bağlandı...

Yolda məndən hər bir kənd haqqın­da məlumat soruşurdu. Həmin kəndə çatanda o kənd, oranın əhalisi, təsər­rüfatı haqqında elə izahlar, məlumatlar verib, insanlar haqqında elə danışırdı, özüm məəttəl qalırdım. O deyirdi ki, düşərgələrdə 300-500 adam olsun, amma 3 min, bəzən 5 min adam top­laşırdı. Kimə demək olardı ki, gəlmə, hamı Heydər Əliyevi görməyə maraqlı idi. Çünki onun haqqında o qədər ma­raqlı əhvalatlar, əfsanəyə bənzər ger­çəklər eşitmişdilər, hamı onu görmək istəyirdi. 

Bir kolxozda da çıxışlar qurtardı, özü danışdı, sonra camaata üz tutdu ki, kimin sözü var. Arxadan ahıl yaşda bir kişi əlini qaldırdı ki, mənim sözüm var. İyulun 18-i, göydən od tökülür, kişinin başında da qoyun dərisindən yekə papaq, əynində qara köynək, qara kostyum. Üzünü də gün qaraldıb. Dedi: “Yoldaş Əliyev, mənim sözüm var”. Mən bunu tanımadım. Heydər Əliyev altdan-altdan baxdı ki, yəni bu kimdi. Mən üzümün ifadəsilə göstərdim ki, tanımıram. Ulu öndər vaxt qazanıb bunu öyrənmək üçün dedi: “Kişi, gəl qabağa, gəl çıx bura”. Gəldi lap Heydər Əliyevlə iki-üç metr aralıda dayandı və dedi: “Yoldaş Əliyev, siz bizə bir katib göndərmisiniz, cavan oğlandır, heç məni tanımır. Mən “Qırmızı Oktyabr” sovxozunun heyvandarlıq fermasında çoban işləyirəm. Katib iki dəfə bizim fermada olub, istirahət günlərim ol­duğu üçün mən evdə olmuşam, onu görməmişəm. Bizim nə problemlərimiz olsa, o həll edir. Özümüzlə bağlı sö­zümüz yoxdur. Mən istəyirəm Füzuli camaatının bir arzusunu Leonid İliç Brejnevə çatdırasınız. Əslində bu arzu bütün Azərbaycan xalqının arzusudur. Amma çatdıra bilmirik”. Heydər Əliye­vin qaşları çatıldı və bir az da təbəs­sümlə soruşdu: “Nə arzudur elə?” Kişi dedi: “Biz sizin döşünüzdəki o ulduzun yanında ikinci ulduzu görmək istəyi­rik. Xahiş edirik bu sözümüzü bizim adımızdan Brejnevə çatdırasınız”. Bu sözünü bitirər-bitirməz burda olan beş min adamın gurultulu alqışları başladı. Alqışlar dayanmaq bilmir. Heydər Əli­yev özünəməxsus təbəssümlə kişiyə, camaata baxdı sonra dedi: “Yaxşı kişi, çatdıraram”. 

Gəlib maşına oturanda dedi: “Əh­mədzadə rəngin yaman ağarmışdı. Ki­şini tanımırdın”. Cavab verdim ki, Hey­dər Əliyeviç, həqiqətən tanımırdım. Füzulidən olduğunu bilmədim. Düşün­düm yəqin qonşu rayonların hansın­dansa gəlib, şikayəti var. Bəzən belə şeylər olur, narazılıq yaradır”. Dedi: “Əhmədzadə, bəzən katiblər müəllim­ləri öyrədir, onlar belə şeylər deyirlər, o mənə yapışmır. Amma bu kişi xalqın ürəyindən gələn sözü dedi, həm də öz dilində, pafosnan yox. Mən onu qa­bağa çağırdım ki, görüm yanında kim var. Gördüm yanında heç kim yoxdur. O, öz ürəyindəkiləri dedi. Mənim işimə, əziyyətimə ən yaxşı qiymət budur. Xalq qiymət verirsə, bundan böyük qiymət ola bilməz. Sən də sağ ol ki, etimadı doğruldursan, burda yaxşı atmosfer yaradıbsan. Biz bu rayonda katibi də­yişməkdə bir az gecikdik. Amma yaxşı ki, səni göndərdim. Baxıram, görürəm burda çox iş görmüsən. Əvvəllər bu rayonda belə işlər görülməmişdi”. De­dim: “Heydər Əliyeviç, əvvəlki katib də az iş görməyib. Bax gördüyünüz bu üzüm bağlarının çoxu onun vaxtında salınıb. Bacardığını edib, çalışıb...” Dedi: “Əhmədzadə, mən birinci dəfədir görürəm təzə katib köhnə katibi təriflə­yir. Bu yaxşı xüsusiyyətdir. Amma ey­foriyaya uyma, o katibin səhvləri çox idi. O, səhvlərə yol vermək olmaz. Mən başqa tədbir də görə bilərdim, amma sənin yaxşı tanıdığın o üç katibi sadəcə cəzasız işdən çıxartdım. Uzun müddət işləyiblər, səhvlərini güzəştə getmək olar...” 

Sahələri gəzirik, bol üzüm var. Mə­nim də əhvalım yaxşıdır. Bir aya yığım başlayacaq. Kolxozların birində briqa­dir elə sahədə məlumat verir, Heydər Əliyev də diqqətlə ona qulaq asır. So­ruşdu: “Ay kişi, de görüm hər mövsüm­də nə qədər pul qazanırsınız?” Kişi bir fantastik rəqəm dedi: “İllik gəlirim 34 min manat olur, yoldaş Əliyev”. Bu da o dövr üçün çox böyük pul idi. Soruş­du ki, necə qazanırsan bu boyda pulu? Cavab verdi ki, “bütün ailəmizlə bura­da çalışırıq. Mənim 10 uşağım var. Ali məktəbdə oxuyanı var, orta təhsil alan­ları var”. Dedi: “Uşaqların sənə kömək edirlərsə, bu yaxşıdır. Amma uşaqları təhsildən ayırmayın, qoyun oxusunlar, ali təhsil alsınlar. Bizə yaxşı təhsil alan gənclər lazımdır”. 

Yəni Heydər Əliyev heç bir məsələ­ni diqqətdən kənar qoymurdu. Zəhmət­keş insana başa saldı ki, qazanmaq yaxşıdır, amma uşaqlarını təhsildən ayırma, onların təhsil almasına mane olma, əksinə çalış yaxşı oxusunlar. 

Burdan ayrılıb növbəti kolxoza gəldik. Bu təsərrüfatda da Lenin or­denli Pənah adlı briqadir vardı. Çox dilli-dilavər, diribaş kişi idi. Heydər Əli­yevin bunun sahəsindən xoşu gəldi. Ordan-burdan sual verdi. Sonra qayıt­dı: “Pənah, neçə uşağın var?” Pənah cavab verdi, “Altı uşağım var”. Dedi: “O biri briqadir dedi 10 uşağı var”. Bu briqadir də cavandır. Dedi: “Biz də ona çatdırarıq”. Dedi: “Pənah, bunu sən deyirsən, bəs həyat yoldaşın?”. Dedi: “Yoldaş Əliyev deyəndən sonra onun haqqı nədir nə desin...” Heydər Əliyev briqadirin bu sözündən uğundu gül­məkdən. 

Bu fenomen insan harda nə demə­yi, necə insanların qəlbinə yol tapmağı, onlarla belə zarafatlar etməyi bacaran bir şəxsiyyət idi. Amma onun burda zarafatla dediyi sözün arxasında Azər­baycanda əhalinin sayının artması kimi çox uzaqgörən bir siyasət, istək, arzu var idi. Bu sözü elə-belə, təsadüfən demirdi. O bir çox yerlərdə çoxuşaqlı ailələrin olmasını dəstəklədiyini bildi­rirdi.

Söhbəti qələmə aldı:
İlqar RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”