Energetika naziri Pərviz Şahbazov Birləşmiş Ərəb Əmir­liklərinin paytaxtında Abu-Dabi Dayanıqlılıq Həftəsi çərçivəsində keçirilən “Yaşıl” Hidrogen Sammitində çıxış edərək hidrogenin Azərbaycanın transformativ inkişaf və enerji təchizatçısı gündəliyinin əsas kompo­nentlərindən olduğunu qeyd edib. P.Şahbazov hidroge­nin istehsalı və istifadəsinin Azərbaycanın “Təmiz ətraf mühitə malik yaşıl artım ölkəsinin inkişaf strategiya­sı”nda, həmçinin “Azad edilmiş ərazilərin “yaşıl enerji zonası”na çevrilməsi” və “Avropa İttifaqı (Aİ) ilə enerji tərəfdaşlığına dair” mühüm sənədlərdə öz əksini tap­dığını vurğulayıb.

Nazir çıxışında Xəzər dənizində 157 qiqavat külək enerjisi potensi­alı əsasında 28 QVt-dan çox “ya­şıl enerji” layihələri üzrə “Masdar”, “ACWA Power”, bp, Fortescue və digər beynəlxalq enerji şirkətləri ilə imzalanmış əməkdaşlıq sənədlərin­də “yaşıl hidrogen” istehsalının da nəzərdə tutulduğunu bildirib. Hazır­da hidrogenin istehsalı ilə yanaşı, ixracı aspektində “Xəzər dənizi-Qara dəniz-Avropa”, “Mərkəzi Asiya-Azər­baycan-Avropa” “yaşıl” enerji dəh­lizləri çərçivəsində beynəlxalq tərəf­daşlarla əməkdaşlıq edildiyini də diqqətə çatdırıb. 

“Yaşıl hidrogen” ölkəmizin enerji təchizatında yeni mənbə kimi dəhliz­lərlə mövqeyinin möhkəmləndirmə­si, həmçinin 2050-ci ilədək karbon emissiyalarını 40 faizədək azalda bilməyimiz baxımından mühüm önəm daşıyır. “Xəzər-Qara dəniz-Av­ropa” yaşıl enerji dəhlizi vasitəsi ilə Azərbaycan “yaşıl hidrogen” üzrə də Aİ üçün etibarlı tədarükçü olacaq”, – deyə P.Şahbazov əlavə edib.

Yeri gəlmişkən, “Yaşıl” Hid­rogen Sammitində vurğulanan bəzi məqamlara da toxunmaq istərdik. Toplantıda əlverişli, təhlükəsiz və “təmiz enerji” sisteminə keçidin va­cib hissəsi kimi hidrogen sənaye­sinin inkişafını reallaşdıran amillər­dən bəhs edilərkən Azərbaycanın COP29-a sədrlik missiyasının “yaşıl hidrogen”in inkişafına da maliyyə dəstəyini gerçəkləşdirməklə “yaşıl enerji” töhfə verəcəyi bildirilib. Həm­çinin ölkəmizin “yaşıl hidrogen” istehsalı üçün dəniz küləyi resursla­rından istifadə üzrə Aİ ilə sıx əmək­daşlıq münasibətləri qurduğu da diqqətə çatdırılıb. 

Sammitdə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə “yaşıl zona”ların ayrılma­sı və bu sahələrdə hidrogen isteh­sal olunacağı da xatırladılıb və bu prioritetin Avropa ilə əməkdaşlıqda təməl daşlarından biri kimi diqqətdə saxlandığı qeyd edilib. Toplantıda Xəzər dənizində külək enerjisi po­tensialının 157 qiqavat səviyyəsində müəyyənləşdirilməsi də Aİ ilə ekoloji cəhətdən təmiz hidrogen istehsalı üçün dəniz küləyi resurslarından is­tifadə üzrə sıx əməkdaşlığı şərtlən­dirdiyi vurğulanıb və Azərbaycanın hidrogen istehsalının inkişafı üzrə yol xəritəsini artıq müəyyənləşdirdiyi diqqətə çatdırılıb. 

Ekspertlərin fikrincə, hidrogen 100 faiz bərpaedilən enerji imkanla­rına nail olmaq üçün mühüm önəm daşıyır. Azərbaycanda müxtəlif stra­teji sənədlərdə hidrogendən istifadə üzrə inkişaf da nəzərə çarpır. Ölkə­mizin əsas iqtisadi inkişaf strategiya­sı təkcə hidrogenin istehsalı və istifa­dəsini deyil, həm də istehsal və ixrac imkanlarının öyrənilməsini özündə ehtiva edir.

Hazırda ölkəmiz Aİ ilə birgə “ya­şıl enerji” dəhlizini inkişaf etdirir. Bu təşəbbüs Azərbaycanda istehsal olunan bərpaedilən enerjinin Avro­paya nəqlinə yönəlib. Həmçinin res­publikamızı “yaşıl enerji” dəhlizinin yaradılması üzrə Qazaxıstan və Öz­bəkistanla birləşdirən daha bir layihə icra mərhələsindədir, bu təşəbbüsdə ekoloji cəhətdən təmiz hidrogen hə­yati əhəmiyyətli rol oynayır.

Lakin o da qeyd edilir, ekoloji cəhətdən təmiz hidrogen sənayesi­nin tərəqqisi üçün qarşıda görüləsi işlər də çoxdur. Belə ki, hidrogendən sıfır istifadə ilə yararlanma qaydala­rının dəyişməsi qarşıda prioritet və­zifə kimi durur. Bunun üçün konkret milli strategiyalar, hüquqi çərçivələr, tənzimləmə tədbirləri və əlbəttə ki, rəqabət qabiliyyətli istehsal, mühüm investisiyalar və infrastruktura ehti­yac var. Bundan başqa, suyun şirin­ləşdirilməsi kimi amilləri də nəzərə almaq lazımdır. Bu, hidrogen isteh­salının əsas mənbəyi olaraq diqqət çəkir. Etibarlı qlobal təchizat zənciri­nin yaradılması da həlledici əhəmiy­yət kəsb edir. Bu aspektlər üzərində isə aktiv şəkildə çalışılır. 

Bu gün respublikamızda fossil yanacaqlardan ədalətli keçidlə bağlı Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində əldə olunmuş konsensus və 2030-cu ilə qədər “yaşıl enerji” potensialının 3 dəfə artırılması üzrə razılaşma 100 faiz bərpaolunan enerji sisteminə doğru mühüm addım kimi dəyərlən­dirilir. Hamı üçün əlçatan, təhlükəsiz və dayanıqlı enerjini, eyni zamanda, ekoloji təhlükəsizliyi bərpaolunan mənbələr hesabına təmin etmək səviyyəsinin öhdəliklərin və qarşıya qoyulan məqsədlərin icrasından asılı olacağı bildirilir. 

Emin BAĞIROV,
iqtisadi şərhçi

COP29 ölkəsi olaraq Azər­baycan 2030-cu ilədək və ondan sonrakı dövrdə “yaşıl enerji” və iqlimlə bağlı hədəflərin reallaş­masına milli səviyyədə töhfə ver­mək və iqlim fəaliyyəti üzrə qlobal həmrəyliyin hərəkətverici qüvvəsi olmaq əzmindədir.

Azərbaycanın daxili istehlak, iqtisadiyyatın dekarbonizasiyası və ixrac məqsədilə quruda və də­nizdə “yaşıl enerji” planları 2027-ci ilədək olan birinci mərhələdə 2 QVt, 2030-cu ilə qədər növbəti mərhələdə isə 8 QVt-dan çox “yaşıl enerji” güclərinin reallaşdı­rılması hədəflənib. Bu, bərpaolu­nan enerji potensialının ölkəmiz vasitəsilə təxminən 2027-ci ildə 2 dəfə, 2030-cu ilə olan dövrdə isə 4 dəfədən çox artımını vəd edib. Respublikamızda elektrik enerjisi­nin qoyuluş gücündə “yaşıl enerji” payını ilkin hədəf göstəricisindən 3 faiz çox və 3 il tez olmaqla 33 faizə yüksəldən bu layihələr Av­ropa ölkələrində də bərpaolunan enerji potensialının artırılmasının mənbələrindən olacağı göstərilib. 

“Yaşıl enerji”nin dünya ba­zarlarına nəqli Azərbaycan döv­lətinin enerji siyasətində əsas is­tiqamətlərdən biridir. Azərbaycan 2030-cu ilədək 5 min meqavat bərpaolunan enerji istehsalı po­tensialına malik olmağı planlaşdı­rır. 2023-cü ildə respublikamızda Qafqazın və Mərkəzi Asiya regio­nunun 230 meqavat gücündə ən böyük günəş elektrik stansiyası istifadəyə verilib və bu cür yeni stansiyaların tikintisi davam edir. Xəzər dənizindən Qara dənizə və Avropaya qədər uzanacaq “yaşıl enerji” elektrik kabelinin inşası is­tiqamətində mühüm işlər görülür.

Azərbaycanda “yaşıl enerji” istehsalının inkişafı perspektivləri regional və beynəlxalq əhəmiyyət daşıyan tədbirlərdə geniş müza­kirə olunur. Məsələn, 2024-cü il martın 1-də Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçi­vəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçi­vəsində nazirlərin 2-ci iclasları keçirilib. Azərbaycan və Avropa İttifaqı daxil olmaqla 23 ölkə, 6 beynəlxalq təşkilat və 44 şirkətin təmsil olunduğu tədbirdə “yaşıl enerji” sahəsində əməkdaşlığa dair sənədlər imzalanıb. Cənub Qaz Dəhlizi “yaşıl enerji” sahəsin­də vacib əməkdaşlıq platforması kimi çıxış edir. Bu layihə çərçi­vəsində “yaşıl hidrogen”lə bağlı ölkələrarası dialoq mühüm önəm daşıyır ki, bu da təsadüfi deyil. Çünki “yaşıl hidrogen” istehsalı yeni iqtisadi imkanlar yaratmaqla enerji sektorunda innovativ texno­logiyaların tətbiqini sürətləndirir. 

Yuxarıda göstərilənlərdən bir daha aydın olur ki, “yaşıl enerji”yə keçid qlobal ekoloji problemlərin həllində əhəmiyyətli rol oynayır. Ekoloji fəlsəfədə “yaşıl enerji”nin xüsusiyyətləri insan-təbiət mü­nasibətləri kontekstində öyrənilir. “Yaşıl enerji”yə keçid ekosistemdə dayanıqlığın və insanın tələbatları ilə təbiətin imkanları arasında ta­razlığın təmin olunmasında böyük əhəmiyyət daşıyır. 

“Yaşıl enerji” mənbələrindən enerji istehsalı iqlim dəyişikliyinin və qlobal istiləşmənin qarşısının alması üçün vacibdir. “Yaşıl ener­ji” istehsalı enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında özünəməxsus yer tutur, yeni texnologiyaların və innovasiyaların inkişafına təkan verir. Azərbaycan Respublikası coğrafi baxımdan əlverişli “yaşıl enerji” potensialına malikdir və ondan səmərəli şəkildə istifadə edilməsi istiqamətində məqsəd­yönlü dövlət siyasəti aparılır.

Qarabağ və Şərqi Zəngəzur, həmçinin Naxçıvan Muxtar Res­publikası “yaşıl enerji” zonaları elan olunub. Bu ərazilər yüksək potensiala malik olan “yaşıl ener­ji” mənbələrinə malikdir. Ener­getika Nazirliyi yanında Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agentliyinin məlumatına görə, Tərtərçay və Həkəri kimi çayla­rın qollarında böyük hidroenerji imkanlar mövcuddur. Qubad­lı, Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında texniki potensialı 7200 MVt-dan çox olan günəş enerjisindən istifadə üçün əlve­rişli şərait var. İlkin proqnozlara görə, Laçın və Kəlbəcər rayon­larının dağlıq ərazilərində külək enerjisi 2 min MVt həcmində tex­niki potensiala malikdir. Kəlbəcər və Şuşa rayonlarında geotermal enerji mənbələrindən “yaşıl ener­ji” kimi istifadə olunması imkan­ları mövcuddur. Bundan əlavə, Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində bioenerji kimi bərpaolunan enerji potensi­alı var. 

Naxçıvan Muxtar Respublika­sında ümumi gücü 39 MVt olan günəş elektrik stansiyaları fəa­liyyət göstərir. “Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafına dair 2023–2027-ci il­lər üçün Dövlət Proqramı”nda Naxçıvanda “Yaşıl enerji zona­sı”nın yaradılmasını nəzərdə tu­tan kompleks tədbirlər öz əksini tapıb. Naxçıvanda “yaşıl enerji” istehsalının inkişaf etdirilməsi məqsədilə “Nobel Energy Mana­gement”, “TotalEnergies” və “A-Z Czech Engineering” kimi şirkətlər­lə müqavilələr imzalanıb.

Vaqif BAYRAMOV
XQ