Bu günlərdə UNESCO onun bu dəyərini təsdiqlədi

Bu günlərdə respublikamıza daha bir xəbər yayıldı: Azərbaycanın qədim Hirkan meşələri relikt və endemik zənginliyinə və landşaftına görə UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilib. Bu barədə qurumun Ümumdünya İrs Komitəsinin Səudiyyə Ərəbistanının Ər-Riyad şəhərində keçirilən 45-ci sessiyasında qəbul olunub.

Xəzər dənizinin cənub-qərb və cə­nub sahillərini əhatə edən nadir meşə massivi və planetimizdə bənzərsizliyi­ni qoruyub saxlayan ekosistemlərdən biri olan Hirkan Milli Parkı ölkəmizin Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilən ilk təbiət ərazisidir. Təbii ki, bu gerçəyin layiqli qiymətini alması təkcə ekoloqla­rımızı, təbiətsevərlərimizi deyil, bütün xalqımızı ürəkdən sevindirdi və qürur­landırdı. Tarixi qaynaqlar göstərir ki, Lənkəran həmişə öz əsrarəngiz təbiəti ilə səyyahların, qonaqların, tarixçilə­rin, ekoloqların diqqətini cəlb edib. Bu, hər şeydən öncə, onun əlverişli coğrafi mövqeyindən və iqlim şəraitindən irəli gəlib. Axı, bu yerlərdə necə deyərlər, təbiət öz səxavət süfrəsini açanda xə­sislik etməyib, əsrarəngiz gözəlliklərlə bərabər bu torpağa bol-bol nemətlər, zəngin təbii sərvətlər bəxş edib. 

Əsrlərin şahidi qocaman Talış dağ­ları bu diyarın qədimliyinin əsas göstə­ricisidir. Hələ mavi Xəzər! Bürkülü yay günlərində onun lacivərd sularına baş vurmaq, qızıl qumlu sahillərdə gəzib dolaşmaq, günəş vannası qəbul etmək kimin ürəyindən keçmir. Bu yerlərdə bir dəfə olmuş xarici qonaq, turist tə­bii kondisioner kimi sərinlik yayan, bu torpağın rəmzinə çevrilən və dünya­nın heç bir yerində təsadüf olunmayan ağaclar şahı Dəmirağacın, şabalıdyar­paq palıdın, Lənkəran akasiyasının və palıdının, Hirkan ağcaqayınının və şümşadının, müxtəlif nadir heyvan­ların, zəngin bitki örtüyünün məskəni olan qədim Hirkan meşələrinin qoy­nunda təkrar-təkrar olmaq arzusunda­dır.

Ölkəmizdə ilk təbiət abidəsinin UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siya­hısına daxil edilməsi “Heydər Əliyev ili”nə təsadüf etməsi ikiqat sevindiri­cidir. Çünki Hirkan meşələrinin ayrıca təbiət qoruğu kimi yaradılması məhz Ulu öndərin adı ilə bağlıdır. Sonralar bu diqqət və qayğını Prezident İlham Əliyev ardıcıl ekoloji siyasəti ilə davam etdirdi. Beləliklə, qədim Hirkan meşələ­rinin UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilməsi ölkə başçısı İlham Əliyevin və Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın ekoloji sahədə illər boyu apardıqları məqsəd­yönlü fəaliyyətinin məntiqi nəticədir. 

Hirkan Milli Parkı da həmişə Dövlət qayğısı ilə əhatə olunub. Qoruq 888 hektar sahədə 1936-cı il dekbar ayı­nın 8-də ilk dəfə olaraq Lənkəran Qo­ruğu adı ilə yaradılıb, sonradan onun sahəsi 15 min hektara qədər artırılıb. 1961-ci ildə o, Qızılağac Dövlət Qo­ruğunun filialına çevrilib. 1969-cu ildə isə Ulu öndər Heydər Əliyevin tapşırı­ğı ilə Hirkan Dövlət Qoruğu müstəqil qoruq elan edilib

Parkın relikt və endemik bitkilərinin, heyvanat aləminin, zəngin bitki örtüyü­nün mühafizəsi ilə əlaqədar son illərdə xeyli iş görülüb. Bu park, Talış dağları və meşələri haqqında danışarkən aka­demik Həsən Əliyevin 1957-ci illərdən başlayaraq, burada apardığı elmi iş­lərə nəzər salmaq kifayətdir. Keçmiş SSRİ-nin tanınmış təbiət alimləri ilə bu yerlərdə tez-tez olan, geniş tədqiqatlar aparan akademik XVII əsrin əvvəllərin­də bura səfər edən Almaniyanın Ru­siyadakı səfiri Adam Olerinin Muğan səhrası, keçilməz Lənkəran meşələri, Talış dağları barədəki məlumatlarını aşkar edərək sistemləşdirib. Diplomat yazıb ki, buranın füsunkarlığını gör­mədən, oranı təsəvvür etmək çətindir. Bura elə “cənnət bağı”nın özüdür.

Hirkan meşələrini bir botanika ba­ğına və zooloji parka çevirməyi təklif edən akademik Həsən Əliyev bu yerlə­rin gələcəyinə böyük inam bəsləyirdi. elmi araşdırmalara, apardığı çoxsaylı tədqiqatlara, müşahidələrinə əsasla­naraq deyirdi ki, Talış meşələri dünya­da tayı-bərabəri nadirlərin nadiridir və bunu qoruyub artırmaq yerli sakinlərin və dövlətin borcudur. 

Geniş sahəsinə, hər qarış torpağa düşən bitkinin zənginliyinə görə üstün olan Hirkanın özünün ətraf mühitə, təbiətə böyük təsiri var. Burada hər ağac, hər kol can dərmanıdır. Cənub bölgəsinin bu zəngin parkı şəfa qay­nağıdır. Azərbaycan təbiətşünasları dəfələrlə Hirkanın təbii gözəliklərindən savayı, onun bitkilərinin min bir dər­din dərmanı olduğunu sübut ediblər. Onlardan biri – Seyid Əli Kazımbəyov “Səidiyyə” əsərinda yazır ki, “taun və vəba xəstəlikıəri bütün ətrafı–Ərdəbil, Rəşt, Qarabağ, Şirvan və qeyri yerləri tutduğu halda Talışa sirayət etmədi”. Məlum olmuşdur ki, dünyanın müxtəlif yerlərində baş verən xəstəliklərin əli bu füsunkar diyara çatmır. Səbəbi nədir? Tədqiqatlar nəticəsində bəlli olmuşdur ki, bu yerlərdə bitkilərin biomüxtəlifliyi, yüzlərlə ağac və kolun təbii dərman mənbəyi olması, landşaftın özündə ayrı-ayrı xəstəliklərə qarşı müvazinətin güclü olması və s. əlamətlərdir.

Milli Park flora və faunası ilə zən­gindir. Buradakı ağacların əksəriyyətin­də Hirkan adı çəkilməsi fərdi xüsusiy­yət daşıyır, bunların ancaq adıçəkilən əraziyə mənsubluğunu təsdiq edir. Hirkan ağcaqayını, Hirkan armudu, Hirkan ənciri, Hirkan bikəvəri, Hirkan şümşadı və daha onlarca bu ünvanlı ağac və gül kolu... dəmirağac, şaba­lıdyarpaq palıd, yarpaqvarı qızılağac, qanadmeyvə, yalanqoz... Bütün bunlar qiymətli, nadir ağaclardır və bunlardan hazırlanan qiymətli əşyalar dünyanın məşhur muzeylərində indi də saxlanılır.

Bəs, Milli Parkın heyvanat aləmi? Xallı maral, cüyür, çöl donuzu, bəbir, oxlu kirpi, porsuq, dələ, Hirkan arıqu­şu... Adlarını çəkdiyimiz heyvanat növləri də məhz Hirkan Milli Parkında yaşayır və bu yerlərin zəngin iqliminə uyğunlaşıb.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Bioloji Müxtəlifliyin Qorunması Xidmətinin rəisi Firu­din Əliyev Hirkan təbiət abidəsinin UNESCO-nun İrs siyahısına daxil edilməsi ilə əlaqədar gördükləri işlər barədə bildirdi: 

– Hirkan meşələrinin UNESCO-nun Ümumdünya irs siyahısına daxil edil­məsi ilə əlaqədar ötən müddət ərzində onlayn formatda bir çox işçi görüşləri keçirilib. Görüşlərdə yerli ekspertlərlə yanaşı, nominasiya sənədinin hazır­lanmasında beynəlxalq ekspertlər də iştirak edib. Sonralar müəyyən səbəb­lər üzündən nominasiya təklifləri barə­də qərarın qəbul edilməsi qeyri-müəy­yən vaxta təxirə salınıb.

Ölkəmizin ərazisində geoparkların yaradılması və qlobal geoparklar şə­bəkəsinə qoşulmasına dair işlər da­vamlı şəkildə aparılır. “Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əraziləri və Obyektləri haqqında” Azərbaycan Respublikası­nın qanununda müvafiq dəyişikliklər edilib, “Azərbaycan Respublikasının geoloji parkların ümumi əsasnaməsi” təsdiq olunub.

1 saylı Regional ETSİ-nin rəisi, təc­rübəli ekoloq Ceyhun Hüseynov Hirkan meşələrinin UNESKO-nun İrs siyahısı­na salınması ilə əlaqədar sevincini bi­zimlə bölüşərək dedi: 

– Təbiətin varlığı, onun bütün sər­vətləri hamımız üçündür. Odur ki, insanın şüuruna, düşüncəsinə təsir göstərmək, onda təbiətə vurğunluq hissi oyatmaq borcumuzdur. Respub­likamızda da həmin vəzifələr ayrı-ayrı müvafiq təşkilatlar və təbiəti sevən in­sanlar tərəfindən həyata keçirilir.

Hirkan meşələrinin UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edil­məsi bizə qürur hissi yaşatmaqla bəra­bər, eyni zamanda, təbiətimizin flora və faunasının zənginliyini qorumaq baxı­mından məsuliyyətimizi qat-qat artırır.

Bəxtiyar HÜSEYNOV,
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü, yazıçı-ekoloq