Bu gün Türkiyədə III Antalya Diplomatiya Forumu başa çatır. Tədbirdə dünyanın ən mühüm problemləri ilə bağlı geniş müzakirıələr aparıldı, məruzələr dinlənildi. Eyni zamanda, son illərdə dünyanı bürümüş müharibələrin bəşəriyyətin inkişafına zərbə vurduğu qeyd edildi, bu və ya digər ölkənin baş vermiş müharibələrdə öynadığı müsbət və mənfi rollar aydınlaşdı. Bu baxımdan Macarıstanın Baş naziri Viktor Orbanın çıxışı maraq doğurur. Macarıstan lideri hazırda beynəlxalq problemlərin həllində, dünyda sülh işinə böyük töhfələr verməkdə mühüm rol oynayan Türkiyə və onun dövlət başçısının fəaliyyətini çox yüksək qiymətləndirib. Təbii ki, bunu hər dövlət baçşçısı, xüsusən Qərb liderləri etiraf etməkdə çətinlik çəkirlər. 

Orban əvvəlcə ölkəsinin Türkiyə ilə əlaqələrinin çox qədim tarixi köklərə ma­lik olduğunu bildirib. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan son illərdə apar­dığı praqmatik, sülhsevər siyasətinə görə Macarıstanda çox sevilir, xalq ara­sında onun yüksək imici var. O, eyni za­manda, Türkiyə-Macarıstan əlaqələrinin uzun tarixə malik olduğunu, Macarısta­nın Avropa ölkəsi olaraq Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) üzvü olduğunu qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, digər Avropa ölkələri ilə müqayisədə Macarıstanda güclü liderlər ictimaiyyətin diqqətini tez cəlb edir: “Cənab Ərdoğan Macarıstan­da xüsusilə məşhur olan və yüksək imicə malik liderdir. Bu, Macarıstan üçün çox vacibdir”.

Orbanın çıxışında ən çox maraq do­ğuran cəhət həm ölkəsinin, həm də Tür­kiyənin sülhpərvərliyini qabartmasıdır. Onun sözlərinə görə, Avropada mühari­bə dilində danışırlar: “Ancaq biz mühari­bə dilini sevmirik. Türkiyə və Macarıstan Avropa regionunda bu kontekstdə istis­nadır. Biz sülh dilində danışırıq”.

Orban Türkiyənin mühafizəkar quru­luşunu qoruyub saxlamağı bacaran bir ölkə olduğunu, Avropada isə ailə, tanrı, millət kimi anlayışların orta əsrlərin ele­mentləri kimi qəbul edildiyini və bu dəyər­ləri ifadə edənlərin problemlərlə üzləşdi­yini qeyd edib. Amma Aİ ailə, tanrı və millət kimi dəyərlərə daha çox diqqət ye­tirməlidir. Onun fikrincə, iyunda keçirilə­cək Avropa Parlamentinə (AP) seçkilər­dən sonra bəzi aspektlərdə dəyişikliklər başlaya bilər. O özü AP-də sağ və sağ mərkəzçilərin birləşməsinə çalışır.

Macarıstan baş naziri Türkiyənin son illərdə miqrasiya problemlərinin həllində oynadığı rolun da çox əhəmiyyətli oldu­ğunu deyib: “Türkiyə olmasaydı, Avropa və Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələri sabitliyini tamamilə itirərdi. Ərdoğan bir anda Av­ropa qitəsini xilas etdi. O, demək olar ki, son səkkiz ilə yaxındır, bu problemi həll edir. Ona görə də deyə bilərəm ki, Tür­kiyənin güclü rəhbərliyi olmasaydı, Av­ropada hamımız çətinliyə düşərdik. Ona görə də Avropada hamı ona minnətdar olmalıdır”.

Amma AB-nin miqrasiya ilə bağlı məsələdə Türkiyəyə verdiyi vədləri tam yerinə yetirmədiyinə diqqət çəkən Orban Türkiyənin yaşadığı iqtisadi problemlə­rin həllində dəstəklənməli olduğunu vur­ğulayıb: “Bu məsələdə Türkiyəyə lazımi dəstək verilməyib”.

Orban Rusiya-Ukrayna münaqişə­sinə toxunaraq bildirib ki, bu müharibəyə müxtəlif aspektlərdən yanaşmaq olar və tərəf tutmaqdansa, zamanın kimin xey­rinə işlədiyini görmək daha vacibdir: “Dü­şünürəm ki, zaman Rusiyanın xeyrinə işləyir və vaxt keçdikcə Aİ və Ukrayna uduzur, Rusiya isə getdikcə daha çox üs­tünlüklər əldə edir. Ona görə də deyirəm ki, atəşi mümkün qədər tez dayandırmaq və tezliklə sülh danışıqlarına başlamaq lazımdır”.

Ukrayna böhranını bu günlərdə ABŞ-ın sabiq prezidenti Donald Trampla gö­rüşərkən də müzakirə etdiyini bəyan edən Orban deyib: “Düşünürəm ki, Tramp ABŞ-ın prezidenti olsaydı, bu müharibə olmazdı. Mən buna tam əminəm. Belə­liklə, güclü ABŞ prezidenti, həqiqətən də, istənilən müharibəni dayandıra bilər. Söhbət Avropadan gedir”.

Macarıstan lideri bildirib ki, Tramp yenidən prezident seçilsə, Ukraynada müharibəyə son qoya bilər, İsrail və Qəz­zada da oxşar vəziyyət yaranar.

O, bu ilin ikinci yarısında Macarısta­nın Aİ-yə sədrliyi ilə bağlı məsələlərə də toxunaraq bu barədə bəzi spekulyasiya­ların olduğunu xatırladıb: “Əlbəttə, Maca­rıstan Avropa İttifaqına sədrlik edəcək”. Orban ölkəsinin sədrliyi dövründə də Aİ-nin genişlənməsi məsələsinin gündəm­də olacağını vurğulayıb. Ancaq təşkilata üzvlük məsələsində Balkan ölkələri Uk­raynadan qabaqdadır.

P.ƏMİRCANOV
XQ