II

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 19 mart 2025-ci ildə imzalanan sərəncamda süni intellektin tətbiqi ilə bağlı xüsusi vurğulanan aspektlərdən biri də dövlət orqanlarında məlumatların işlənməsinin təkmilləşdirilməsi məsələsidir. Diplomatik nümayəndəliklər də dövlətin beynəlxalq səviyyədəki əlaqələrini idarə edən əsas orqanlar olaraq, ölkənin xarici siyasətini, təhlükəsizlik məsələlərini və iqtisadi münasibətlərini koordinasiya edir. Süni intellektin tətbiqi bu nümayəndəliklərdə hazırlanan məlumatların daha sürətli və effektiv şəkildə işlənməsinə, həmçinin beynəlxalq məsələlərə daha operativ və məqsədyönlü reaksiya verilməsinə imkan yaradacaq və Azərbaycanın diplomatik missiyalarını daha yüksək effektivliklə həyata keçirməsinə çalışacaq.

Diplomatik nümayəndəliklər xarici siyasət məsələlərini tənzimləmək və dövlətlərarası əlaqələri gücləndirmək üçün daimi məlumat axınına ehtiyac duyur. Məlumatın doğruluğu, sürəti və operativliyi diplomatik danışıqların nəticələrinə birbaşa təsir edən faktorlar arasında yer alır. Süni intellekt diplomatların qarşılaşdığı məlumat yükünü asanlaşdırmaq və məlumatları daha sürətli təhlil edərək müvafiq qərarların qəbulunu sürətləndirmək üçün böyük potensiala malikdir. Süni intellekt alətləri diplomatların məlumatların böyük miqdarını təhlil etmələrinə və müxtəlif ölkələrdəki siyasi vəziyyətlər, iqtisadi göstəricilər və mübahisəli məsələlərlə bağlı analitik hesabatlar hazırlamalarına kömək göstərə bilər.

Süni intellekt sistemləri müxtəlif mənbələrdən – sosial media, xəbər portalları, beynəlxalq təşkilatların hesabatları və dövlətlərin rəsmi açıqlamaları – məlumatları real zamanda toplaya və təhlil edər və bu da diplomatlara beynəlxalq aləmdəki dəyişiklikləri dərhal izləməyə və vəziyyəti qiymətləndirərək operativ qərarlar qəbul etməyə imkan verər. Nümunə üçün qeyd edə bilərik ki, hər hansı bir ölkədə siyasi böhran başlayarkən süni intellekt müvafiq xəbərləri və təhlilləri toplayaraq, diplomatların hadisəyə dair düzgün fikir yürütmələrini təmin edər.

Prezident İlham Əliyevin sərəncamında süni intellektin tətbiqi ilə əlaqədar olaraq informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələsi xüsusi vurğulanıb. Dövlət orqanları arasında süni intellektin tətbiqi məlumatların təhlükəsizliyinin qorunması məqsədilə ciddi tədbirlərin görülməsini tələb edir. Azərbaycanın xarici siyasətində həssas məlumatların idarə edilməsi və qorunması çox önəmlidir. Diplomatik nümayəndəliklər və xarici siyasət qərarlarını verən dövlət orqanları gündəlik olaraq strateji əhəmiyyətə malik məlumatlarla işləyirlər. Bu məlumatlar yalnız daxili təhlükəsizliyə deyil, həm də beynəlxalq münasibətlərə, ölkənin nüfuzuna və təhlükəsizliyinə birbaşa təsir edir.

Rəsmi məlumatlar, adətən, yüksək səviyyəli dövlət məxfiliyini ehtiva edir və onların sızması, ya da təhlükəsizliyinin pozulması milli təhlükəsizlik üçün ciddi risklər yarada bilər. Süni intellektin tətbiqi bu məlumatların qorunması və təhlükəsizliyinin artırılması üçün müxtəlif yeni üsullar təqdim edir. Diplomatik sənədlərin qorunması, məxfiliyi və dövlətin xarici siyasətinin effektiv icrası üçün məlumatın sızması və ya kiberhücumlardan qorunması vacibdir. Süni intellekt alətləri məlumatların şifrələnməsi və təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Məlumatların şifrələnməsi yalnız müvafiq və səlahiyyətli şəxslər tərəfindən əldə olunmasını təmin edir. Süni intellektin tətbiqi ilə təhlükəsizlik protokolları avtomatik olaraq izlənə və məlumatların yalnız müvafiq səlahiyyətə malik şəxslər tərəfindən açılmasına şərait yarada bilər.

İnformasiya təhlükəsizliyi yalnız məlumatların sızdırılmasından deyil, həm də kiberhücumlar və məlumatların manipulyasiya edilməsindən də qorunmalıdır. Süni intellekt dövlətin informasiya sistemlərində potensial kiberhücumları aşkar etmək və onlara qarşı sürətli müdaxilə üçün geniş istifadə edilə bilər.

Azərbaycanın informasiya təhlükəsizliyini qorumağa yönəlik dövlət siyasəti həm daxili, həm də beynəlxalq münasibətlərdə ölkənin strateji maraqlarının qorunmasında vacibdir. Süni intellektin bu sahədə tətbiqi ölkənin informasiya təhlükəsizliyini müasir və innovativ alətlərlə gücləndirəcək. Bu sərəncam çərçivəsində tətbiq edilən texnologiyalar, həmçinin Azərbaycanın kiber təhlükəsizliyini qurması, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığını gücləndirməsi və kiberhücumlara qarşı effektiv müdafiə sistemlərinin inkişafı baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Prezidentin sərəncamında qeyd olunan ən vacib aspektlərdən biri də bu sahədə tədbirlərin icrasının monitorinqinin aparılmasıdır. Monitorinq və qiymətləndirmə süni intellektin tətbiqinin nəticələrini izləmək və onun effektivliyini qiymətləndirmək məqsədi daşıyır. Süni intellektin tətbiqi müddətində hansı mərhələlərin tamamlandığını, hansı addımların atıldığını və nə kimi çətinliklərlə qarşılaşıldığını təhlil etmək vacibdir. Monitorinq yalnız layihənin gedişatını yoxlamaqla kifayətlənmir, həm də tətbiqin düzgün icrasını və hər hansı bir təxirəsalmanın və ya problemlərin zamanında aşkarlanmasını təmin edir.

İcranın monitorinqi və qiymətləndirilməsi süni intellektin effektiv tətbiqini və onun qarşıya qoyulan dövlət hədəflərinə xidmətini təmin edəcək. Bu da Azərbaycanın inkişaf strategiyasına müvafiq olaraq süni intellektdən tam potensialda istifadə edilməsinə gətirib çıxaracaq. Eyni zamanda, bu tədbirlər ölkənin diplomatik fəaliyyətinə, iqtisadiyyata və daxili idarəetməyə müsbət təsir göstərəcək.

Azərbaycanın süni intellekt strategiyası təkcə texnologiyaların tətbiqini deyil, həm də elmi tədqiqatların inkişafını və kadr hazırlığını əhatə edir. Strategiya çərçivəsində süni intellekt sahəsində aparılan elmi araşdırmaların genişləndirilməsi, bu sahədə ixtisaslaşmış mütəxəssislərin hazırlanması və təlim proqramlarının həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bu, ölkədə innovativ biliklərin yaradılmasını və süni intellektin davamlı inkişafını təmin edəcək. Eyni zamanda, süni intellekt sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq və bilik mübadiləsi də dəstəklənəcək. Bu təşəbbüslər Azərbaycanın süni intellekt texnologiyalarında qlobal miqyasda rəqabət qabiliyyətini artırmağa yönəlib.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 19 mart 2025-ci ildə imzalanan sərəncam Azərbaycanın süni intellekt sahəsində qlobal tendensiyalara uyğun inkişafını sürətləndirərək, ölkəni beynəlxalq arenada innovasiya mərkəzinə çevirmək potensialına malikdir. Süni intellekt texnologiyalarının diplomatiya, iqtisadiyyat və təhlükəsizlik sahələrində tətbiqi Azərbaycanın qlobal aktor kimi mövqeyini gücləndirəcək və beynəlxalq nüfuzunu artıracaq. Bu strateji addım ölkənin dünya dövlətləri ilə texnoloji əməkdaşlığını dərinləşdirəcək, Azərbaycanın rəqəmsal transformasiya prosesində öncül mövqeyə yüksəlməsinə töhfə verəcəkdir.

Şəbnəm ZEYNALOVA,
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru