Prezident Ərdoğanın Ermənistanla bağlı açıqlaması məğlub ölkəyə ciddi mesajdır

“Ermənistan öz təhlükəsizliyini minlərlə kilometr uzaqda deyil, qonşuları ilə əməkdaşlıqda axtarmalıdır”. Bu fikri Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ölkənin Nazirlər Kabinetinin iclasından sonra xalqa müraciətində dilə gətirib. Ümumən, qardaş ölkənin liderinin mövcud xüsusdakı baxışlarını bir neçə cəhətdən xarakterizə etmək mümkündür.

Birincisi, Türkiyə göstərir ki, son dövrlər Cənubi Qafqaz müstəvisində baş verən proseslərə münasibətdəki zahiri səssizliyinə rəğmən, regionda yaşananlar onun üçün müstəsna əhəmiyyət daşımaqdadır və bütün məsələlər ölkəsinin diqqət mərkəzin­dədir. 

İkincisi, qardaş ölkə Ermənistanın Azərbaycanla sülh mövzusundakı hərəkət və davranışlarının qeyri-ordi­narlığını, bölgənin qərarlaşmış siyasi strukturundan kənarlığını görür və mövcud tendensiyaya qarşı Ankara­nın qəti mövqeyini ortaya qoyur. Bu, o deməkdir ki, Ermənistan özünün çeşidli manipulyasiyalarından əl çək­məli, konstruktiv mövqe tutmalıdır. Başqa çıxış yolu yoxdur.

Üçüncüsü, “Bəzi Qərb dövlətlə­ri hələ də Qarabağ müharibəsi ilə regionumuzda yeni dövrün başlandı­ğını anlamırlar” – deyən cənab Ərdo­ğan, əslində, Ermənistanın tutduğu yolda Qərb dövlətlərinə güvənməsini də qabardır və hər iki tərəfə xəbərdar­lıq edir. 

Dördüncüsü, Qərb dövlətlərinin re­giondan minlərlə kilometr uzaqda ol­duğu məntiqinin qabardılması üzərin­də dayanaq. Bu məqam kifayət qədər vacibdir. Ankara tərəfindən məsələnin məhz belə tərzdə qoyulması o demək­dir ki, regionun qlobal aktoru kimi, Türkiyə Qərbin Cənubi Qafqaz fəal­lığındakı parametrləri diqqətdə sax­layır və onun üçün müəyyən “qırmızı cizgilər” var. Nəzərə alaq ki, ümumən regionla bağlı baş verən proseslərə, ilk baxışdan, səssiz kimi görünən Tür­kiyə vəziyyətin gərginləşdiyi anlarda operativ reaksiyasını gecikdirmir. Ər­doğanın fikirləri də, əslində, həmin re­aksiyanın göstəricisidir. Deməli, kim­lərsə “qırmızı cizgiləri” aşmağa cəhd göstərirlər və onlar Ermənistanı öz oyunlarına alət etməkdədirlər. Türkiyə lideri Ermənistan müstəvisində həm də məhz bu yolu tutanlara səslənir. 

Beşincisi, bilavasitə Ermənistanın təhlükəsizliyi üzərində dayanaq. Mə­lum olduğu kimi, son ayyarımlıq müd­dətdə, xüsusən son bir neçə həftədə məsələ Qərbin, o cümlədən, ABŞ-ın ayrı-ayrı siyasi platformalarında, eks­pert cameələrində önə çəkilməkdədir. Mövcud xüsusda ən müxtəlif fikirlər irəli sürülməkdədir. Paralel olaraq, Ermənistanın silahlandırılması vüsət alıb. Cənab Ərdoğanın fikirləri həm də bunlara qarşıdır. Deməli, Ankara qüvvələr balansını Ermənistanın xey­rinə dəyişdirmək cəhdləri ilə barışma­yacağını ortaya qoymaqdadır. Nəzərə alaq ki, vacib dövlət sənədlərində Türkiyəyə qarşı ərazi iddiasının əksini tapdığı İrəvanın güclü olması Ankara­nın strateji planları üçün nonsensdir. 

Altıncısı, sülh və əməkdaşlıq prio­ritetinə gəldikdə, Türkiyə liderinin fikir­ləri onu göstərir ki, Ermənistan üçün biçilmiş bəlli regional nizam var. Yəni, onun gücləndirmək cəhdləri Cənubi Qafqaz siyasi akvatoriyası baxımın­dan tam zidd məsələdir. Bu düzən özünün siyasi oyunçularına malikdir və onlar heç bir halda İrəvanı həlle­dici faktor kimi görmürlər. Ermənistan özünün konyakını, əriyini, və digər kənd təsərrüfatı məhsullarını sat­maqla dolanmalı, təklif olunan digər iqtisadi layihələrdə iştirakdan pay gö­türərək, əhalisinin yaşam səviyyəsini artırmalı, savaş və qarşıdurma kimi sərt məqamlardan çəkinməlidir. Yal­nız bu halda sülh mümkündür. 

Yeddincisi, Türkiyə lideri hazır­kı həssas durumda İrəvan üçün çox dəqiq amplua müəyyənləşdirir. Söh­bət cənab Ərdoğanın “Təxribat törə­dərək Ermənistanı kirayəyə götürən­lər, əslində, ermənilərə ən böyük ziyan vurublar” məntiqindən gedir. Bu ifadə kənardan İrəvanın vizyonu kimi dəyərləndirilə bilər. Nəzərə alaq ki, eyni ritorikanı hazırda Rusiya da tez-tez səsləndirməkdədir. Deməli, Er­mənistan hakimiyyətinin hazırda bey­nəlxalq siyasət şəklində göstərməyə cəhd etdiyi motivlərə münasibətdə regionun aktorlarının loyal mövqe­yi yoxdur. Əksinə, erməni iqtidarının hərəkətləri oyun qaydalarının pozul­ması kontekstində qiymətləndirilmək­dədir. Şübhəsiz, belə bir qiymətləndir­mə əks addımları da şərtləndirə bilər. İrəvan məsələnin ciddiliyini anlama­lıdır. Bu, nə qədər tez baş versə, bir o qədər yaxşıdır. Hələlik Ermənistan gecikir. Türkiyə lideri açıqladığı dü­şüncələrlə həm də bu gecikmənin özünü qabarıq şəkildə göstərdiyini vurğulamaqdadır. 

Ümumən, Cənubi Qafqazla bağlı qlobal iqtisadi planlarda gecikmə var. Heç şübhəsiz, bu gecikməyə görə müqəssir Ermənistandır. “Dünya kə­sişməsi” avantürasını irəli sürən və bununla ölkəsinə əlahiddəlik qazan­dırmağa cəhd göstərən N.Paşinyan öz aləmində yeni reallıq formalaşdır­maq niyyəti də güdməkdədir. Halbuki, belə bir niyyəti gerçəkləşdirmək na­minə ortaya qoya biləcəyi nə siyasi, nə iqtisadi, nə də mənəvi resurs var. Ərdoğanın ismarıcı fikrimizin təsdiqi­dir. Deməli, İrəvan əvvəlcə etimad qazanmalı və onu doğrultmağa ça­lışmalıdır. Amma bunu anlamayacaq qədər iflicdir. 

Bəli, Ermənistan onu da nəzərə almalıdır ki, beynəlxalq miqyasda demonlaşdırmağa çalışdığı Azərbay­can və Rusiya ilə yanaşı, Türkiyə də ona qarşıdır. Üstəlik, hazırda İranın da baş nazir Nikol Paşinyan hakimiy­yətinə münasibəti rəvan deyil. Çün­ki Nikol və komandası Qərbi İranın burnunun dibinə gətirmək yolu tutub. Bu, “region regonlular üçün olmalıdır” məntiqini əsas götürən Terhrana, heç bir halda, sərfəli deyil, əksinə, zərər­lidir. Deməli, Türkiyə kimi İran da İrə­vanın hazırkı kursundan məmnun ola bilməz. 

Ən başlıca məqam isə budur ki, Türkiyə lideri hazırda regionda gedən proseslər fonunda Ermənis­tanın və erməni xalqının bilavasitə ziyan görə biləcəyinin anonsunu verir. Bu anons İrəvanın odla oyna­ması ilə bağlı xəbərdarlıq kimi də dəyərləndirilə bilər. Cənab Ərdoğan bildirmək istəyir ki, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonrakı düzənin reallıqlarını dəyişdirmək cəhdləri uğursuzluğa düçar olacaq. 

Ə.RÜSTƏMOV
XQ