Müasir Azərbaycanın müstəqillik tarixi ümummili lider Heydər Əliyev şəx­siyyəti ilə o qədər çulğaşmışdır ki, bu iki dəyəri bir-birindən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Parlaq şəxsiyyətin tükənməz siyasi irsini öyrəndikcə onun yeni-yeni məna çalarları üzə çıxır. Tarixə nəzər salaq. Sovetlər dönə­mində heç kəsin cürət edib deyə bilmədiyi bir çox fikirləri məhz Heydər Əliyev söyləyirdi. 

Ulu öndər respublikaya ilk rəhbər­liyi dövründə Bakı Dövlət Universiteti­nin 50 illik yubileyində çıxışı zamanı bu təhsil müəssisəsinin tarixinə toxunan zaman universitet yaradıcıları olan AXC qurucularının ünvanına gözəl fi­kirlər səsləndirdi: “Azərbaycan xalqı­nın tarixində birinci ali məktəbin yubileyi elə bir hadisədir ki, onun ic­timai əhəmiyyəti Azərbaycanın döv­lət hüdudlarından çox-çox kənara çıxır. Bakıda universitet Azərbaycan xalqının həyatının ağır günlərində yaradılmışdır. Lakin bu gərgin vəziy­yət universitet yaradılması uğrunda hərəkatın qarşısını ala bilməmişdi. Biz Azərbaycan xalqının bu və bir çox digər görkəmli oğullarına ona görə minnətdarıq ki, onlar zülmətli irtica və özbaşınalıq şəraitində Azər­baycan xalqının ictimai fikrinin, elm və mədəniyyətinin məşəlini göz bə­bəyi kimi qorumuşlar”. 

Müstəqlllik ideyalarının carçısı olan Heydər Əliyev Azərbaycanın tarixi ir­sinə sevgi bəsləyirdi. O, hələ Naxçıva­na rəhbərlik etdiyi, SSRİ-nin mövcud olduğu bir vaxtda ilk fürsətdə öz arzu­larını gerçəkləşdirdi. Təsadüfi deyil ki, müstəqil Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğu prosesi Naxçıvan­dan başlandı. 17 noyabr 1990-cı il ta­rixində Heydər Əliyevin sədrliyi ilə ke­çirilən Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Ali Sovetinin sessiyasın­da böyük dövlət xadiminin təşəbbüsü ilə ilk dəfə Azərbaycan Xalq Cümhu­riyyətinin üçrəngli bayrağının Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Bayrağı kimi qəbul olunması təklif edildi. Dahi şəxsiyyətin özünün işləyib hazırladığı və Ali Məclisdə yekdilliklə qəbul olu­nan "Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət rəmzləri haqqında" tarixi qərarda deyilirdi:

1. İlk Azərbaycan Xalq Cümhuriyyə­tinin üçrəngli dövlət bayrağı Naxçıvan Muxtar Respublikasının Dövlət Bayrağı kimi təsis edilsin.

2. Naxçıvan Muxtar Respublikası­nın digər dövlət rəmzi – Dövlət himni və gerbi haqqında məsələ öyrənilib Naxçı­van Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müzakirəsinə verilsin.

3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyə­tinin üçrəngli dövlət bayrağının bütöv­lükdə Azərbaycan SSR-in dövlət rəmzi kimi təsis edilməsi məsələsi qanunve­ricilik təşəbbüsü qaydasında Azərbay­can SSR Ali Sovetindən xahiş edilsin.

Ulu öndər çıxışlarının birində milli dövlətçilik şüurunun formalaşması kontekstində tarixi məsələlərə öz kon­septual baxışını belə ifadə edir: "Bizim xalqımızın böyük, möhtəşəm tarixi var. Biz öz tariximizlə fəxr edə bilərik. Bizim xalqımızın böyük dövlətçilik tarixi olub­dur. Ən qədim dövrlərdən Azərbaycan torpağında əzəmətli dövlətlər olmuş­dur. Orta əsrlər Azərbaycan dövlətçiliyi tariximizə gözəl nümunələr vermişdir. Şirvanşahlar dövləti, Atabəylər dövləti, Ağqoyunlular dövləti, Qaraqoyunlular dövləti, Səfəvilər dövləti – bunlar hamı­sı Azərbaycan xalqının dövlətçiliyinin tarixidir. Ondan sonra Azərbaycanda olan xanlıqlar da dövlətçilik xarakteri daşımışdır. XX əsrin əvvəlində, 1918-ci ildə ilk Azərbaycan Demokratik Res­publikası yaranmışdır. Ondan sonrakı dövr, 1920-ci ildən 1991-ci ilə qədər olan dövr Azərbaycanın həyatında xü­susi bir dövr olmuşdur. Azərbaycan müstəqil dövlət olmamışdır, ancaq Azərbaycan xalqı böyük bir inkişaf döv­rü keçmişdir. Beləliklə, Azərbaycan tor­pağında ən qədim zamanlardan indiyə qədər müstəqil dövlətlər olmuşdur. Biz bununla fəxr edirik və fəxr edə bilərik". 

Heydər Əliyev müstəqilliyin ali məqsədi kimi milli-mədəni və mənəvi dəyərlərin bərpa olunmasına, xalqımı­zın özünü dərk etməsinə, öz mənliyinin sahibi olmasına fədakarlıqla, vətəndaş hünəri ilə çalışırdı. O, yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəni-mənəvi istiqlal uğrunda da əzmkar mübarizə aparırdı. 

Heydər Əliyevin parlamentdə­ki ilk çıxışını araşdırdıqca müstəqil­liyə münasibətdə əsrin əvvələrində mövcud olmuş kəskin fikir ayrılıqları diqqətimizi cəlb edir. Hələ Azərbay­canın Zaqafqaziya seymində olduğu bir vaxtda bir qrup şəxs Azərbaycanın müstəqil ola bilməyəcəyi, nicatımı­zın yalnız Rusiyada olduğunu səs­ləndirirdi. Lakin M.Ə.Rəsulzadə, Ə.M.Topçubaşov, F.X.Xoyski, N.Yusif­bəyli isə Azərbaycanın müstəqilliyinə çalışır və bu ideyanı təbliğ edirdilər. Hələ 1917-ci ildə Bakıda Müsəlmanla­rın birinci qurultayında çıxış edən Nə­sib bəy Yüsifbəyli deyirdi: "Kim deyə bilər ki, biz özümüzü idarəetmə səla­hiyyətində bir millət deyilik?!"

Bu tarixi nailiyyəti yüksək qiymət­ləndirən Heydər Əliyev qeyd edirdi: "XIX əsrdən başlanan mürəkkəb icti­mai-siyasi proseslərin gedişi Azərbay­can cəmiyyətində əsaslı dəyişikliklərə gətirib çıxardı, yeni mühitdə formalaşan görkəmli ictimai və siyasi xadimlərimiz əsrin çağırış və tələblərinə layiqincə cavab verməyə qadir oldular. Azərbay­can Xalq Cümhuriyyətinin qurulması üçün münbit zəmin yarandı". 

Heydər Əliyevin 22 fevral 1998-ci il tarixili sərəncamı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illik yubileyi üzrə dövlət komissiyasının tədbirlər planı təsdiq edilmişdir. 

Tədbirlər planında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti irsinin yaşadılması fəaliyyət növünə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılmışdır: 

1) Cümhuriyyət irsinin öyrənilməsi.

2) Cümhuriyyət irsinin təbliği.

3) Gələcək nəsillərə çatdırılması. 

Sonradan biz cənab İlham Əliyevin fəaliyyətində Azərbaycan Xalq Cümhu­riyyəti irsinə hörmətin ifadəsini gördük. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensik­lopediyasının çap edilməsini, Cümhu­riyyət generalları Əliağa Şıxlinski və Səməd bəy Mehmandarovun, Cümhu­riyyət ideoloqları M.Ə.Rəsulzadənin, Əli bəy Hüseynzadənin və Əhməd bəy Ağaoğlunun yubileylərinin keçirilməsi barədə sərəncamları nümunə gətirmək olar. 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən biri, Azərbaycan Milli Şu­rasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsul­zadənin 130 illik yubileyinin dövlət sə­viyyəsində keçirilməsi ilə bağlı verdiyi sərəncama görə, görkəmli dövlət xa­diminin nəvəsi Əməkdar rəssam Rəis Rəsulzadə Prezident İlham Əliyevə göndərdiyi təşəkkür məktubunu da Cümhuriyyət tarixinin bir parçası hesab etmək olar. Məktubda deyilir:

"Hörmətli cənab Prezident!

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti­nin banisi, Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 130 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində keçirilməsi ilə bağlı verdiyiniz sərəncama görə Sizə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Sərəncam bütün Azərbaycan xalqının sevincinə səbəb oldu. Bu, Sizin mənəviyyatımı­za, mədəniyyətimizə, tarixi-dövlətçilik ənənələrimizə, istiqlal ideyalarına ver­diyiniz bir töhfədir.

1994-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən M.Ə.Rəsulzadənin 110 illik yubileyi ilə əlaqədar sərəncam verilmişdi. Yenidən belə bir sərəncam imzalanması sevindiricidir. Bu, Xalq Cümhuriyyətinin banilərinə verilən la­yiqli qiymətdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə yaradılan respublika bu gün müstəqil dövlət kimi dünya miqyasında öz layiqli yerini tutmuşdur.

Qüdrətli Azərbaycan dövləti qurucu­luğunda istiqlal ideyalarına sadiq oldu­ğunuz üçün, ali dövləti fəaliyyətinizdə, xalqımızın və dövlətimizin gələcək inki­şafı naminə apardığınız siyasətdə Sizə uğurlar, möhkəm cansağlığı, doğma Azərbaycanımızın daha da qüdrətlən­məsində yeni nailiyyətlər arzulayıram".

Azərbaycanın siyasi irsinə münasi­bətdə Prezident İlham Əliyev tarixi şüu­ra söykənir. Dövlətimizin başçısı Azər­baycanın dövlətçilik ənənələrini yüksək qiymətləndirir. Bildirir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti fəaliyyəti dövründə xalqın milli mənlik şüurunu özünə qay­tardı, onun öz müqəddəratını təyin et­məyə qadir olduğunu nümayiş etdirdi. AXC mürəkkəb şəraitdə üzərinə götür­düyü çətin tarixi vəzifəni şərəflə yerinə yetirdi. Azərbaycanın ilk parlamenti və hökuməti, dövlət aparatı təşkil edildi, ölkənin sərhədləri müəyyənləşdirildi, bayrağı, himni və gerbi yaradıldı, ana dili dövlət dili elan edildi, ordu qurucu­luğu sahəsində ciddi tədbirlər həyata keçirildi, maarifin və mədəniyyətin inki­şafına xüsusi diqqət yetirildi. Azərbay­canın ilk universiteti təsis olundu, təhsil milliləşdirildi, xalqın sonrakı illərdə mə­dəni yüksəlişi üçün zəmin hazırlayan, ictimai fikir tarixi baxımından müstəsna əhəmiyyətli işlər görüldü.

21 sentyabr 1993-cü il tarixdə Prezident səlahiyyətlərini həyata ke­çirən Ali Sovetin Sədri Heydər Əliyev Azərbaycan Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşdə demişdir: "Azərbay­canda 1918-ci ildə ilk demokratik res­publika yaradıldı. Bu, şübhəsiz ki, tarixi bir hadisədir. Azərbaycanın müstəqil­liyi uğrunda son dövrlərdə gedən proseslərlə həm mətbuatda, həm də ictimai-siyasi proseslərdə ilk Azərbay­can Demokratik Respublikası böyük bir nailiyyət kimi qeyd olunub və onun gördüyü işlər yüksək qiymətləndirilibdir. Bu, təbii bir haldır, tariximizin böyük və parlaq bir mərhələsidir. Bu mərhələ­ni biz layiqincə qiymətləndirməliyik və mən də bu gün sizin qarşınızda bunu bildirmək istəyirəm. Bəli, 1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranması Azərbay­can tarixində böyük siyasi-ictimai ha­disədir. Belə bir demokratik dövlətin mövcud olması və müəyyən qədər fəa­liyyət göstərməsi Azərbaycanın sonrakı dövrlərinə təsir edibdir.”

Sonra isə Heydər Əliyev tarixşü­naslıq qarşısında yeni vəzifələr müəy­yən edərək bildirir: "Tarixçilərimizin bor­cudur ki, bu qüsuru aradan götürsünlər. Ancaq biz deməliyik ki, demokratik respublika, onun liderləri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyov, Məmmədhəsən Hacınski və başqaları çox böyük işlər görüblər. Onlar Azərbaycanı müstəqil bir dövlət kimi dünyanın bir qisminə tanıtdılar, bir neçə tədbir gördülər. Eyni zamanda, onların fəaliyyətinin, ümu­miyyətlə, uğursuzluğu təkcə ondan ibarət deyil ki, Azərbaycan 20-ci il ap­rel ayının 28-də Qızıl ordu tərəfindən işğal olundu. Hələ həmin işğala qədər bu demokratik dövlət, demək olar, öz süqutuna gəlib çatmışdı. Tarixçilər yax­şı bilirlər ki, 23 ay ərzində bu dövlətin tərkibi beş dəfə dəyişib, bu dövlətdə, bu parlamentdə beş partiya iştirak edib: Müsavat Partiyası, İttihad Parti­yası, Əhrar Partiyası, Sosialist Partiya­sı, hətta "Daşnaksütyun" partiyası. Bu parlament sistemi dövlətin yaşamasına imkan vermədi və ayrı-ayrı qruplar, par­tiyalar arasında gedən çəkişmələr, çar­pışmalar, intriqalar özü-özlüyündə bu dövlətin adına ləkə vurdu. Mən bunu nə üçün deyirəm? Ona görə ki, biz bundan ibrət dərsi almalıyıq. Biz o dövrü, o de­mokratik hökumətin fəaliyyətini qiymət­ləndiririksə və belə bir mərhələnin ta­riximizdə olması ilə fəxr ediriksə, həmin proseslərin qüsurlarını da bilməliyik ki, o səhvləri daha buraxmayaq".

Tarixi təcrübə göstərir ki, hər bir xalqın hansısa əlverişli situasiyada milli-etnik soykökünə qayıdışı əsasən lider fenomeninin fövqəladə missiya­sı ilə şərtlənir. XX əsrdə Azərbaycan xalqının yetirdiyi nadir şəxsiyyət olan Heydər Əliyev də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra si­yasi reallıqdan çıxıb ideya formasında, azərbaycanlıların istiqlal duyğularında qığılcım kimi közərən milli dövlətçilik düşüncəsini ötən əsrin 70-ci illərinin əv­vəllərindən başlamaqla əsrin sonlarına doğru müstəqil Azərbaycan dövləti kimi əzəmətli reallığa qovuşdurmuş, böyük fədakarlıqlar hesabına qurub-yaratdı­ğı dövlətin sarsılmazlığını, demokratik yüksəlişini, müstəqilliyinin əbədiliyini, daimiliyini, dönməzliyini təmin etmişdir. 

Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev isə bu müstəqilliyin gələcək nə­sillərə ötürülməsi üçün daha böyük ta­rixi missiyanı yerinə yetirmişdir. Tarixi varislik məsələlərinə daima həssaslıqla yanaşan Prezident İlham Əliyev tarixi və siaysi baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyan 15 oktyabr 2021-ci il tarixində Müstəqillik Günü haqqında Azərbay­can Respublikasının Qanununu təsdiq etmişdir. 

Xalqımızın müstəllik savaşının ən uca zirvəsi Azərbaycanın ərazi bü­tövlüyünün suverenliyinin tam bərpa edilməsidir ki, bunun da şəriksiz lideri möhtərəm Prezidentimiz, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevdir. Bölgə­dəki yeni reallıqlar Azərbaycan xalqının tarixi torpaqları olan Qərbi Azərbaycan qayıdış üçün münbit şərait yaradır. Bu mənada məhz Heydər Əliyevin irəli sür­düyü tarixi varislik konsepsiyası bizim bu platformada perspektivlərimiz güc­ləndirən ən güclü amilə çevrilir. 1918-ci ildə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi biz tarixi torpaqlarımıza qayıtmaq hüququmu­zu özümüzdə saxlayırıq. Azərbaycan xalqının bu istəyini Prezident İlham Əliyev özünəməxsus formada dəyər­ləndirərək erməniləri yersiz yerə təş­viş keçirməməyi tövsiyə edərək deyir: “Bizim başqa ölkələrin torpağında gözümüz yoxdur, ancaq öz torpağı­mızı biz heç kimə verən də deyilik!”. Müstəqlliyimiz dönməz və əbədi olsun! Tanrı Azərbaycanı qorusun! 

Sadiq QURBANOV,
Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri