Ermənistan–Rusiya münasibətlərində yaranmış uçurum getdikcə dərinləşir. Hayastanın təhlükəsizlik şurasının katibi Armen Qriqoryanın Latviyada rus və ingilis dillərində çıxan “Novaya qazeta Evropa”ya müsahibəsində səsləndirdiyi fikirlər belə deməyə əsas verir.

Qəzetin müxbirinin A.Qriqoryana ilk sualı belə olub: “Artıq bir ildir ki, Ermə­nistan hökuməti Şərqlə Qərb arasında qəribə rəqslər edir. Vaşinqtonda görüş –Moskvada görüş. KTMT-nin tənqidi – KTMT-nin tərifi... Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Putinlə bağlı qərarının cəsarətlə tanınması və bir neçə həftə sonra hər şeyin o qədər də sadə olma­dığına dair çoxlu qeyd-şərtlər. Nəhayət, Paşinyanın 9 may paradında iştirak üçün Moskvaya getməsi. Bir addım irəli – bir addım geri. Bu, nə ilə bağlı­dır?” A.Qriqoryanın cavabı belə olub: “Burada qəribə heç nə yoxdur. Son illər dünyada, o cümlədən, regionumuzda təhlükəsizlik arxitekturası kəskin şəkil­də dəyişib. Əvvəllər hər şey aydın və anlaşılan idi. Şərti desək, düşünürdük ki, telefonla zəng edib “Bizim problemi­miz var” demək olar. Düşünürdük ki, ca­vab olaraq deyəcəklər: “Yaxşı, əzizim, kömək edəcəyik”. Biz bunu sınaqdan çıxarırıq və görürük ki, bu mexanizm iş­ləmir. Müqavilə öhdəliklərinə əməl edil­mir. Bizim bütün təhlükəsizlik konsepsi­yamız bunun üzərində qurulub, hələlik yenisi yoxdur. Ermənistanın təhlükə­sizliyini təmin etməli olan mexanizmlər iflasa uğrayıb, yeniləri isə yaradılmayıb. Bu isə böhrandır”.

Gəlin, burada A.Qriqoryanın dip­lomatik şəkildə dediklərinə sadə dillə aydınlıq gətirməyə çalışaq. Məlumdur ki, Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəli­şinədək Ermənistan Cənubi Qafqazda Rusiyanın əsas müttəfiqi hesab olu­nurdu. Əsas beynəlxalq məsələlərin əksəriyyətində Rusiya və Ermənista­nın mövqeləri üst-üstə düşür və ya çox yaxın idi. Hayastan Rusiyanın Avrasiya İqtisadi İttifaqının möhkəmlənməsinə yönəlmiş yanaşmalarını bölüşürdü. Ermənistanın KTMT formatında əmək­daşlığı, İrəvanın fikrincə, onun milli təh­lükəsizliyinin vacib elementi idi. Dövlət­lərarası münasibətləri müəyyən edən müqavilə və sazişlər arasında 1997-ci ilin avqustun 29-da imzalanan Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqın­da Müqaviləni, habelə Rusiyanın Er­mənistan ərazisində hərbi hissəsinin olmasını tənzimləyən bir sıra sənədləri göstərmək olar. 2016-cı ilin aprel dö­yüşləri, 2020-ci ilin iyulunda Tovuz is­tiqamətində törədilən hərbi təxribat və nəhayət, 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycanın hərbi gücü ilə müqayisəedilməz dərəcədə zəif olan və bunu yaxşı bilən Ermənistanın hər­bi-siyasi rəhbərliyi məhz yuxarıda adı çəkilən sənədlər əsasında Rusiyaya arxalanaraq, Moskvanın onlara ciddi dəstək verəcəyini düşünərək, həmçinin KTMT-yə güvənərək, bu hərbi avantü­ralara getmişdir. Vətən müharibəsinin ilk günlərində N.Paşinyan Azərbayca­nın Zəfər yürüşünü dayandırması üçün Rusiya Prezidentinə zəng edərək yal­varırdı. Müharibənin ilk 8 günü ərzində Paşinyan V.Putinə bu məqsədlə 5 dəfə zəng etdi. Ancaq məlum olduğu kimi, bu yalvarışlar heç bir nəticə vermədi. İndi Armen Qriqoryanın müsahibəsinin telefon zəngi ilə bağlı olan hissəsi məhz bu məqamı özündə ehtiva edir.

Ermənistan TŞ katibinin müsahibə zamanı qeyd etdiyi “müqavilə öhdəlik­lərinə əməl edilmir” fikri isə KTMT-dən istədikləri dəstəyi ala bilməməyə ve­rilən reaksiyadır. Rəsmi İrəvan qeyd etdiyimiz kimi, həm Vətən müharibə­si, həm 2021-ci ilin mayında Qaragöl ətrafında yaranmış vəziyyət, həm də 2022-ci ilin sentyabr döyüşləri zamanı KTMT-yə kömək üçün müraciət edib, lakin lazımi dəstəyi ala bilməyib. Bütün bunlar isə Ermənistan hakimiyyətinin müxtəlif mənsubları, o cümlədən baş nazir səviyyəsində KTMT-yə yönəlik ittihamların meydana çıxmasına sə­bəb olub. Özü də bütün bunlar Ermə­nistanın təşkilata sədrliyi dövründə baş verib. İş o yerə çatıb ki, Ermənistan rəhbərliyi 2023-cü ilin noyabrın 23-də İrəvanda keçirilən KTMT Sammitinin yekun bəyannaməsini imzalamaqdan imtina edib.

A.Qriqoryan müsahibə zamanı “Nə etməli?” sulına cavab olaraq deyib ki, yeni mexanizmlər və silah təchizatçısı axtarmaq lazımdır, çünki biz obyektiv olaraq Rusiyaya sifariş verdiyimiz və pulunu ödədiyimiz silahları ala bilmirik. Onun səsləndirdiyi bu fikir aydın səma­da çaxan şimşək effekti yaradıb. Ermə­ni jurnalistlər TŞ katibinin səsləndirdiyi fikirlə bağlı əlavə məlumat axtarışına çıxıblar. Onlar parlamentdə olarkən xa­rici işlər nazirinin müavini Mnatsakan Səfəryandan açıqlama alıblar. Nazir müavini Ermənistanın Rusiyadan lazı­mi silahlar almadığına dair A.Qriqorya­nın dediklərini təsdiqləyib: “İşlər gedir, həqiqətən də, Ermənistana silahlar gəlməyib. Biz işi davam etdirməyə ça­lışırıq, əlavə edəcək heç nə yoxdur”. M.Səfəryan silahların niyə Ermənistana çatmadığını açıqlamayıb. Rusiya tərə­finə nə qədər pul ödənildiyini də açıqla­mayan nazir müavini “çatdırılma həyata keçirilib, lakin silahlar gəlməyib” deyib.

***

Ermənistan–Rusiya münasibətlə­rində uçurumun dərinləşməsinin daha bir əlaməti Rusiyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrovun “Çarqrad” telekanalı­na verdiyi müsahibədə səsləndirdiyi fi­kirlərdir. Rusiya XİN-in saytında dünən mətni yerləşdirilən müsahibə zamanı S.Lavrov deyib ki, ABŞ Ermənistana Rusiya hərbi hissəsindən və sərhəd­çilərindən imtina etməyi tövsiyə edir, bunun müqabilində təhlükəsizliyi təmin edəcəyinə vəd verir: “Bizdə olan məlu­mata görə, ABŞ və müttəfiqləri ermə­nilərə deyirlər ki, rusları öz ərazinizdən qovun, sərhədçiləri də, hərbi bazanı da çıxarın. Amerikalılar təhlükəsizliyi təmin etməkdə sizə kömək edəcək. Bu, diplo­matiya deyil, açıq-aşkar təxribatdır. Bu, rüşvətlə ələ almadır”.

S.Lavrov qeyd edib ki, 2022-ci ilin payızında İrəvanda keçirilən KTMT sammiti zamanı erməni müttəfiqlərimi­zin müraciətinə uyğun olaraq KTMT-nin müşahidə missiyasının Ermənistan ərazisində yerləşdirilməsinə dair sənəd hazırlanıb. “Sənəd xarici işlər nazirləri səviyyəsində razılaşdırılıb. Sonra son anda sammitin özündə erməni dostlar onun qəbulunu təxirə salmağı xahiş etdilər. İndiyə qədər o, kağız üzərində qalır və həyata keçirilə bilmir. Amma əgər İrəvan artıq razılaşdırılmış sənədi təsdiqləsə, imzalanmağa və qüvvəyə minməyə hazır olsa, əminəm ki, Ermə­nistan bundan faydalanacaq və daha sabit vəziyyət əldə edəcək”, – deyən Rusiyanın baş diplomatı KTMT ilə bağlı İrəvanın iddialarının əsassız olduğunu vurğulayıb.

***

Göründüyü kimi, rəsmi İrəvanın apardığı eyni vaxtda iki stulda əyləş­mək siyasəti onun sonda bir stuldan da məhrum olmasına gətirib çıxarıb. İndi Ermənistan nə Rusiyanın, nə də Qərbin simasında özünə etibarlı müttəfiq tapa bilir. Həm Qərblə, həm də Rusiya ilə geosiyasi oyunlar oynamasının İrəvana baha başa gələcəyi gözlənilən idi. Er­mənistan rəhbərliyinin düşdüyü bu və­ziyyətdən çıxması üçün yalnız bir yolu var: Azərbaycanla tezliklə sülh sazişi imzalamaq və normal qonşuluq müna­sibətləri quraraq, regionda kommunika­siyaların açılmasının yaradacağı üstün­lüklərdən faydalanaraq ölkəni inkişaf etdirmək. Bu sadə həqiqəti İrəvanda nə qədər tez dərk etsələr, onlar üçün bir o qədər yaxşı olar.

İlyas HÜSEYNOV,
politoloq

– Ermənistan–Rusiya müna­sibətlərindəki ziddiyyətlər birbaşa rəsmi İrəvanın yürütdüyü siyasət­lə bağlıdır. Paşinyan daha çox Qərb istiqamətində münasibətlə­rin gücləndirilməsi, Qərbə doğru inteqrasiya kursunun formalaş­masının tərəfdarı idi. Bu da təbii ki, Kreml tərəfindən böyük nara­hatlıqla qarşılanırdı. Ziddiyyət­lər getdikcə daha da dərinləşir. Çünki İrəvan Qərbə doğru daha böyük addımlar atır, Avropa İt­tifaqının mülki missiyasını öz ərazisində yerləşdirib. KTMT ilə bağlı çoxsaylı fikir ayrı-seçkiliyi mövcuddur. Məhz hərbi sahədə öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi, bu sahədə ciddi problemlərin ol­ması, hətta pulun ödənilməsinə rəğmən Rusiyanın Ermənistana silah verməyi yubatması birba­şa Ermənistanın siyasi istebliş­mentinin mövqeyi ilə əlaqəli olan məsələdir. Rusiya–Ermənistan münasibətlərinin pisləşməsi Ru­siyanın maraqları ilə bağlı deyil, əksinə, İrəvanın Moskvaya qarşı yürütdüyü demarş siyasətinin nə­ticəsidir.

Səxavət HƏMİD, “Xalq qəzeti”