Ermənistan İkinci Qarabağ mü­haribəsindən sonra özünə yeni ağa axtarır. Baş nazir Nikol Pa­şinyan və komandasının üzvləri artıq gizlətmirlər ki, Ermənistanın təhlükəsizlik sistemi problemi var və məmnunluqla Qərbin təhlükə­sizlik çətiri altına girməyə hazır­dır. Amma günün reallığı budur ki, Qərb Ermənistana missiya gön­dərməkdən başqa ciddi təhlükə­sizlik zəmanət verə bilmir. Bu, hə­min missiyadır ki, fəaliyyətindən nə Azərbaycanda, nə Rusiyada, nə də Ermənistanın özündə razıdırlar. Ermənilərin niyə razı olmadıqları­nı yaxşı bilirik. Amma Azərbaycan və Rusiyanın narazılıqlarının ciddi əsasları var.

Avropa İttifaqının (Aİ) Ermənistanda­kı missiyası (EUMA) fevral ayından Er­mənistanda fəaliyyət göstərir. Ötən müd­dət ərzində EUMA Ermənistanın sərhəd bölgəsində patrul həyata keçirir və Aİ-yə hesabat göndərir. Rəsmi İrəvan Aİ mis­siyasının regiona gəlməsindən razılığını bildirir. Ermənistan hökuməti düşünür ki, “missiya regionda təhlükəsizliyin, uzun­müddətli sülhün və etimadın möhkəm­lənməsinə böyük töhfə verəcək”. Ancaq Azərbaycan və Rusiya Ermənistanın nikbinliyini bölüşmürlər. Yeni missiyanın regiona göndərilməsi Moskvada nara­zılıq yaradıb. Rusiyada əmindirlər ki, Aİ missiyasının Ermənistan–Azərbaycan sərhədində yerləşdirilməsi qeyri-məhsul­dar ola bilər. Hələ yanvar ayında mətbu­ata açıqlamasında Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirmişdi ki, Aİ missiyası Azərbaycanın razılığı olmadan yerləşdirilərsə, bu, sadəcə olaraq, əks nəticə verər: “Bu, sərhəddə inam yarat­maq əvəzinə, əlavə qıcıq yarada bilər”.

Təbii ki, Azərbaycan da Aİ-nin “mülki” də olsa, regiona yeni missiyası göndəril­məsindən razı qalmadı. Prezident İlham Əliyev yanvarın 10-da yerli televiziya ka­nallarına müsahibəsi zamanı demişdi ki, Avropa İttifaqının Ermənistana növbəti missiyanı göndərməsi çox xoşagəlməz haldır. Dövlət başçısı həmin müsahibə­sində qeyd etmişdi ki, Praqa görüşün­də missiyanın qısamüddətli olacağı və cəmi iki ay çəkəcəyi razılaşdırılmışdı. Ancaq sonra əldə edilmiş razılaşma po­zuldu: “Bu, əlbəttə ki, çox məyusedici bir məqamdır. Çünki biz ciddi adamlarıq. Bu­rada ciddi söhbətlər gedir. Biz nəyisə ra­zılaşdırırıqsa, hətta şifahi olsa belə, buna əməl etməliyik”. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində Aİ-nin missiya ilə bağlı manipulyasiya etməsinə diqqət çəkmiş­di. Dövlət başçısı birmənalı şəkildə xə­bərdarlıq etmişdi ki, Aİ-nin Ermənistana yeni missiya göndərməsi təhlükəsizliyi artırmayacaq. 

Xatırladaq ki, hazırda Moskva və İrə­van arasında ikitərəfli razılaşmalar çər­çivəsində Azərbaycan–Ermənistan şərti sərhədini Rusiya sərhədçiləri qoruyur. Bundan başqa, Rusiya hərbçiləri Azər­baycan, Rusiya və Ermənistan liderlə­rinin üçtərəfli bəyanatına uyğun olaraq birbaşa Qarabağ zonasında öz sülh­məramlı funksiyalarını yerinə yetirirlər. Aİ-nin ilk missiyası ötən il oktyabrın 19-da Ermənistana gəlmişdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev buna cavab olaraq bildirmişdi ki, Bakı Avropa missi­yasının Azərbaycan ərazisində yerləşdi­rilməsinin əleyhinədir, lakin Azərbaycan tərəfinin lazım bildiyi dərəcədə onunla əməkdaşlığa qarşı deyil. Missiyanın uza­dılması və avropalı müşahidəçilərin yer­ləşdirilməsinin ikinci mərhələsinin baş­lanması Azərbaycanın iştirakı və razılığı olmadan baş verdi ki, bu da Bakıda və Moskvada narazılıq yaratdı. 

Əlbəttə ki, Aİ-nin Ermənistandakı vətəndaş missiyası qeyri-legitimdir. Əgər onun fəaliyyəti iki dövlət arasında müna­sibətlərin normallaşdırılması istiqamə­tində aparılırsa, bu, hər iki tərəflə razı­laşdırılmalıdır. Bundan başqa, vətəndaş missiyasına Fransa və Almaniyanın güc strukturlarının nümayəndələrinin daxil olması narahatlıq doğurur. Bütün bunlar onu göstərir ki, missiya mülki xarakter daşımır. Mütəxəssislərin fikrincə, Avropa belə bir addım atmaqla, Rusiyanı region­dan kənarlaşdırmaq istəyir. Rusiyalı eks­pertlər də baş verənləri Avropa İttifaqı­nın, ilk növbədə Fransanın Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqaza daxil olmaq cəhdi kimi qiymətləndirirlər. Mütəxəs­sislərin əksər hissəsi Avropa missiyası­nın regionda sülhün bərqərar olmasına xidmət edəcəyinə inanmadığını da bil­dirir. Belə bir fikir irəli sürülür ki, Aİ mis­siyasının praktiki faydası olmayacaq və dünya bunu Fransanın həmsədr olduğu ATƏT-in Minsk qrupunda gördü. 

Oxşar fikri Rusiya Xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin də səsləndirmişdi. Aİ-nin Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nü­mayəndəsi Toivo Klaar ilə telefon danışı­ğı zamanı, o, bəyan etmişdi ki, Aİ-nin Er­mənistanda missiya yerləşdirmək barədə qərarının konkret geosiyasi fonu var və regionda münasibətlərin nizamlanması­na töhfə vermir. Rusiyalı diplomat Bakı ilə İrəvan arasında bu məsələdə konsen­susun olmamasına da diqqət çəkmişdi. 

Qeyd edək ki, Rusiya Ermənista­na şərti sərhəd zonasında Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) qoşun hissələrinin yerləşdiril­məsini təklif etmişdi. Dünən Rusiyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrov “Çarq­rad” telekanalına müsahibəsində bildirib ki, Ermənistan öz ərazisində KTMT-nin müşahidəçi missiyasını yerləşdirməyə razılıq verərsə, daha stabil vəziyyət əldə edəcək. O, həmçinin jurnalistin ABŞ və müttəfiqlərinin MDB-də vəziyyəti “sar­sıtmaq” istəməsi ilə bağlı dediyi fikirlərlə razılaşıb. “Onlar bunu istəyirlər və fəal şəkildə edirlər. Bilirəm ki, ermənilərə de­yirlər ki, (bizdə belə məlumatlar var-S.L.), rusları öz ərazinizdən qovun, sərhədçilər də hərbi bazanı çıxarsınlar. Amerikalılar təhlükəsizliyin təmin olunmasına kömək edəcəklər. Açıq desək, bu, təxribatdır, diplomatiya deyil”. Göründüyü kimi, ru­siyalı nazir ermənilərə mesaj göndərir ki, Moskvanı hesabdan silmək tezdir və rahatlıq və təhlükəsizlik istəyirsinizsə, Aİ missiyasına yox, Rusiyaya etibar etməli­siniz.

Missiya Ermənistanın özündə də birmənalı qarşılanmır. Məsələn, polito­loq Beniamin Matevosyan hesab edir ki, Aİ-nin mülki missiyasında alman polisi və fransız jandarmlarının olması onların Rusiya və İran qoşunlarının hərəkətini iz­ləmələrinə imkan verir. Digər erməni eks­perlər də eyni sözləri təkrarlayırlar. Er­mənilər açıq şəkildə deyirlər ki, əllərində ancaq bloknot tutan avropalı missioner­lərdən ciddi nəticə gözləməyə dəyməz. 

Bəs Aİ Cənubi Qafqazda nəyi gü­dür və buna nail olmaq üçün hansı va­sitələrdən istifadə edir? Mütəxəssislərin fikrincə, avropalı siyasətçilər Cənubi Qafqazda yaranmış yeni reallıqları doğ­ru qiymətləndirmirlər. Öz dəyərlərinə və beynəlxalq qlobal siyasətin onu Aİ-də təmsil etdikləri yol olduğuna inanırlar. Baxmayaraq ki, bu, belə deyil. Amma digər tərəfdən, Aİ üçün, bu, Rusiyanı regiondan sıxışdırmaq cəhdi kimi də qiy­mətləndirilir. Lakin bu gün heç kimə sirr deyil ki, Avropa hazırda Rusiyanı əvəz edə bilməyəcək, çünki onun regionda qoşunu yoxdur. Ekspertlərin sözlərinə görə, Cənubi Qafqaz elə bir ərazidir ki, orada ilk növbədə ordunun olması zə­ruridir. Yalnız dəyərlər haqqında danışıb regiona mülki missiya göndərməklə uza­ğa getmək olmaz. Bu gün Aİ-nin istifa­də etməyə çalışdığı regiona təsir rıçaqı maliyyə resursudur. Amma indiki halda bu rıçaq postmüharibə dövründə Ermə­nistanın təhlükəsizlik problemlərini həll etməyə imkan vermir. Ermənistan yalnız siyasətinin qurbanıdır və regiondankənar təhlükəsizlik çətiri altına sığınmaq istəyi arzu olaraq qalacaq.

S.ELAY, “Xalq qəzeti”