Baş nazir Nikol Paşinyanın Çexiyanın “Respekt” nəşrinə verdiyi müsahibəsində Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərini yaxşılaşdırmağın vacibliyini deməsinin ardınca praqmatik düşüncəyə malik daha bir erməni eyni mövqedən çıxış edib. Hazırda ABŞ-ın Miçiqan Universitetində Erməni Araşdırmaları Proqramının direktoru vəzifəsində çalışan Jirayr Liparidyan Qarabağda silahlı qarşıdurmaya son qoyan 10 noyabr 2020-ci il il tarixli Bəyanatla əldə olunmuş razılaşmanın nəticələrini şərh edib. 

Erməni əsilli tarixçi-alim, keçmiş dip­lomat bu barədə Türkiyənin ingilisdilli “Ahval” saytının Hot Purcuit proqramına müsahibə verib. O, müsahibəsində Qara­bağ münaqişəsində qazanan və uduzan tərəflər, Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatmış 44 günlük müharibənin ardınca Cənubi Qafqazda yaranmış yeni geosi­yasi vəziyyət, aparılan sülh danışıqların­da düzgün strategiya tapmağın çətinliklə­ri barədə danışıb.

Beyrutda doğulmuş 78 yaşlı Jirayr Liparidyan Azərbaycan, Ermənistan, Tür­kiyə və Rusiyanın müharibədən faktiki nə əldə etdiyini təhlil etməyə çalışıb. Kifayət qədər geniş təhlilin rezyümesini çıxar­malı olsaq, onun fikirlərinin leytmotivi bundan ibarətdir: Azərbaycan ərazilərini qaytarıb, Türkiyə Qafqazdakı nüfuzunu genişləndirib, Rusiya isə Azərbaycanda hərbi mövcudluğunu bərpa edib. Burada ən çox itirən tərəf isə Ermənistandır. 

*** 

Bu, həmin Liparidyandır ki, Birinci Qarabağ savaşından sonra İrəvanla Bakı arasında sülhün əldə olunmasından ötrü hər iki tərəf üçün uyğun variantlar axta­rır, Azərbaycanın işğal olunmuş, keçmiş DQMV ətrafındakı rayonlarını qaytar­maq, qonşularla normal münasibətlər qurmaq təklifləri ilə çıxış edirdi. Yeri gəl­mişkən, məhz buna bənzər təşəbbüsləri irəli sürdüyünə görə Liparidyanın patro­nu, Ermənistanın birinci prezidenti Levon Ter-Petrosyan 1998-ci ildə postundan getməyə məcbur edildi. Buna qədər isə beyrutlu alim-diplomat Qarabağ uğrun­da yeni müharibə təhlükəsindən və bu dönəmdə Moskvanın münaqişəyə hərbi müdaxilə ehtimalından danışarkən belə deyirdi: “Rusiya yalnız öz sülh şərtlərini qəbul etdirmək məqsədilə müdaxilə edə bilər. O, Ermənistan tərəfindən Azərbay­cana qarşı çıxış etməyəcək. Rusiyanın hamıya qarşı Ermənistanın müttəfiqi ol­ması barədə ehtimal artıq tarixi mifdir”. 

Üstündən iki onillik keçəndən sonra Liparidyanın nə qədər haqlı olduğunu bölgədə yaranmış yeni reallığa söykənən tarix sübuta yetirdi. İndi isə Nikol Paşin­yan iqtidarı praqmatik diplomatiyadan çıxış edərək, qonşularla münasibətlə­ri normallaşdırmaq barədə danışmağa başlayıb. Bəs Hayastanın hakim isteb­lişmentinin ilk baxışda sağlam və məntiqi görünən qonşularla sülh şəraitində bir­gəyaşayış çağırışlarını erməni cəmiyyəti qəbul edəcəkmi? Paşinyan siyasi şinelin­dən çıxdığı Levon Ter-Petrosyanın 25 il əvvəl üzləşdiyi aqibətə uğramayacaq ki? 

Milli Məclisin deputatı, politoloq Rasim Musabəyovun bununla bağlı fikirləri maraq doğurur: 

“Liparidyan praqmatik diplomat­dır, mövqeyini hansısa siyasi təsirlərə görə müəyyən etmir. O, əvvəllər də sülhün əldə olunmasının tərəfdarı kimi çıxış edir, bu, olmadan Ermənistanı itirəcələrini açıq söyləyirdi. Bu halda, Rusiyanın qanadının altına girməyə məcbur olacaqlarını da dilə gətirirdi. Onun dediklərinin hamısı baş verdi. Yəni, İkinci Qarabağ müharibəsinə qə­dər münaqişəni kompromisə gəlməklə həll etməyin tərəfdarı olan Liparidyan indi haqlı olaraq İrəvanı 44 günlük sa­vaşın nəticələrini qəbul etməyə çağı­rır. Amerikada yaşayan, öz fikirlərini sərbəst bildirən diplomatın bu mövqe­yinə erməni ictimaiyyəti, əlbəttə ki, mənfi yanaşır. Amma düşünürəm ki, Ermənistan gec-tez reallığı qəbul edə­cək, çünki başqa yolu qalmayıb”.

R.Musabəyovun qənaətincə, tezliklə Ermənistanın realist düşüncəyə malik siyasətçiləri, alimləri, jurnalistləri Lipa­ridyanın dediyinə yaxın mövqedən çıxış etməyə, konkret addımlar atmağa başla­yacaqlar:

“İndi əsas məsələ Nikol Paşin­yanın, nəhayət, konkret qərar qəbul etməsidir. Biz görürük ki, o, bu qə­rarları sözdə səsləndirir, amma son məqamda gözləmə mövqeyini seçir. Bu məqamın yetişdiyini Paşinyana Va­şinqtonda da deyiblər, Avropada da. Rusiyaya getdi və gördü ki, Ukrayna­dakı vəziyyətə görə, Moskva ona han­sısa dəstəyi vermək iqtidarında deyil”. 

*** 

Paşinyanın qonşularla normal müna­sibətə, sülhə doğru atdığı vacib addım­lardan biri Azərbaycanın ərazi bütöv­lüyünü tanıdığını bəyan etməsidir. Yeri gəlmişkən, Hayastan baş naziri dörd gün əvvəl Brüsseldə dilə gətirdiyi məlum te­zisi dünən Avropa Şurasının İslandiyanın paytaxtı Reykyavik şəhərində keçirilən sammitində də təkrar edib: “Biz Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun və Aİ Şurasının prezidenti Şarl Mişelin vasitə­çiliyi ilə Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında münasibətləri normallaşdırmaq barədə razılığa gəldik. İrəliyə doğru addım atdıq və vurğuladıq ki, Ermənistan Azərbayca­nın 86,6 min kvadratkilometr, Azərbay­can isə Ermənistanın 29,8 min kvadrat­kilometr ərazisini tanıyır”. 

Paşinyan bu mövqeyinin doğrulu­ğunda israrlı olsa, deməli bunun ardınca Azərbaycanın sülh sazişinin mətnində irəli sürdüyü 5 prinsipə uyğun qərar qə­bul etməyə də cürət tapacaq. Bölgədə hadisələrin inkişaf istiqaməti artıq başqa yol tanımır.

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”