ABŞ Dövlət Departamentinin Beynəlxalq Dini Azadlıq Komissiyası (USCIRF) 2022-ci il üçün Dini Etiqad Azadlığına dair hesabatında Azərbaycanı xüsusi nəzarətdə olan ölkələr siyahısına daxil edib. Guya, ölkəmizdə ötən il dini etiqad azadlığı təqib olunurmuş. İddia o qədər cəfəngdir ki, deməyə söz tapmırsan. Amma tapmağa çalışacağıq. Həm də ona görə ki, hesabatda Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münaqişəli durumun, həssas məqamına kortəbii yanaşma meyli var. Belə mövqenin qarşısında isə susmaq olmaz. 

Beləliklə, USCIRF iddia edir ki, ötən il Azərbaycanda dini etiqad azadlığının vəziyyətinə mənfi tendensiya hakim kə­silib. “Hökumət din xadimləri üzərində ciddi nəzarəti davam etdirib, həmçinin onları təqibə və həbsə atmağa davam edib”, – deyə qurumun hesabatında vur­ğulanıb. Məlum olur ki, komissiya 2022-ci ilin sonunda özünü dindar adlandıran kəsimin nümayəndələrinin saxlanılması üzərinə fokuslanıb. Paradoksal durum yaranır. İzah edək, nə üçün.

Azərbaycan öz ərazisində din pər­dəsi altında fəaliyyət göstərən İran agenturasının üzvlərini sıradan çıxarır, Tehranla soyuq münasibətlərdə olan Birləşmiş Ştatlar bunu ölkəmizə nöq­san kimi dəyərləndirir. Sual olunur: belə məntiqsiz mənzərənin dini etiqad azadlığının pozulması əlaməti sayılma­sı kimə və ya kimlərə lazım ola bilər? Cavab birmənalıdır – Ermənistana və onun havadarlarına. Hərçənd, İranın müəyyən dairələri də amerikalıların he­sabatından “faydalana” bilər ki, hələlik, bunun üzərində dayanmırıq...

Görünür, ABŞ-dakı erməni lobbi və diaspor təşkilatları özlərinin anti-Azər­baycan ritorikalarını Dövlət Departa­mentinin sözügedən komissiyasına qədər daşımağı bacarıblar. Əlbəttə, bu, ölkə adına böyük utancdır. Ancaq təəc­cüblü deyil. Çünki əvvəllər də analoji hallar müşahidə olunub. Yəni, ölkəmiz­də dini etiqad azadlığı ilə bağlı reallıq­ların nəzərə alınmadığını çox görmü­şük. Hələ müxtəlif hesabatlara sırınan başqa müstəvidəki qərəzli yanaşmaları da... 

***

Bəli, USCIRF nəzərə almır ki, Azər­baycanda kifayət qədər tolerant mühit mövcuddur. Ölkəmizdə müxtəlif dinlə­rin və konfessiyaların nümayəndələ­rinin dinc şəkildə, heç bir problemsiz ibadətlərini həyata keçirdikləri, müxtəlif dinlərə məxsus müqəddəs sayılan yer­lərin dövlətimiz tərəfindən qorunduğu, onların restavrasiyasının aparıldığı da əsla inkar edilə bilməz. 

Bundan başqa, hər il Azərbaycanda dini mövzuda müxtəlif nüfuzlu toplan­tıların təşkili, respublikamızın Cənubi Qafqazda multikultural obrazının for­malaşdığı, ümumən din-dövlət, din-cə­miyyət münasibətlərində nümunəvi loyal mühitin yarandığı, dini dəyərlərin ölkəmizdəki müxtəlif xalqların və etnik qrupların ənənələr sistemi kimi qavran­dığı da hesaba alınmır. Əlbəttə, hesaba alınmaz, çünki bu işdə, erməni barmağı var. Təəssüf ki, ABŞ Dövlət Departa­menti kimi nüfuzlu qurumun tərkibində­ki komissiya həmin barmaqla hərəkətə gətirilməkdədir. 

Əlbəttə, böyük “görüntü” yaratmaq məqsədi də ortadadır. Axı, Azərbay­can dövləti ayrı-ayrı beynəlxalq platfor­malarda ermənilərlə dinc birgə yaşam məntiqini qabardır. Ermənilər xristian dininə mənsubdurlarsa, ölkəmizdə dini etiqad azadlığı ilə bağlı durumun pis olduğunu iddia etmək, rəsmi Bakının mövcud istiqamətdə verdiyi təminat­ların yalan olduğu barədə yanlış rəy formalaşdırmağa hesablanıb. Başqa cür düşünməyə əsas yoxdur. Digər tərəfdən, hesabatın ermənipərəst çev­rələr tərəfindən tərtib edildiyini sənədin başqa müddəalarına diqqət yetirərkən də duymaq mümkündür. 

***

Keçək ən başlıca məqama. Hesa­batda Qarabağda, Azərbaycanın nə­zarəti altında olan ərazilərdə, guya, erməni mənəvi irsinin məhv edildiyi vurğulanır: “Beynəlxalq orqanlar və di­gər təşkilatlar Azərbaycan hökumətinin Dağlıq Qarabağda və Azərbaycanın nəzarəti altında olan ona bitişik ərazilər­də dini və mədəni irsin qorunmasına və qorunub saxlanmasına hazır olduğunu şübhə altına almaqda davam edir. Fev­ral ayında o vaxtkı mədəniyyət naziri Anar Kərimov “uydurma” adlandırdığı kilsələrdən erməni apostol yazılarının yığışdırılması üçün işçi qrupunun yara­dıldığını elan etmişdi. Görünür, bu plan beynəlxalq qəzəbdən sonra hökumət tərəfindən tərk edilib və mart ayında Avropa Parlamenti Azərbaycanın Dağ­lıq Qarabağ və onun ətrafında erməni mədəni irsini silmək və inkar etmək si­yasətini davam etdirməsini pisləyib”.

Əvvəlcə, bu iqtibasdakı ifadələrə diqqət yetirək. Birinci vurğulanmalı cəhət “Dağlıq Qarabağ” adının işlədil­məsidir. Azərbaycanın hüquqi ərazilə­rində Dağlıq Qarabağ inzibati ərazi va­hidi yoxdur. Bəs, bu ifadəni qabardan kimlərdir? Əlbəttə, erməni millətçiləri və separatçıları, həmçinin onların Ermə­nistan daxilindəki və xaricindəki hava­darları. İkincisi, “Azərbaycanın nəzarəti altında olan ona bitişik ərazilərdə” nə deməkdir? Bu ifadə də amerikalıların öz başlarının məhsulu olmaqdan uzaq­dır və həmin deyimdə, əslində, qəsb­karlıq niyyətlərinin işartıları var. 

Yada salaq ki, Ermənistan 44 gün­lük müharibədən sonra Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərdə erməni mədəni və dini mirasının məhvə mə­ruz qaldığı iddiası ilə beynəlxalq məh­kəmələrə üz tutmuşdu. Təsəvvür edin, İrəvan tərəfindən qaldırılmış iddialarda qanuni Azərbaycan ərazisindəki abi­dələrin hüquqi baxımdan Ermənistana məxsusluğunun təsbit olunması tələbi qoyulurdu. Loru dildə desək – torpaq sənin adınadır, içindəki tikilinin sənədi mənim adıma olmalıdır, – Ermənistanın istəyi bu olmuşdu. Yəni, həyasızlığın pik həddi. 

Ancaq məsələni adi qarşılamaq ol­maz. İrəvan dairələri, belə gedişlərin baş tutacağı təqdirdə, gələcəkdə tor­paq üzərində də mülkiyyət hüququnun rəsmiləşməsinə çalışmağı və işğalçı­lığa hüquqi don geyindirmək üçün rı­çaqlar qazanmağı düşünürlər... Təbii ki, haqqında söz açdığımız bu mənfur iddia rədd edilmişdi. Onu da qeyd edək ki, İkinci Qarabağ müharibəsindən son­ra bu sayaq məkrli iddiaların sayı yetə­rincədir. Belə olan halda, Dövlət De­partamentinin komissiyası hansı ağılla Azərbaycanı qınayır? Sual ritorikdir. Çünki ortada erməni barmağı olduğu kimi, erməni ağlı da var. Bəli, erməni ağlı bu cür hesabatları sonradan əldə bayrağa çevirib işğalçı niyyətlərə kök­lənməyi düşünür. 

Digər tərəfdən, bu, bir faktdır ki, Azərbaycan torpaqları işğal altında qa­landa oradakı abidələrin erməniləşdiril­məsi həyata keçirilmişdi. Yəni, söhbət qədim alban dini abidələrinə münasi­bətdəki təcavüzdən gedir. Əlbəttə, han­sı abidəni ki, erməniləşdirmək mümkün deyil, onların vandalcasına dağıdıldığı da məlumdur. Nədənsə, USCIRF buna və mövcud istiqamətdə Azərbaycanın apardığı təbliğatın motivlərinə diqqət yetirmir. Hesabatda adı çəkilən Avropa Parlamentinin qətnaməsinə gəldikdə isə həmin mənasız kağız parçasının hər hansı hüquqi əhəmiyyətinin olma­dığı aşkardır. 

***

Yekunda onu da deyək ki, USCIRF ABŞ hökumətinə ABŞ-ın Beynəlxalq İn­kişaf Agentliyinə və Birləşmiş Ştatların Azərbaycandakı səfirliyinə Qarabağda və ətraf ərazilərdə ibadət yerlərinin və digər dini, yaxud mədəni obyektlərin bərpası, qorunması üçün maliyyə ayır­mağı tövsiyə edir. Bəs, bu tövsiyəni necə başa düşək? Yadımıza “O olma­sın bu olsun” filmindəki zərb-məsələ çevrilmiş məşhur fraqment düşür. Qısa­ca xatırladaq – mənə meymun deməyin az deyil, hələ bir salam da verirsən?! 

USCIRF-in nəzərində Azərbaycan erməni dini mirasını dağıdan tərəfdirsə (dağıtmayıb, Azərbaycanın dini abi­dələrini yerlə-yeksan edən ermənilər olublar -red), ölkəmiz həmin mirası niyə bərpa etmək istəsin? Axı, məntiq olmalıdır. Yox, əgər USCIRF ölkəmi­zin ərazilərindəki abidələrin bərpasına maliyyə ayrılmasını istəyirsə, bilməlidir ki, bu yardımın erməni abidələrinin bər­pası adı altında rəsmiləşməsinə razı olmayacağıq. Əslində, belə qərəzli ya­naşmadan sonra, ümumiyyətlə, söhbət bu yönümdə yardım qəbul etməkdən gedə bilməz. “Okey”mi?

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”