Hayastanda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın mayın 14-də “Brüssel formatı” çərçivəsində Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə keçirilmiş görüşü ilə bağlı isteriya artmaqdadır. Qəzetimizin dünənki sayında mövzuya toxunmuş, isterik vəziyyətin müxtəlif məqamlarından söz açmışdıq. Vurğulamışdıq ki, belə yanaşma N.Paşinyanın mövqeyinə təsir göstərmək, sözügedən görüşdən sonra üfüqdə közərən sülh işartılarının üstünü qara buludlarla örtmək niyyətindən irəli gəlir. Ermənistanın Rusiya yönümlü mediasının mövcud istiqamətdə qol çırmadığını da diqqətə çatdırmışdıq. Qeyd edək ki, İrəvanda ictimai rəyin formalaşmasına məsul olanlar “Brüssel formatı” çərçivəsində əldə edilmiş razılaşmanı heçə saymaq yönündə sistematiklik nümayiş etdirməkdədirlər. Yəni, əvvəl əsasən Rusiya ekspertlərinin fikirlərini tirajlayırdılarsa, indi Qərbin fikir adamlarından, necə deyələr, mədət umurlar. 

Nəzərə alaq ki, Rusiya ekspertləri Şarl Mişelin vasitəçiliyinə Brüssel–Moskva ziddiyyətləri, birincinin ikincini Cənu­bi Qafqazdan sıxışdırmaq müstəvisində yanaşır və mövcud xüsusda Qarabağ münaqişəsinin Rusiya üçün önəmindən söz açırlarsa, Avropanın fikir adamları Qərbin sülh nizamlanmasının səmərə­sizliyinə dair qənaət formalaşdırmaları ilə ermənipərəstliyin Qərb seqmenti rolunda çıxış edirlər. Şübhəsiz, hər iki baxış bu­cağı xəstə erməni təfəkkürünün durumla barışmamaq yönümlü “potensialının” işə düşməsinə bəraət qazandırmağa hesab­lanıb. 

***

Hiss olunur ki, belə təqdimatlar Ermə­nistan daxilindəki anti-Paşinyan ritorika­sını gücləndirmək məramından irəli gəlir. Bu məramda iki aydın xətt var:

1. Ermənistanın baş nazirinin fikirlə­rinə təsir göstərərək, onun razılaşmanı pozmasına, sözünə xilaf çıxmasına nail olmaq. Bu tendensiya 44 günlük müha­ribədən sonra dəfələrlə müşahidə edilib. 2. Paşinyan administrasiyasına qarşı etiraza yeni ovqat gətirib kütləviliyi təmin etmək və beləliklə, baş nazirin devrilmə­sini gerçəkləşdirmək. Xüsusən də ikinci məqsəd həm dünya erməniliyi, həm də Rusiya üçün vacibdir. 

Dünya erməniliyi, yəni xaricdəki er­məni lobbi və diaspor təşkilatlarının təmsilçiləri hesab edirlər ki, Nikol ümumerməni maraqlarına xəyanət etmiş du­rumdadır və getməlidir. Moskvada isə belə düşünürlər ki, Ermənistan yolunu azıb və 2018-ci ildə Paşinyanı hakimiy­yətə gətirən inqilabın gerçəkləşməsi Ru­siyaya münasibətdə böyük xəyanətdir. 

Onu da diqqətə çatdıraq ki, Ermənis­tanda ölkənin Azərbaycanla sülh müqa­viləsinin imzalanmayacağını təlqin edən­lər, buna yol verməmək niyyəti güdənlər, həmçinin kollektiv Qərb nizamlanmasın­da Avropa–ABŞ ziddiyyəti də axtarmaq məqsədinə kökləniblər. Yəni, əvvəllər Qərb–Rusiya qarşıdurması fonunda məsələyə münasibət var idisə, hazırda haqqında söz açdığımız ziddiyyət ritori­kasının qabardılması aktualdır. Görünür, sülh müqaviləsinin əngəllənməsi planı yolunda, necə deyərlər, “günah keçiləri”­nin sayının artırılması prinsipi əsas gö­türülür və beləliklə, alınmayacaq proses görüntüsünə qanunauyğunluq libası ge­yindirilir. Bir sözlə, erməni politexnoloq­larının “qlobal siyasi mikser” effekti göz önündədir. 

***

Əlqərəz, Rusiyanın siyasi analitikləri ilə yanaşı, Qərbin bəzi ekspertləri də bil­dirirlər ki, “Brüssel formatı” bölgəyə sülh gətirməyəcək. Bu baxımdan, Ermənistan mediasının fikirlərinə önəm verdiyi şəxs­lərdən biri almaniyalı politoloq Aleksandr Rardır. Rar, ilk növbədə, az öncə haqqın­da danışdığımız ABŞ–Avropa qarşı­durmasına fokuslanmaqdadır. O, ABŞ Dövlət Departamentinin rəhbəri Antoni Blinkenin söylədiklərinə “ilişir” və bildi­rir ki, Blinkenin İrəvan və Bakı arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasının yaxın olması barədə fikrinə inanmır. Çünki bu, Amerikanın özünü reklamıdır. 

“Ən pis sülh müharibədən yaxşıdır” deyiminə əsaslanan ekspert bir neçə aydır bu və ya digər danışıqlar masası arxasın­da təklif olunan sülh müqaviləsinin imza­lanmamasını tərəflər arasındakı ciddi əks baxışların mövcudluğu ilə əlaqələndirir: “Bəli, əgər bu müqavilə ABŞ-ın səyləri ilə imzalanarsa və sonra ratifikasiya olunar­sa, o zaman Vaşinqton Qafqazda uğurlu diplomatiya apardığını deyəcək. ABŞ-ın da buna, həqiqətən, ehtiyacı var, çünki amerikalılar Rusiyanın oradakı mövqeyini zəiflətməyə, postsovet məkanında təsirlə­rini artırmağa çalışırlar”.

Göründüyü kimi, almaniyalı politoloq son dərəcə incə məqamlara toxunmaq­dadır. O, Cənubi Qafqaz müstəvisində Aİ–Rusiya ziddiyyətləri ilə yanaşı, ABŞ–Rusiya qarşıdurmasından da söz açır, beləliklə, istər-istəməz bölgə xüsusunda Avropanın maraqları ilə Birləşmiş Ştat­ların maraqlarını toqquşdurur. Bu cür mürəkkəb konfiqurasiya isə ancaq sül­hdən yayınmaq istəyənlərin karına gələ bilər. Yəni, “vəziyyət çox gərgindir, sülh necə yaranacaq?” – dilemması qəsdən aktuallaşdırılır. 

Yeri gəlmişkən, mövcud müstəvidə Bakı ilə İrəvanın hazırkı mövqeyi, ümu­miyyətlə, yada salınmır. Təxminən, belə bir baxış ortaya qoyulur: sülhü qlobal oyunçular yarada bilər, onlar isə öz ara­larında razılığa gəlmirlər, deməli, sülh də mümkün deyil. Politoloq Rarın növbəti fikirləri də məhz bu məntiqi rəhbər tutur.

Almaniyalı politoloq bildirir ki, ameri­kalıların əvvəllər, daha doğrusu, son 30 ildə ATƏT-in Minsk qrupu formatında və­ziyyətə təsir etmək imkanları çox idi. La­kin onlar az şey etdilər: “Məni indi ABŞ-ın siyasətinin bu qədər ciddi şəkildə inten­sivləşməsi təəccübləndirir. Bu, tərəflərin razılığa gəlməsinə mane olmasa, müsbət təsir göstərəcək”.

***

Qeyd edək ki, Ermənistan cəmiyyə­tində “Brüssel formatı”nın sülh müqa­viləsinin imzalanmasına gətirəcəyi ilə bağlı da diskussiyalar yer almaqdadır. Bu diskussiyalar ölkə hakimiyyətinin bütün maneələri aşaraq, Bakı ilə ortaq məxrəcə gəlməsinin rəsmiləşməsindən sonrakı zaman kəsiyini hədəf seçmək­dədir. Məsələyə bir qədər ətraflı aydınlıq gətirək. 

Ermənistanın müxalif kəsimi və er­mənipərəst dairələr Paşinyanın bir anda­ca sülh müqaviləsi imzalamağa getmək əzmini görürlər. Ümumən, erməni əks cinahı Nikola qarşı o qədər də güclü de­yil. Yəni, söhbət onu devirmək üçün olan gücdən gedir. Bu gücsüzlük birinciləri Paşinyanın onları saya salmamasından sonrakı perspektiv barədə ciddi düşün­məyə vadar edir və ona görə bildirirlər ki, hətta, sülh müqaviləsi imzalansa belə, bu, heç nəyi dəyişməyəcək. Yeri gəlmiş­kən, məsələ Rusiya ekspertləri tərəfin­dən də gündəmə gətirilməkdədir. Doğ­rudur, onlar daha çox Moskvanın Cənubi Qafqazdakı münaqişə zonasında yalnız sülhməramlılarla təmsil olunduğunu vur­ğulayır və sülhməramlıların mandatının başqa hərəkətlərə imkan vermədiyini qa­bardırlar. 

***

Deməli, həm Rusiya siyasi dairələ­rinin, həm də Qərb ermənipərəstlərinin sülh müqaviləsinin imzalanması durumu­na, necə deyərlər, sərmayə yatırmaqla, gələcək destruktivizmi və təxribatçılığı düşünmələri labüddür. Bu baxımdan, al­maniyalı politoloq Rarın öz baxışı var. O deyir ki, sülh müqaviləsinin imzalanması, çətin ki, vəziyyəti tam sakitləşdirsin. “Hər­bi hərəkətlər olmasa yaxşıdır, amma hər şey xarici aktorlardan asılıdır. Çünki son 30 ildə Qarabağdakı münaqişə hadisələ­rin gedişatına təsir etmək istəyən və öz təsirləri uğrunda mübarizə aparan xarici aktorlarla əlaqələndirilib. Söhbət ABŞ, Türkiyə, Rusiya, Çin, Avropa İttifaqından gedir”.

Yəni, əgər xarici aktorlar Ermənis­tan–Azərbaycan münaqişəsindən öz ge­osiyasi məqsədləri üçün istifadə edərək, bir-biri ilə rəqabət aparmağa başlamasa­lar, o zaman, müsbət dönüşdən danış­maq olar. “Amma xarici oyunçular geosi­yasi oyunlar oynamağa və münaqişədən öz məqsədləri üçün istifadə edərək bir-birilərini sıxışdırmağa başlasalar, və­ziyyət sakitləşməyəcək”, – deyə Rar fikir­lərinə aydınlıq gətirir.

***

Qeyd edək ki, “Brüssel formatı” çərçi­vəsində Azərbaycan və Ermənistan lider­lərinin mayın 14-də keçirilmiş görüşün­dən sonra Ermənistan siyasi dairələrində belə fikir gündəmə gəlməyə başladı ki, ABŞ və Aİ Rusiyaya qətiyyən əhəmiyyət vermədən hərəkət edir. Cənubi Qafqaz regionu isə Moskvanın təsir zonası oldu­ğundan, belə yanaşma təhlükəlidir. Həm də ona görə ki, Ermənistan və Azərbay­can ABŞ və Aİ-dən fərqli olaraq, coğrafi baxımdan Rusiyaya yaxın ölkələrdir. 

Maraqlıdır ki, erməni mediasının fi­kirlərinə istinad edən almaniyalı polito­loq Aleksandr Rar da eyni düşüncəni bölüşməkdədir. Onun sözlərinə görə, in­diki durumda münaqişənin nizamlanma­sında Birləşmiş Ştatlar və Aİ təşəbbüsə yiyələnibsə, Rusiya ilə yanaşı, Türkiyə də fəallıq göstərməlidir. Yalnız bu halda mü­naqişənin sona çatmasında uğur şansı daha yüksək olacaq.

***

Sonda qeyd edək ki, haqqında söz açdığımız yanaşmalar Cənubi Qafqazda­kı sülh yolunun çətinliyindən və manipul­yasiyalara açıqlığından xəbər vermək­dədir. Azərbaycanın iradəsi və mövqeyi ortadadır. Bu mövqe sabitdir və sülh gün­dəliyinə sadiqdir. Ermənistan hakimiyyəti isə görünür, ilk növbədə, təzyiqlərə sinə gərməyi bacarmalı, qətiyyət nümayiş et­dirməlidir. Bunu bacaracaq yoxsa yox, zaman göstərəcək.

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”