Türkiyədəki prezident və parlament seçkiləri, gözlənildiyi kimi, böyük coşqu ilə keçdi. Bu seçkilər, eyni zamanda, uca türk millətinin bütün dünyaya demokratiya dərsinə çevrildi – desək, heç bir mübaliğəyə yol vermiş olmarıq. Rəqəmlərə diqqət yetirək, ölkə daxilində seçkilərdə seçici aktivliyi 88,92 faiz, ölkə xaricində isə 52,69 faiz səviyyəsində oldu. Həqiqətən, ortada müstəsna seçki mədəniyyəti var idi və buna nəzərən demək olar ki, prosesdəki nəticədən asılı olmayaraq, qazanan, bütövlükdə, əzəmətli Türkiyə dövlətçiliyidir. 

Əlbəttə, Azərbaycan cəmiyyətinin bö­yük əksəriyyəti Ədalət və Kalkınma Par­tiyasının (AKP) lideri, Türkiyənin hazırkı dövlət başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın qalib gəlməsini istəyirdi və arzusunu açıq şəkildə bəyan edirdi. Cənab Ərdoğan və onun başçılıq etdiyi "Cümhur ittifaqı" müxalif "Millət ittifaqı"nın namizədi Kamal Kılıçdaroğlunu səs çoxluğu ilə üstələdi. Türkiyənin hazırkı lideri marafondan qa­lib ayrıldı. Əlbəttə, qardaş ölkənin seç­ki sisteminə görə, qalibiyyətin ilk turda rəsmiləşməsi mümkün deyil. Hər halda, elə indidən 14 gündən sonra – mayın 28-də hazırkı nəticənin dəyişməyəcəyini proqnozlaşdırmaq üçün əsaslar var. Yeri gəlmişkən, 28 mayda keçiriləcək prezi­dent seçkilərinin ikinci turu çərçivəsində ölkə xaricində yaşayan vətəndaşlar üçün səsvermə prosesi 20 mayda başlanacaq və 24 may 2023-cü il tarixində başa ça­tacaq. Türkiyədə prezident seçkilərinin birinci turunun yekun nəticəsi isə mayın 19-da açıqlanacaq. 

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Türkiyə xalqının iradəsinin əlahiddə mahiyyətinə söykənərək, ölkənin dövlət başçısına telefon zəngi etdi və təbrik me­sajını çatdırdı. Nəzərə alaq ki, bu təbrik həm də Türkiyənin seçki mədəniyyətinə verilən dəyərin ifadəsi idi. Dövlətimizin başçısının telefon zəngi, eyni zamanda, Türkiyə lideri ilə şəxsi dostluq münasi­bətindən irəli gəlir. Bu dostluqda başlıca məqam isə R.T.Ərdoğanın hakimiyyəti illərində Azərbaycan–Türkiyə münasibət­lərindəki qərarlaşmış sarsılmaz qardaşlıq amilidir. K.Kılıçdaroğlu isə Azərbaycanı həyatının projesi kimi təqdim etdiyi Bö­yük İpək yolu layihəsindən kənarda qoy­du. Deməli, Ərdoğanın yaratdığı sistemin varlığı bizim üçün həm də buna görə önəmlidir. 

Bu önəm heç də elə anlaşılmamalı­dır ki, Azərbaycan özünün xarici siyasə­tini birbaşa Türkiyə amili üzərində qurur. Ölkəmizin dəqiq müəyyənləşdirilmiş müstəqil dövlətçilik xətti var və bu xət­də tərəfdaşlığa sadiqləri fərqləndirməyi bacarırıq. R.T.Ərdoğanlı Türkiyə "can Azərbaycan" şüarı ilə hər zaman fərqli olub, həmişə sadiqlik göstərib, xalqımı­zın haqq davasına tərəddüdsüz yanaşıb. Azərbaycana isə, bütövlükdə, Türk dün­yasına tərəddüdsüz münasibət bəsləyən Türkiyə dövləti lazımdır. 

Ərdoğanın 44 günlük müharibə zama­nı digər dövlətlərin savaşa qatılması eh­timalına verdiyi reaksiyadakı qətiyyət hər birimizin yaxşı xatirindədir. Türkiyə lideri həmin qüvvələrə Azərbaycanın davası müstəvisindəki güzəştsizliyini, təxminən, belə ifadə etmişdi: atamızın qardaşı olsa belə, yol vermərik. Təkcə bu ifadə hər şeyi deyir və onu göstərir ki, Türkiyənin hazırkı iqtidarının ölkəmizə münasibət­dəki dostluq mesajlarının arxasında həm də gerçək və sarsılmaz tərəfdaşlıq motivi dayanır. Buna görə xalqımız ümidlidir ki, tərəfdaşlığımız cənab Ərdoğanın haki­miyyətdə qalması ilə daha da dərinləşə­cək və iki dövlət olan tək millətin maraq və mənafelərinin qlobal miqyasda təmin olunmasında hər zamankı həllediciliyini qoruyacaqdır. Deməli, Prezident İlham Əliyevin gecə saatlarındakı telefon zəngi və təbriki dostluqla yanaşı, həm də tərəf­daşlığa sədaqətin nümunəsi kimi qiymət­ləndirilməlidir. 

***

Türkiyədəki prezident və parlament seçkiləri dünyanın böyük diqqət mərkə­zində idi. Bu diqqət baxımından ABŞ Prezidenti Co Baydenin sosial şəbəkə paylaşımına nəzərə salaq. Baydenin fikri bu idi: kimin qazanmasından asılı olmayaraq, dünyanın o tərəfi problemli­dir. Xatırladaq ki, Birləşmiş Ştatlar Prezi­dentinin, hakimiyyətə gələr-gəlməz, Ər­doğanın seçki ilə devriləcəyi mesajı var. Deməli, Baydenin qəzəbli tviti Vaşinq­tonun Türkiyə planlarının pozulduğunu göstərməkdədir. Bəli, Türkiyə Birləşmiş Ştatlar üçün problem olub. Çox güman, Prezident Bayden tviti ilə bu problemin növbəti illərdə də qalacağını vurğula­maqdadır. 

Ağ ev lideri seçkinin hansı nəticələr doğurduğunu – Ərdoğanın uğurunu gör­dü. Ərdoğan qalibdirsə, deməli, Anka­raya münasibətdəki ənənəvi inkarçılıq və izolyasiya xətti davam etdiriləcəkdir. Düşünək görək, ötən illərdə ABŞ mövcud istiqamətdə nələr etdi. Bu mənada deval­vasiya dalğasından tutmuş, Türkiyə iqti­sadiyyatının çökdürülməsi yönümündəki ən müxtəlif tədbirlərədək bir sıra məqam­ları vurğulamaq mümkündür. Ancaq alın­madı. Türkiyə ayaqdadır, özü də dimdik.

***

Bəli, Qərbin müxtəlif beyin mərkəz­lərinin, sosioloji qurumlarının seçkilər­lə bağlı proqnozları da alt-üst oldu. Axı onların apardıqları rəy sorğularının nəti­cələrində “Millət ittifaqı”nın lideri K.Kılıç­daroğlu böyük səs fərqi ilə qalib idi. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Qərb institutları bu cür gedişlərlə xalqın iradəsinə təsir göstərməyə çalışırdılar. Maraqlıdır ki, onların baş vurduqları metodları iddiaçı müxalif kəsim də təkrarladı. Səslərin heç 30 faizi sayılmamış bir durumda, “Millət ittifaqı”nın tərəfdarları olan yüksək ranq­lı şəxslər açıqlamalar verərək, özlərini qalib saydılar. Bununla da Türkiyədəki seçki ənənəsinə də şübhə ilə yanaş­maq əzmlərini ortaya qoydular. Əlbəttə, xalqın iradəsi qarşısında geri çəkilmək məcburiyyətində qalıb başlatdıqları xo­şagəlməz ritorikanı durduraraq, seçkinin müqəddəsliyinə köklənməyi də yaddan çıxarmadılar.

Ancaq belə təəssürat yarandı ki, nə­ticələr fərqli olacağı təqdirdə, seçkiləri tanımayacaqlar. Bu, olduqca qorxunc tendensiyadır və hiss olunur ki, bu cür yanaşma ənənəvi Qərb inqilabçılığı tex­nologiyalarından qaynaqlanmaqdadır. Yaxın keçmişə nəzər salsaq görərik ki, Qərb dairələri analoji yanaşmalarla dün­yanın müxtəlif bölgələrində dəyişikliklər etmiş, bu dəyişiklikləri demokratiyanın təntənəsi kimi qiymətləndirmişdilər. Sual olunur: Demokratiya adı altında pafos­lu təqdimatlar inqilabların baş verdiyi ölkələrə rahatlıq və firavanlıq gətiribmi? Əsla yox! Hesab edirik ki, Türkiyə cəmiy­yəti seçim zamanı həm də bu məqama diqqət yetirdi. 

Qərbin ənənəvi seçki texnologiyaları­nın və inqilab ritorikasının vacib seqmen­tini sosial şəbəkələr təşkil etməkdədir. Seçkidən öncə Ərdoğan sosial şəbəkələ­rin Türkiyə seqmentinin, bir növ, arzuo­lunmaz şəxsinə çevrilmişdi. Onun daxili və xarici siyasətinin tənqidi ilə bağlı ən müxtəlif fikirlər dövriyyəyə gətirilir, beləcə xalqın iradəsinə təsir göstərilməsi xətti yürüdülürdü. Amma nəticələr göstərdi ki, sosial şəbəkələrdə yaradılmış ab-hava gerçək nəticələri əks etdirmir. Hərçənd, demək olmaz ki, bu seqmentin ictimai rəyə təsiri yoxdur. Var və onu da düşünək ki, Ərdoğanın səsçoxluğu həm də belə meyillərə rəğmən qeydə alındı. Yəni, seçkiyə Qərb institutlarının müdaxiləsi olmasaydı, böyük ehtimalla Türkiyənin hazırkı dövlət başçısının mövqeyi daha möhkəm olacaqdı. 

Türkiyə xalqı ölkə iqtidarının gördüyü işləri, insanların problemlərinə həssas yanamasını yüksək qiymətləndirir. 14 may seçkiləri bunu bir daha ortaya qoy­du. Diqqətçəkən məqamlardan biri də R.T.Ərdoğanın “əsrin faciəsi” kimi qiy­mətləndirilmiş zəlzələ bölgəsində mütləq üstünlük əldə etməsi idi. Halbuki, Qərb texnoloqları oyunlarını həm də zəlzələ faktoru üzərində qururdular. Onlar, in­sanların çətin olan durumlarına, məhru­miyyətlərinə siyasi sərmayə yatırmaqla, ayrı-ayrı fraqmentləri yada salmaqla, ya­yımlamaqla, fəlakətlə üzləşmiş əhalinin hisslərinə təsir göstərmək yolu tuturdular. Lakin alınmadı. 

Xalq bütün oyunları pozdu. Həm də ona görə pozdu ki, zəlzələnin gətirdiyi çətin duruma baxmayaraq, ölkənin in­diki hakimiyyətinin problemlərin həllinə ciddi önəm verdiyi, səmimiyyət nümayişi aşkardır. Zəlzələ günlərində Türkiyəyə kömək hər nə qədər insanlıq işi kimi qiy­mətləndirilsə də, yardım axınında məhz Ərdoğan faktorunun vacibliyi əsas götü­rülməlidir. Bunu xalq gözəl dərk etdi. 

Bəli, Türkiyədəki seçkilər, yüksək beynəlxalq dəstəyə və bu dəstəyin mani­pulyativ texnologiyalarına nəzərən, əsas iddialı müxalif kəsim üçün tam bir fiasko sayılmalıdır. Fiaskonu şərtləndirən amil­lər sırasında, ilk növbədə, kənar güclərə arxalanmağın cəmiyyət tərəfindən qə­buledilməzliyi vurğulanmalıdır. Hesab edirik ki, belə bir şəraitdə əks düşərgə­dəkilər texniki sayılacaq məsələlərdə də lap əvvəldən düzgün addım atmadılar. Onlar özləri formalaşdırdıqları anti-Ər­doğan ritorikası fonunda ortaya böyük ölkənin zəif siyasi fiqurunu çıxartdılar. Halbuki gözlənilirdi ki, vahid namizəd K.Kılıçdaroğlu deyil, İstanbulda bələdiy­yə seçkilərinin qalibi olmuş Əkrəm İma­moğlu olacaqdır. 

Əslində, üç həftə əvvələdək, K.Kılıçdaroğlunun şansları son günlər­dəkindən daha çox idi. Yəni, onun indiki səs fərqini azaltması mümkün görünür­dü. Lakin “Millət ittifaqı”nın namizədi­nin xarici siyasət müstəvisindəki fikirləri onun bu istiqamətdəki tam piyadalığını göstərdi. Hər şey həmin vaxtadək ölkənin daxili problemlərinə fokuslanıb Ərdoğanı tənqiddən dividend qazanan Kılıçdaroğ­lunun, beynəlxalq miqyasda nələri edə­cəyini açıqlayanda ortaya çıxdı. Haqqın­da əvvəldə də söz açdığımız Azərbaycan faktorunun önəmini məhz bu zaman gördük. Məlum oldu ki, bu faktor Türkiyə cəmiyyətində dostluq və qardaşlıq köklə­nişi ilə yanaşı, həm də qlobal əhəmiyyət daşımaqdadır. 

***

44 günlük müharibənin nəticələrinə əsasən, Türkiyə Cənubi Qafqaza nüfuz baxımından əhəmiyyətli status qazan­dı. Həmin vaxtadək bölgənin Rusiyanın daxili orbiti sayılması reallığını nəzərə alsaq, bu status Ankaranın son yüz il­dən də artıq bir zaman kəsiyində qazan­dığı müstəsna uğur sayılmalıdır. Həm mövcud anlamda, həm də Azərbayca­nın zəlzələ ilə bağlı həssas yanaşması ortada olarkən, dövlətimizin başçısının Kahramanmaraşda şəhər salmaq vədi də varkən, Kılıçdaroğlunun ölkəmizi hə­yatının projesindən kənarda saxlaması, Türkiyə insanında, bir növ, soyuq duş ef­fekti yaratdı. Ərdoğan iqtidarı isə bundan istifadə etməli idi və etdi də. 

Türkiyənin indiki hakimiyyəti Kılıç­daroğlunun Azərbaycanı, necə deyərlər, kənarda qoyması müstəvisində, bütöv­lükdə, dünya siyasətinin konturlarına yükləndi, “Millət ittifaqı” namizədinin Qərb imperializmi ilə əlbirliyi xüsusunda ağlabatan artqumentləri dövriyyəyə gətir­di. Nəticədə K.Kılıçdaroğlunun ümumən, türk dünyasının birliyinə təhdid yarada bilməsinə dair diskussiyalar aktivləşdi. Beləliklə, AKP hakimiyyətinin ötən iyirmi ildə daxili siyasətdə qazandığı nəhəng uğurların kontekstində, düşüncələrə Ər­doğanın xarici siyasət baxımından Kı­lıçdaroğludan dəfələrlə üstünlüyü hakim kəsilməyə başlandı. 

***

Ərdoğanın və onun təmsil etdiyi cina­hın uğurunu şərtləndirən faktorlardan biri də terrordur. Seçkilər göstərdi ki, Türkiyə cəmiyyəti terror məsələsinə münasibət­də həssasdır. Həssasiyyəti iki cəhətdən dəyərləndirmək mümkündür. Birincisi, K.Kılıçdaroğlunun PKK ilə işbirliyi, ikinci­si, PKK-nın Türkiyə dövlətçiliyinin hazırkı düzəninə, ölkənin ərazi bütövlüyü və su­verenliyinə təhlükəsi. Diqqət yetirək, Ər­doğan iqtidarı, belə demək mümkünsə, xarici seçkilərdə də mütləq qalibdir. Bu isə o deməkdir ki, əsasən də Avropada yaşayan Türkiyə vətəndaşları qitə ölkələ­rinin PKK ilə işbirliyini dərk edirlər. Onlar seçkidə həm də bu qorxunc təmayülə qarşı birləşdilər. Bu dərketmənin fonun­da Kılıçdaroğlu uğur qazanmamalı idi və qazanmadı da. 

***

Kılıçdaroğlunun geriliyini, əksinə, Ərdoğanın uğurunu şərtləndirən daha bir cəhət erməni məsələsidir. Bəli, bu gün Türkiyə iqtidarının da İrəvana yönələn müəyyən jestləri var. Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın və Milli As­sambleyasının spikeri Alen Simonyanın Ankaraya səfərlərini vurğulamaq müm­kündür. Lakin görünən budur ki, Ərdoğan hakimiyyəti İrəvanla münasibətlərə ehti­yatlı yanaşma ortaya qoymaqdadır. Ya­naşma daha çox Ermənistanı, ümumən, Cənubi Qafqazdakı gərginlik faktoru ol­maqdan çıxarmağa və ölkənin sırf coğ­rafi əhəmiyyətini nəzərə alaraq, onunla işbirliyinin qurulması məntiqinə söykənir. Necə deyərlər, itlə dostluq et, çomağını yerə qoyma. Lakin burada da Azərbay­can məsələsi aktualdır. Yəni, bu gün Türkiyə–Ermənistan münasibətlərinin normallaşmasının dinamikasını müəy­yənləşdirən başlıca xüsusiyyət Azərbay­can-Ermənistan əlaqələridir. 

Bəli, Ankara 44 günlük müharibə za­manı tutduğu mövqeyə sadiqlik ruhun­dadır. Bu ruh isə bütövlükdə, Türkiyə istimaiyyətinin erməni məsələsinə mü­nasibətindəki həssasiyyat payına əsas­lanmaqdadır. Nəzərə alaq ki, o ictimaiy­yət tarixdə baş verənləri gözəl bilir. Dərk edir ki, indiki məqamda Ermənistana geniş qucaq açmaq həm də Türkiyənin bölünməsinə yönələn təşəbbüslərə açıq dəstək göstərməkdir. Bu baxımdan Kılıç­daroğlunun ortaya qoyduğu xətt yolveril­məzdir. Diqqət yetirək, müxalif namizədin erməni məsələsi müstəvisindəki həssas­lığı meydana çıxandan, onun reytinqində eniş başlandı. Yəni, Kılıçdaroğlu səsini həm də buna görə itirdi. 

***

Bir daha vurğulayaq ki, mayın 14-də Türkiyədə keçirilmiş prezident və parlament seçkiləri ölkə demokratizmi­nin təntənəsidir. Bu təntənə Ərdoğanın başçılıq etdiyi “Cümhur ittifaqı”nın ölkə parlamentində də üstünlüyə yiyələn­məsi deməkdir. Əgər Türkiyənin hazırkı prezidenti ilə rəqibi arasındakı səs faiz nisbəti 49,51-in 44,88-ə bərabərdirsə, Böyük Millət Məclisindəki üstünlük baxı­mından “Cümhur ittifaqı” “Millət ittifaqı”nı daha çox qabaqlamaqdadır. Təxminən, 50 faizə qarşılıq 35 faiz. Yəni, birincinin 320-dən çox millət vəkili postuna ikincinin 215-dək millət vəkili postu. 

Sonda bir daha qeyd edək ki, Tür­kiyədə mayın 28-də növbəti seçki, daha doğrusu, seçkilərin ikinci turu keçirilə­cəkdir. Bu dəfə üç yox, cəmi iki namizəd – Rəcəb Tayyib Ərdoğanla Kamal Kılıç­daroğlu dövlət başçısı adı uğrunda yarı­şacaqlar. Təcrübə göstərir ki, seçkilərin ikinci turunda ilk turda üstün olan qüvvə uduzmur. Bu baxımdan, cənab Ərdoğa­nın da uğurunu yekun qələbəyə çevirə­cəyi şəksiz görünməkdədir. Nəzərə alsaq ki, Qərb dairələrinin total anti-Ərdoğan ritorikası birinci turda iflasa uğradı, ikin­ci turdakı mənzərənin hakim komanda üçün daha aydın olacağı və onun nəticə çıxarmaq üçün düzgün addımlar atacağı şübhəsizdir. Hər bir halda seçim uca türk millətinindir.

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”