“Fitch Ratings” beynəlxalq reytinq agentliyi bunu bir daha təsdiqləyib
“Fitch Ratings” beynəlxalq reytinq agentliyinin hesabatında bu il ölkəmizdə iqtisadi artımın 1,8 faiz təşkil edəcəyi, qarşıdakı 2 il ərzində isə qeyri-neft sektorunda əldə olunan müsbət göstəricilər hesabına orta hesabla 2,3 faiz olacağı proqnozlaşdırılıb.
Agentlik, həmçinin respublikamızın xarici valyutada uzunmüddətli emitent defolt reytinqini də müsbət proqnozla “BB+” səviyyəsində təsdiqləyib.
Hesabatda bildirilib ki, reytinq və müsbət proqnoz çox güclü xarici balans, ən aşağı dövlət borcu və iri maliyyə ehtiyatları ilə dəstəklənir. Bu müsbət amillərlə bərabər zəif idarəetmə göstəriciləri, yüksək maliyyə dollarlaşması, karbohidrogenlərdən ağır asılılıq və geosiyasi risklər kimi məsələlər də proqnozlaşdırmada nəzərə alınır.
“Fitch Ratings”in hesabatına əsasən, neft qiymətlərinin aşağı düşməsinə baxmayaraq (neft-qaz gəlirləri ümumi ixracın 90 faizinə bərabərdir) 2024–2025-ci illərdə ikirəqəmli profisit gözlənilir. Buna görə də cari il xarici valyuta vəsaitlərinin 68 milyard ABŞ dollarına çatacağı, bunun da 82 faizinin ARDNF-də olacağı proqnozlaşdırılır. Agentlik tərəfindən Azərbaycanın xalis suveren vəsaitləri 14 faiz artmaq şərtilə 2023-cü ildə ÜDM-in 63 faizinə və 2025-ci ilə qədər isə 72 faizinə çatacağı gözlənilir. Bu isə ölkəmizin təmsil olunduğu qrupda ən yüksək göstərici sayılır.
Sözügedən agentliyin hesabatında respublikamızla bağlı diqqətçəkən bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Belə ki, sənəddə illik inflyasiya manatın Türkiyə və Rusiya kimi əsas ticarət tərəfdaşlarına nisbətən nominal effektiv bahalaşması və dünya ərzaq qiymətlərinin ucuzlaşması ilə dəstəklənir. Buna baxmayaraq, ərzaq və əsasən xidmətlər üzrə təzyiqlər güclü olaraq qalır. Agentlik isə belə bir şəraitdə illik inflyasiyanın 2023-cü ilin sonuna qədər Azərbaycan Mərkəzi Bankının hədəf diapazonunun tavanına (4±2%) yaxınlaşacağını proqnozlaşdırır. Beləliklə, orta inflyasiyanın 2023-cü ildə 10,1 faizə, 2024-cü ildə isə 6 faizə enəcəyi gözlənilir.
Agentliyin hesabatında ölkəmizlə bağlı müsbət proqnozları şərtləndirən amilləri nəzərdən keçirərkən, ilk növbədə, bəzi göstəriciləri xatırlatmaq istərdik. Belə ki, son 20 ildə respublika iqtisadiyyatı 3 dəfədən çox artıb, valyuta ehtiyatları 65 milyard dollara çatıb, ümumi daxili məhsulun (ÜDM) nominal həcmi 22 dəfə yüksələrək 133,8 milyard manat olub, əhalinin gəlirləri isə 13,7 dəfə çoxalıb.
Ümumiyyətlə, bu dövr ərzində uğurla həyata keçirilən islahatlar nəticəsində Azərbaycan dünyanın ən dinamik inkişaf yolu keçən iqtisadiyyatı kimi tanınıb, özünün nadir iqtisadi inkişaf modelini təqdim edib. Ölkəmizin maliyyə imkanları tarixi maksimuma çatlıb. Respublikamız Cənubi Qafqazın və ətrafın iqtisadi coğrafiyasını dəyişdirməyə qadir möhtəşəm layihələrin təşəbbüskarı missiyasını qətiyyətlə öz üzərinə götürüb.
Ötən illər ərzində iqtisadiyyatın orta artım tempi dünya üzrə orta səviyyədən 4 faiz yüksək olub və Azərbaycan yuxarı orta gəlirli ölkəyə çevrilib. Neft gəlirləri uğurla sosial-iqtisadi inkişafa transformasiya edilib, iqtisadiyyatın fiziki və texnoloji infrastrukturu tamamilə müasirləşdirilib. Sürətli artım sayəsində əhalinin həyat səviyyəsi əhəmiyyətli şəkildə yüksəlib, yoxsulluq səviyyəsi xeyli azalıb.
Bu müddətdə regiondakı liderlik mövqeyini davamlı şəkildə möhkəmləndirən Azərbaycan özünü etibarlı tərəfdaş kimi təsdiq edə bilib, Şərq–Qərb və Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizləri qovşağına çevrilib. Beləliklə, Prezident İlham Əliyevin qarşıya qoyduğu müasir dövlət, dayanıqlı iqtisadiyyat və inklüziv cəmiyyət hədəfləri artıq günümüzün reallığına çevrilib.
“Fitch Ratings” kimi nüfuzlu beynəlxalq agentliyin ölkəmizin xarici valyutada uzunmüddətli emitent defolt reytinqini müsbət proqnozla “BB+” səviyyəsində təsdiqləməsi haqqında danışarkən isə xatırlatmaq lazımdır ki, reytinq ölkəmizin çox güclü xarici balansı, müvafiq ölkələr qrupunda ən aşağı dövlət borcu və suveren fond aktivlərindən maliyyələşmə çevikliyi ilə dəstəklənib.
Azərbaycanın xarici dövlət borcunun davamlı olaraq azaldılması dövlətin beynəlxalq maliyyə institutlarından asılılığının minimuma enməsinə gətirib çıxarıb. Xarici borc əsasən dövlət istiqraz emissiyası vasitəsilə aşağı salınıb.
Respublikamızda istiqraz bazarı son illər sürətlə inkişaf etməkdədir və dövlətin bazarı stimullaşdırmaq üçün atdığı əhəmiyyətli addımlar əhalinin vəsaitlərini bu yöndə investisiya etməsinə imkan yaradır. Xarici dövlət borcunun Maliyyə Nazirliyinin istiqrazları vasitəsilə azaldılması da dövlət istiqrazları bazarına müsbət təsir göstərir. Fiziki şəxslərin bank depozitlərinin faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb olunması isə əmanətçiləri bu bazara yatırım etməyə həvəsləndirir. Çünki dövlət istiqrazlarının faiz gəlirləri vergidən azaddır. Bank əmanətinə alternativ maliyyə aləti olan istiqrazların bir çox üstün konturları da var. Bank əmanəti vaxtından əvvəl götürülən zaman yığılan faizlər əmanətçiyə verilmir, lakin dövlət istiqrazlarına vəsaitini yerləşdirən əmanətçilər pullarını istədikləri vaxt yığılan vəsaitlə birlikdə geri götürə bilirlər.
Son illər ölkəmizin daxili və xarici dövlət borcunun idarə edilməsi istiqamətində ölkə başçısının rəhbərliyi ilə davamlı tədbirlər həyata keçirilib. “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” və “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”da qarşıya qoyulan vəzifələr uğurla reallaşdırılıb. Bundan sonra da həmin sənədlərdə dövlət borcalmaları üzrə müəyyənləşdirilən strateji hədəflərə çatmaq üçün bir sıra prioritet layihələrin gerçəkləşdirilməsi nəzərdə tutulub. Prezident İlham Əliyevin 4 avqust 2023-cü il tarixli sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda bir sıra dəyişikliklər edilməsi də məhz bu məqsəddən irəli gəlib.
Xatırladaq ki, sözügedən strategiyanın “Dayanıqlı artan rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat üzrə strateji çərçivə” bəndi üzrə 2026-cı ilin sonuna ümumi dövlət borcunun ÜDM-də payının 30 faiz, o cümlədən xarici dövlət borcunun 10 milyard ABŞ dollarını üstələməməsi qərara alınıb.
Mirağa ƏHMƏDOV,
iqtisadçı-ekspert
“Fitch Ratings” beynəlxalq reytinq agentliyinin hesabatında öz əksini tapan bir məqama toxunmaq istərdim. Bu, inflyasiya bağlı proqnozun verilməsi ilə bağlıdır. Belə ki, hesabatda ölkəmizdə illik inflyasiyanın 2023-cü ilin sonuna qədər Azərbaycan Mərkəzi Bankının hədəf diapazonunun tavanına (4±2%) yaxınlaşacağının proqnozlaşdırıldığı, orta inflyasiyanın 2023-cü ildə 10,1 faizə, 2024-cü ildə isə 6 faizə enəcəyi gözlənilir. Bu, əlbəttə, təsadüfi rəqəmlər deyil, ilk növbədə, ölkədə bu istiqamətdə həyata keçirilən islahatların nəticələrinə və hazırkı inflyasiya göstəricisinə əsaslanır.
Yeri gəlmişkən, son illər respublikada mövcud inflyasiya xarici təsirlərdən qaynaqlanıb. Qobal maliyyə sistemində sabitliyin pozulması, bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə resessiya təhlükəsinin mövcudluğu və geosiyasi gərginlik müxtəlif kanallarla ölkəmizin inflyasiya proseslərinə təsir göstərib. Bununla belə son aylarda xarici inflyasiya təzyiqlərinin zəifləməsi, eləcə də ötən ildən bəri qəbul edilən pul siyasəti və makroprudensial siyasət qərarlarının təsiri ilin qalan dövründə inflyasiya proqnozunun azaldılmasına şərait yaradıb.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, cari ilin yanvar-avqust aylarında istehlak qiymətləri indeksi 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 111,7 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 113,4 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 110,6 faiz, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər üzrə 110,2 faiz təşkil edib. Bu ilin avqust ayında isə istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki aya nisbətən 99,6 faiz, ötən ilin avqust ayına nisbətən isə 108 faiz olub.
Beləliklə, inflyasiyanın tədricən aşağı enməsi, tərəfdaş ölkələr üzrə orta çəkili inflyasiyanın nisbətən azalması, dünya əmtəə bazarlarında qiymətlərin aşağı düşməsi, beynəlxalq yükdaşıma xərclərinin pandemiyadan əvvəlki səviyyədə qeydə alınması, profisitli tədiyə balansı şəraitində valyuta bazarında tarazlığın qorunması və manatın nominal effektiv məzənnəsinin möhkəmlənməsi, eləcə də pul siyasəti qərarları ilə illik inflyasiya tempinin azalması müşahidə olunur.
V.BAYRAMOV
XQ