Tarixi İpək Yolunun mühüm tərkib hissəsi sayılan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, həm də Orta Asiyanın türk dövlətləri olan Özbəkistan və Qazaxıstanı Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələndirən mühüm nəqliyyat dəhlizi, qardaşlıq körpüsüdür. Belə ki, beynəlxalq yüklər İpək Yolunun şərq qapısından, uzaq Çindən başlayaraq Orta Asiyanın türk dövlətləri olan Özbəkistan və Qazaxıstandan keçərək Xəzər dənizi ilə Azərbaycana, daha sonra Gürcüstan üzərindən qardaş Türkiyəyə, oradan isə Avropaya çatdırılır.

Son illər dünya miqyasında bir sıra enerji, nəqliyyat və logistika layihələ­rinin təşəbbüskarı və əsas iştirakçısı kimi tanınan Azərbaycan Respublikası beynəlxalq güclərin də xüsusi önəm ver­dikləri Orta Dəhlizin fəaliyyətinin canlan­dırılmasına mühüm töhfələr verir. Eyni zamanda, Azərbaycan qonşu və dost ölkələrlə dəhliz çərçivəsində birgə fəaliy­yətə xüsusi önəm verir. Elə aprel ayının birinci ongünlüyündə Azərbaycanın döv­lət başçısı İlham Əliyevin ən yaxın qərb və şərq qonşuları olan Gürcüstan və Qa­zaxıstanın rəhbərləri ilə rəsmi görüşləri zamanı müzakirələrin əsas mövzuların­dan birinin məhz Orta Dəhlizin fəaliyyəti, bu marşrutla yük dövriyyəsinin artırılması ilə bağlı olması da bunu təsdiq edir.

Bu baxımdan strateji tərəfdaşlıq, elə­cə də Türk Dövlətləri Birliyi çərçivəsində fəal əməkdaşlıq edən Azərbaycanla Qa­zaxıstanın Orta Dəhlizdə birgə iştirakçı­lığı diqqəti cəlb edir. Xatırladaq ki, ötən ilin avqust ayında Bakıda Azərbaycan və Qazaxıstan prezidentləri İlham Əliyevin və Kasım-Jomart Tokayevin iştirakı ilə bir sıra mühüm sənədlər imzalanmışdı. Ötən müddətdə Azərbaycan dəniz qon­şusu Qazaxıstanla nəqliyyat-logistika, eləcə də qarşılıqlı yük dövriyyəsinin artı­rılmasında səmərəli əməkdaşlıq edib. 

Prezident İlham Əliyevin aprelin 10-da Qazaxıstana rəsmi səfəri ölkələri­miz arasında bir çox istiqamətlərdə oldu­ğu kimi, nəqliyyat-logistika və yükdaşıma sahələrində əldə edilmiş uğurlu nəticələ­rin və perspektiv imkanların müzakirə­si baxımından əlamətdar olub. Belə ki, dövlət başçılarının iştirakı ilə keçirilən məhdud və geniş tərkiblərdə görüşlər za­manı ölkələrimiz arasında ticari-iqtisadi, investisiya layihələri, nəqliyyat-logistika infrastrukturu və bu istiqamətlərdə səylə­rin birləşdirilməsinin vacibliyi vurğulanıb, illik ticarət dövriyyəsinin bir milyard dol­lara çatdırılması üçün imkanların olduğu diqqətə çatdırılıb.

Azərbaycan və Qazaxıstan prezident­lərinin mətbuata bəyanatlarla çıxışlarında da Orta Dəhlizin gələcək inkişaf perspek­tivlərinə toxunulub. Qazaxıstan Prezi­denti Kasım-Jomart Tokayev Transxəzər beynəlxalq nəqliyyat marşrutunun po­tensialının tam üzə çıxarılmasının böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğulayaraq deyib: “2022-2027-ci illərdə Orta Dəhli­zin inkişafına dair yol xəritəsinin səmərəli reallaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Biz razılaşdıq ki, bu marşruta artan maraqdan tam yararlanmaq və onun inf­rastrukturunun inkişafına üçüncü ölkələri cəlb etmək lazımdır. Bütün bu tədbirlər, habelə beynəlxalq tərəfdaşlarımızla sıx qarşılıqlı əlaqə Şərq-Qərb istiqamətində yüklərin çatdırılmasının sabitliyini və ope­rativliyini təmin etməyə imkan verəcək”.

Xəzər regionunda, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqazda baş verən proseslərin regional təhlükəsizliklə bağlı məsələlər­dən başlamış nəqliyyat, logistika, ener­getika, humanitar əməkdaşlıq, ekologiya ilə bağlı məsələlərə qədər bütün is­tiqamətlər üzrə əməkdaşlığı möhkəm­lətməyi diqtə etdiyini bildirən Prezident İlham Əliyev deyib: “Orta Dəhlizin imkan­larını tam həcmdə səfərbər etmək üçün ölkələrimizin nəqliyyat-logistika infrast­rukturlarının birləşdirilməsi üzrə ciddi işin başlanması barədə qərar da reallaşır. Bu gün biz Şərq-Qərb marşrutu üzrə yük­daşımaların artırılması ilə bağlı konkret rəqəmləri, konkret qrafiki müzakirə etdik və bütün bu məsələlərin ən yaxın vaxtda öyrənilməsi üçün müvafiq strukturların rəhbərlərinə tapşırıqlar verdik”.

Göründüyü kimi, Avropa və Asiyanın ən böyük iqtisadi mərkəzləri arasında, əlverişli geosiyasi məkanda yerləşən Azərbaycan və Qazaxıstan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun fəa­liyyətinin genişləndirilməsi istiqamətində birgə səylərini getdikcə artırırlar. 

Təbriz YADİGAROV,
Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi İqtisadiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent 

Türkiyə, Azərbaycan və Qazaxıs­tan ərazisindən keçən Orta Dəhliz marşrutunun inkişafı və istismarı­na dair ötən il il iyun ayının 27-də imzalanmış “2022-2027-ci illər Yol Xəritəsi”nin səmərəli icrası Çin–Av­ropa Birliyi arasında yükdaşımaların artırılmasına xidmət etməklə yanaşı, Azərbaycanın tranzit imkanlarının genişlənməsinə mühüm töhfələr ve­rib. Qeyd etmək istəyirəm ki, Azər­baycanın Orta Dəhliz layihəsində fəal əməkdaşlıq etdiyi Qazaxısta­nın taxıl məhsullarının Transxəzər beynəlxalq nəqliyyat marşrutu ilə Avropaya daşınmasının rentabelliyi digər marşrutlarla müqayisədə daha yüksəkdir. Bu nəqliyyyat dəhlizi üzrə hərəkət edən qatarlar Çindən Avro­paya yükləri orta hesabla 10-12 günə çatdırır ki, bu da daşıma xərclərinin azalmasına şərait yaradır. 

Yüklərin Orta Dəhlizin mühüm seqmentləri sayılan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, eləcə də Gürcüstanın Poti və Batumi limanları vasitəsilə daşınması xərcləri aşağı salmaqla tranzit əməliyyatlarının həcminin ar­tırılmasına xidmət edir. Azərbaycan Respublikası tərəfindən Bakı-Tbili­si-Qars dəmir yolunun yükaşırma qa­biliyyətinin artırılması məqsədilə 100 milyon dollar vəsait ayrılıb. İşlər başa çatdırıldıqdan sonra sözügedən yo­lun yükgötürmə qabiliyyəti 5 milyon tonadək artacaq. Yeri gəlmişkən, 2022-c ildə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ilə 527 min 285 ton yük daşı­nıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 10,4 faiz çoxdur. 

Yüklərin daşınmasına sərf edilən vaxtı iki dəfədən çox qısaltmağa im­kan verən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu Mərkəzi Asiya ölkələrinin, o cümlədən Orta Dəhlizin inkişafında Azərbaycanın strateji tərəfdaşı olan Qazaxıstanın da dünya bazarlarına çıxışını asanlaşdırır. Qazaxıstan bu il Azərbaycan üzərindən Orta Dəhliz vasitəsilə taxıl və digər məhsullarla yanaşı, öz neftinin də müəyyən his­səsini ixrac etməyi planlaşdırır. 

Orta Dəhlizin mühüm seqmentləri olan avtomobil və dəmir yolları, də­niz limanları, daşıma qovşaqları üzrə infrastrukturun inkişafı, eləcə də li­man əməliyyatlarının səmərəliliyinin artırılması istiqamətində görülən iş­lər gələcəkdə Orta Dəhlizin funksio­nallığının artmasına səbəb olacaq.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”