2022-ci il oktyabrın ortalarında ABŞ Prezidenti Co Bayden Amerika mikroçiplərinin, eləcə də hər hansı Amerika texnologiyasından istifadə etməklə yaradılmış çiplərin Çinə satışını qadağan etmişdi. Qadağa, həmçinin yarımkeçiricilərin istehsalı üçün avadanlıq və süni intellekt texnologiyalarından istifadə edən proqramlar üçün qrafik prosessorlara da aiddir. Ancaq bu, hamısı deyil. Bayden administrasiyası öz vətəndaşlarına yarımkeçirici sənayesi ilə hansısa şəkildə əlaqəli olan Çin şirkətlərində işləməyi də qadağan etmişdi. Dünən isə Ağ ev Çinlə bağlı növbəti qərarını açıqladı. ABŞ Çin texnologiyasına sərmayə qoyuluşunu məhdudlaşdırdı.

Çin ilə ABŞ arasında bütün sahələrdə gərginlik davam edir. Tay­van problemi ətrafındakı gərginliyin qalması ikitərəfli iqtisadi münasibətlərə təsir göstərir. Pekinin timsalında qlobal rəqib görən ABŞ Çinin texnoloji sahə­də güclənməsinin qarşısını alacaq bir sıra qərarlar qəbul edir. Ötən il oktyabr ayının ortalarında Vaşinqton ABŞ mik­roçiplərinin, eləcə də hər hansı ABŞ texnologiyasından istifadə etməklə yaradılmış çiplərin Çinə satışını ya­saqlamışdı. Bu qərarla Megvii Techno­logy, Dahua Technology və IFLYTEK, Sunway Microelectronics, Yitu Techno­logies və başqaları ABŞ qadağaları ilə üzləşdi. 

Dünən isə məlum oldu ki, Co Bay­den hökuməti Çinin texnologiya sahə­sinə sərmayə qoyuluşunu məhdud­laşdırmağa hazırlaşır. ABŞ Maliyyə Nazirliyi məlumat verir ki, Prezident Co Bayden yarımkeçiricilər, mikroelektro­nika, kvant texnologiyaları və süni in­tellektin inkişafı da daxil olmaqla Çinin texnologiya sənayesinə investisiyaların məhdudlaşdırılmasını nəzərdə tutan sərəncam imzaladı. Sənəddə deyilir ki, bu addım ABŞ-a “kəşfiyyat, müşahidə və ya kiber imkanlar baxımından əsas olan” məxfi və qabaqcıl texnologiyala­rın inkişafını məhdudlaşdırmağa imkan verəcək. Fərman maliyyə nazirinə Çin sənayesinin üç sektoruna investisiya­ları tənzimləməyə şərait yaradacaq: yarımkeçiricilər, mikroelektronika, kvant informasiya texnologiyaları və bəzi süni intellekt sistemləri. ABŞ sə­lahiyyətliləri texnologiya şirkətlərini bu cür investisiyalar barədə məlumat ver­məyə məcbur edəcəklər. Onların bə­zilərinə qadağa qoyulacaq. 

Yarımkeçirici sənaye 2030-cu ilə qədər trilyon dolları keçəcəyi proqnoz­laşdırılan sürətlə böyüyən böyük ba­zardır. Belə ki, çip istehsal zəncirində bir çox tərəf iştirak edir: tədqiqat labora­toriyaları, avadanlıq istehsalçıları, kim­yəvi maddələr və digərləri. Buna görə də ABŞ-ın Çinə qarşı yeni qadağaları qlobal İT sənayesinə təsirsiz ötüş­məyəcək. Çünki Çin də cavab tədbir­ləri görür. Cari il mayın sonunda Pekin yerli bazardan ciddi şəkildə asılı olan ABŞ çip istehsalçısı “Micron”u “ölkənin təhlükəsizliyinə təhdid elan edilərək” şirkətə qarşı ciddi məhdudiyyətlər tət­biq etdi. ABŞ hakimiyyəti xaricdəki tərəfdaşlarından da dəstək alaraq Çinə sanksiyalara ilk başlasalar da, onlara qarşı bu cür tədbirlərə dözməyəcəklə­rini bildirdilər. Qərb sənayesi rəsmiləri Ağ evdən Pekini cavab tədbirlərinə və daha çox idxal əvəzlənməsinə sövq etməmək üçün yeni qadağalara qarşı daha diqqətli olmasını xahiş edirdilər. Amma Co Bayden hökuməti bu dəfə yenə də “kötəyə” əl atdı və Çinin tex­nologiya sahəsinə kapital qoyuluşlarını nəzarətə götürdü. Bundan sonra Çinin texnologiya sahəsinə sərmayə qoyulu­şuna Vaşinqton qərar verəcək. 

“Associated Press” (AP) sənədi şərh edərək bildirir ki, “sərəncamla tanış olan rəsmilər Çinin ABŞ investi­siyalarından silah qüvvələrinin inkişa­fını dəstəkləmək və silahlı qüvvələrini modernləşdirmək üçün istifadə etdi­yini” vurğulayırlar. Agentliyin fikrincə, yeni məhdudiyyətlər “Çin iqtisadiyyatı­nı pozmaq üçün tətbiq olunmur, onlar Çinə qabaqcıl kompüter çiplərinin ixra­cına nəzarət etmək üçün keçən il tətbiq olunan tədbirləri tamamlamaq məqsə­dilə həyata keçirilir. Agentlik keçmiş xə­zinədarlıq rəsmisi Filip Lüdviqsondan sitat gətirir: “Əvvəlcə yarımkeçiricilər və mikroelektronika, kvant informasiya texnologiyaları və süni intellektlə məh­dudlaşsa da, sərəncam açıq şəkildə gələcəkdə digər sektorlara da yayılma­sını nəzərdə tutur”.

Ağ evin mətbuat ofisinin bəyanatın­da deyilir ki, Bayden-Harris Administra­siyası gələcək nəsil hərbi innovasiyalar üçün kritik əhəmiyyət kəsb edən texno­logiyaların qorunması ilə ABŞ-ın təh­lükəsizliyini qorumağa sadiqdir. Ancaq Pekin Ağ evin narahatlığını bölüşmür. Çin Xarici İşlər Nazirliyi Co Baydenin qərarından narazılığını bildirərək vur­ğulayır ki, ABŞ milli təhlükəsizliyi qoru­maq bəhanəsi ilə əslində “Çini inkişaf hüququndan məhrum etməyə və öz hegemonluğunu və eqoist maraqlarını qorumağa” çalışır. “Bu, açıq iqtisadi məcburiyyət və texnoloji hədə-qorxu­dur. ABŞ-ın hərəkətləri bazar iqtisadiy­yatı və ədalətli rəqabət prinsiplərini cid­di şəkildə pozur, beynəlxalq iqtisadi və ticarət nizamını ciddi şəkildə sarsıdır”, - Çin Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatın­da qeyd olunur. Eyni zamanda, Pekin ABŞ-ı iqtisadi, ticarət və texnologiya məsələlərini siyasiləşdirməyə son qoy­mağa və məlum sərəncamı ləğv et­məyə çağırır. 

Mütəxəssislər bildirirlər ki, Ağ evin qərarından ABŞ-ın vençur kapitalı şirkətlərinə güvənən startaplar əziy­yət çəkəcəklər. Çinin də bundan zərər çəkəcəyi şübhə doğurmur. Məsələn, Çin bu ilin ikinci rübündə ölkəyə birbaşa xarici investisiyaların keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 89 faiz azalaraq 4,9 milyard dollar təşkil etdiyini bildirir. Belə görünür, sərmayə azalması daha da sürətlənəcək. Amma bundan dün­ya iqtisadiyyatı nəsə əldə edəcəkmi? Birmənalı cavab vermək çətindir, an­caq dəqiq demək olar ki, Çin hazırda bir növ “dünya fabriki”dir və bu fabrikin hansısa sexində baş verəcək nasazlıq izsiz ötüşməyəcək. Odur ki, ABŞ–Çin qarşıdurmasının iqtisadi-ticari müstə­vidə dərinləşməsi dünya iqtisadiyyatı üçün yaxşı heç nə vəd etmir.

Səbuhi MƏMMƏDOV,
“Xalq qəzeti”