Belə yerdə deyirlər ki, dəyirman öz işindədir
Ticarət sektorunda xidmətin davamlı yaxşılaşması hər zaman diqqət mərkəzində saxlanılıb. Bu amilə xüsusi önəm verilməsi isə, ilk növbədə, alıcının lazımi keyfiyyətli məhsulu əlverişli bir vaxtda əldə etmək arzusu ilə bağlı olub. Xidmətin kefiyyət və səviyyəsi müəssisə rəhbərinin fəaliyyətində də önə çəkilib. Çünki istehlakçılarla münasibətlərin sağlam təməl üzərində qurulması, satiş mütərəqqiliyi, məhsul çesidinin əhatəliliyi kimi məsələlər ticarətdə həm də gəlirin yüksəlməsini, ticarət nöqtələrində mal dövriyyəsinin dinamik artımını, maliyyə göstəricilərinin davamlı yaxşılaşmasını şərtləndirib.
Azərbaycan hökuməti ölkənin ticarət müəssisələrinə belə bir məsələni – vətəndaş məmnunluğunu diqqətdə saxlamağı, xidmət prosesində operativlik, şəfafflıq və nəzakətlilik kimi prinsiplərə prioritet istiqamət olaraq yanaşmağı təlqin etməklə bərabər, bu yöndə fəaliyyət göstərən şirkətlərin iqtisadi inkişafına da hər cür şərait yaradıb. İş adamlarının yüksək göstəricilərə nail olmaları məqsədilə əlverişli kredit və güzəştlərdən yararlanmaları asanlaşdırılıb, onların qarşılaşdıqları əngəllərin operativ şəkildə aradan qaldırılması diqqət mərkəzində saxlanılıb.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, respublikamızın ticarət mərkəzlərində istehlakçılara göstərilən xidmətin keyfiyyəti ciddi narahatlıq doğurur. Belə müəssisələrdə vətəndaş məmnunluğuna həssaslıqla yanaşmaq, bu istiqamətdə əməli addımlar atmaq əvəzinə, müvafiq qaydalar bilərəkdən pozulur, vətəndaşlara qarşı haqsızlığa, istehlakçı hüquqlarının kobud surətdə pozulmasına, saxta, istifadəyə yararsız malların satışının həyata keçirilməsi ilə alıcıların aldadılmasına yol verilir. Bütün bunların nəticəsində isə müştəri məmnunluğu prinsipinə böyük zərbə vurulur və istehlakçı narazılığının miqyası genişlənir.
Ticarət şəbəkələrində istehlakçıların narazılığına gətirib çıxaran məsələlər barədə bir qədər ətraflı bəhs etmək istərdik. Son zamanlar mağazalarda alıcıların tələbatını ödəməyən, saxta və köhnə telefonların təzə adı ilə satılması hallarına tez-tez rast gəlinir. Bu vəziyyətlə bağlı problemlər neçə ildir ki, mediada işıqlandırılır. Təəssüf ki, bu cür xoşagəlməz halların aradan qaldırılmasına isə heç bir cəhd göstərilmir. Bu da öz növbəsində müştəri məmnunluğu əvəzinə, vətəndaş, istehlakçı narazılığının artmasına səbəb olur.
Qeyd edilən fikrin təsdiqi olaraq bir məqamı xatırladaq. Mağazadan telefon alıb evə gələndən az sonra istehlakçı “gözünün bağlanaraq” ona keyfiyyətsiz, təzə adı ilə yararsız, nasaz məhsul sırındığını anlayır. Bax, ticarət müəssisəsi–alıcı arasında gərginlik də elə bundan sonra başlayır: istehlakçının onu qaytarmaq və ya dəyişmək istəyi heç cür baş tutmur. Belə hallarda, təbii ki, alıcının narazılığını eşidən, haqq səsini dinləyən bir kimsə tapılmır. Sadəcə, mağazada üz tuta bildiyi hansısa səlahiyyətsiz bir şəxs onu dərdinə çarə qılmaq üçün servisə yönləndirir. Əslində, bununla, istehlakçını başlarından edir, necə deyərlər, yola verirlər.
Bu zaman haqlı bir sual yaranır: Həmin ticarət şirkətinə tabe olan servis aldadılmış şəxsin problemini necə həll edə bilər?! Bu, absurddur, yəni servisin istehlakçının haqlı istəyini müdiriyyətin göstərişi olmadan gerçəkləşdirməsi mümkünsüzdür. Belə vəziyyətlə üzləşən istehlakçıların sözlərinə görə, servisdə təqdim edilən telefona baxılır, gözbağlayıcı üsulu ilə üzərinə, hətta bir cız (xətt) salınır və gözlə çətinliklə nəzərə çarpan xətti həmin müştəriyə lupa ilə göstərərək onun artıq istifadəyə yararsız məhsula çevrildiyini, yəni zəmanətsiz vəziyyətə gətirildiyi bildirilir. Sonda isə istehlakçıya telefonu pullu təmir etmək məsləhəti verilir.
Yeri gəlmişkən, istehlakçıların aldadılması ilə bağlı neçə il “uğurla” davam edən bu cür üsul artıq köhnəlib. İndi başqa bir qayda –“telefon suya düşüb, bu, servislik deyil” bəhanəsi işə salınıb. Beləliklə, istehlakçı əlində həmin yarasız telefon İqtisadiyyat Nazirliyinin uyğun qurumuna müraciət edir, daha sonra Azad İstehlakçılar Birliyinə üz tutur. Nəticə olmur, ümid məhkəməyə qalır. Burada da bir çarə tapılmır. Nəhayət, istehlakçı susmaq, haqq səsini kəsmək qərarını vermək məcburiyyətində qalır.
Belə bir xoşagəlməz mənzərə ilə bağlı fikirlərini bildirən ekspertlər deyirlər ki, istehlakçı hüquqlarının bu şəkildə pozulması, ilk növbədə, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin məsələyə ciddi şəkildə yanaşmaması ilə əlaqədardır. İkincisi, bu, ölkədə istehlakçı siyasətinin dövrün çağırışları ilə səsləşməməsindən irəli gəlir. Belə ki, 1995-ci ildə qəbul edilən “İstehlakçıların hüquqları haqqında” qanuna 7 dəfə dəyişiklik edilsə də, vəziyyət əvvəlki kimi qalır. Yenə də istehlakçı hüquqlarına laqeyd yanaşılır. Texnologiyanın dəyişməsinə, onlayn ticarətin genişlənməsinə, cəmiyyətin, biznesin inkişafına baxmayaraq, müştəri məmnuniyyəti heç də bütün tələblərə uyğun şəkildə qorunmur, istehlakçı hüquqlarının pozulması buna cavabdeh qurumlarda narahatlıq yaratmır. “Kontakt Home”, “Baku Electronics” və digər belə şirkətlərdə istehlakçı hüquqlarını pozması da məhz həmin amillərin diqqətdən kənar qalmasından irəli gəlir.
Bu məqamda onu da qeyd edək ki, istər “Kontakt Home”, “Baku Electronics”, istərsə də digər ticarət qurumlarının reklamlarında, həmçinin sosial şəbəkələrdə yerləşdirilən platformalarda istehlakçı hüquqlarının qorunmasının prioritet istiqamət olduğu vurğulanır. Məsələn, “Kontakt Home” mağazalar şəbəkəsi “kontakt.az” veb-saytında “İstehlakçıların hüquqları haqqında” Qanuna uyğun fəaliyyət göstərdiyini və müştərilərinin aşağıda sadalanan istiqamətlərə görə, mənafelərinin qorunduğunu bildirir:
– adı çəkilən qanunun 25-ci maddəsinə əsasən, istehlakçı mağazadan aldığı məhsulu 14 gün ərzində geri qaytara və ya dəyişdirə bilər. Bu, o deməkdir ki, alınan məhsul qüsurludursa (zavod qüsuru), istehlakçı *6060 qaynar xəttinə müraciət edir və malı mağazaya qaytarmaq niyyəti barədə məlumat verir;
– malların yoxlanılması ticarət müəssisəsində texniki ekspert tərəfindən həyata keçirilir. Qüsur yerində təsdiqlənərsə, məhsul yenisi ilə əvəz olunur və ya məbləğ geri qaytarılır;
– qüsuru yerində təsdiqləmək mümkün olmadıqda, məhsul ekspertizadan keçmək üçün xidmətə göndərilir;
– istifadəçi tərəfindən zədələnən, qüsurlu və ya sifarişə uyğun gəlməyən şəkildə geri qaytarılan malın, həqiqətən, belə olduğu müəyyən edildikdən sonra, alıcıya çatdırılma xərcləri daxil olmaqla məhsulun dəyəri tam ödənilir;
– “qızıl zəmanət” varsa, onun şərtlərinə uyğun olaraq əşya geri qaytarıla bilər.
Biz burada “Kontakt Home”nin alıcı mənafeyinin müdafiəsi ilə bağlı çoxsaylı müddəasının bir neçəsini xatırlatdıq. Əslində, bunlar ilk baxışda ticarət şəbəkəsinin istehlakçı mənafeyinin, necə deyərlər, keşiyində dayandığından xəbər verir. Amma bu, heç bir hüquq-müdafiə məqsədi yox, görüntü xarakteri daşıyır. Əgər belə deyilsə, onda medianı, necə deyərlər, başına götürən bu qədər narazılıq, narahatlıq nədən, haradan qaynaqlanır?..
Fikrimizin təsdiqi olaraq istehlakçı Xəyalə Talıbovanın fikirlərinə diqqət yetirək. Şikayətçi Sumqayıtda yerləşən “Kontakt Home” mağazasından kreditlə “İphone 11” markalı “128 Gb”lıq telefon alır. 1400 manatlıq həmin telefona 12 aylıq kreditlə 2090,99 manat hesablanır. Lakin elə ilk gündən telefonda problem yaranır – “donmağa” başlayır. Bununla bərabər, dinamiki xışıldayır. Buna görə də mağazaya gəlib problem barədə məlumat verir. Burada bildirirlər ki, telefonun “İOS” sistemində qüsur var. Ona görə də sistem yenilənir. Lakin bu da problemi həll etmir. X.Talıbova telefonun nasazlığının aradan qaldırılması üçün yenidən mağazaya üz tutur. Bu dəfə də şikayətinə ciddi yanaşılmır, servisə göndərilmək qərarı verilir. Belə bir get-gəldən bezən şikayətçi telefonun servisə göndərilməsinə etiraz edir və dəyişdirilməsini istəyir. Ticarət müəssisəsindən isə “servis xidməti məhsulun nasazlığını təsdiqləməli, yalnız bundan sonra telefon dəyişdirilməlidir” cavabı verilir.
Beləliklə, alıcı haqlı olduğunu heç cür subut edə bilmir. Əlacı “Kontakt Home”un baş ofisinə müraciət etməkdə görür. Buradan da müsbət cavab ala bilmədikdə müqaviləyə xitam verilməsi üçün kredit sənədində adı vurğulanan Beynəlxalq Banka müraciət edir. Lakin bankda təqdim edilən fakturaların onlara aid olmadığı bildirilir. Bu isə adı çəkilən mağazanın həm də saxta sənədlərlə vergidən yayındığını üzə çıxarır...
Göründüyü kimi, mağaza 14 gün müddətində telefonu dəyişmək və ya qaytarmaq kimi istehlakçı hüquqlarını heç nədən çəkinməyərək pozur. X.Talıbovanın məsələ ilə bağlı aidiyyəti orqanlardan kömək istəyi gerçəkləşmir, ödədiyi 402 manatın geri qaytarılması və kredit müqaviləsinə xitam verilməsi də reallaşmır.
“Baku Electronics”də isə istehlakçıların daha çox üzləşdikləri problemlərdən biri şirkətin mağazalarından alının malların ünvanlara geçikdirilməsi ilə bağlıdır. Məsələn, qəzetimizin əməkdaşı 2024-cü il yanvarın 31-də “Baku Electronics”in paytaxtın Yasamal rayonu, İnşaatçıar prospektində yerləşən ticarət müəssisəsi ilə dəyəri nağd ödənilməklə kombi almaq üçün müqavilə imzalayıb. Mağazadan bir neçə günə malın təhvil veriləcəyi bildirilib. Bundan bir hətə sonra gecikmə ilə əlaqədar 143 saylı telefon nömrəsinə edilən müraciət zamanı əməkdaşımıza “kombi rayondan gətirilir, bir neçə günə təhvil veriləcək…” cavabı verilib.
Vaxt-vədənin ikinci həftəsinin sonunda mağazanın əməkdaşı kombinin çatdırılacağı ünvana zəng edərək artıq mal gətirilən maşının binanın girişində dayandığını deyib. Əməkdaşımız evdən çıxdığını, bu zəngin isə kombi gətirilməzdən ən azı 4-5 saat əvvəl edilməli olduğunu söylədikdə telefon söndürülüb. Bundan sonra qarşı tərəflə əlaqə yaradılmağa cəhd göstərilsə də, buna nail olunmayıb.
Nəhayət, məlum telefefon söhbəti barədə şirkətə, çətinliklə də olsa, məlumat verilib və oradan “bu dəfə daha mədəni işçi (?!.)” tərəfindən kombinin ünvana çatdırılacağı bildirilib. Amma bu vədin də “göyərməsi” 3 gün çəkib və nəhayət, kombi gətirilib. Quraşdırılması isə daha 3 gün vaxt aparıb. İndi siz deyin, belə vəziyyətdə hansı müştəri məmnunluğundan danışmaq olar?!.
“Kontakt Home” və “Baku Electronics”dən bu cür şikayətlərin sayını istənilən qədər artırmaq olar. Lakin problemə ciddi yanaşılmadığından narazılıqların sayı həndəsi silsilə ilə artır. Yuxarıda xatırlatdığımız kimi, müvafiq dövlət qurumları tərəfindən isə istehlakçı şikayətləri, demək olar ki, araşdırılmır, müstəqil ekspertizanın aparılması istiqamətində tədbirlər görülmür. Nəticədə, istehlakçı hüquqlarını pozan, alıcıları aldadan adları çəkilən müəssisələrlə bağlı ciddi ölçü götürülməməsi bir yana, ölkənin əmtəə bazarı da getdikcə saxta, təhlükəli mallarla dolur.
Bu xoşagəlməz mənzərədən qazananlar “qaz vurub qazan dolduranlar, itirənlər isə “müştəri məmnunluğu” adı ilə aldadılan vətəndaşlar olur.
Eyyub HÜSEYNOV,
Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri
Son illər Azad İstehlakçılar Birliyinə daxil olan şikayətlərin palitrası getdikcə dəyişir. Hazırda bizə gələn şikayətlərin ən çoxu mürəkkəb texniki cihazların satışını həyata keçirən qurumlarla bağlıdır. Daha doğrusu, mobil telefonlar, kompüterlər və paltaryuyan maşınların, eləcə də bir sıra digər məişət cihazlarının satışı zamanı yol verilmiş nöqsanlar, bu sahədə müşahidə olunan özbaşınalıqlar istehlakçıları daha çox narahat edir, onların haqlı narazılığına səbəb olur. əldə edərkən üzləşdikləri hallarla bağlı daha satışını üstünlük təşkil edir.
Hazırda ölkədə bu sahədə ciddi problemlər yaşanır. Sanki bu cihazların satışı ilə məşğul olan firmalar bir-biri ilə bəhsə giriblər. Onlar istehlakçıları aldatmaq üçün müxtəlif vasitələrdən, saxta, şirnikləşdirici reklam kampaniyalarından istifadə edirlər. Bu yolla çoxsaylı alıcı toplayan firmalar malı satdıqdan sonra sanki qapıları istehlakçıların üzünə bağlayırlar. Vətəndaş isə keyfiyyəti onu qane etməyən malı geri qaytara və ya dəyişməyə çətinlik çəkir, əksər hallarda buna nail ola bilmir.
Yeri gəlmişkən, son illər ölkəyə gətirilən telefonlar, eləcə də məişətdə daha çox istifadə olunan cihazların böyük əksəriyyəti standartlara cavab vermir, istehlakçı tələbatını ödəmir. Halbuki belə hallarda istehlakçının hüququ var ki, aldığı malı 14 gün ərzində geri qaytarsın və ya dəyişdirsin. Təəssüf ki, bu qaydalara əməl etməkdən hər vəchlə yayınmağa çalışan firma və ya mağaza sahibləri istehlakçıların hüquqlarını kobud şəkildə pozurlar. Baxmayaraq ki, onlar çox cəlbedici, aqressiv reklam kampaniyaları, eləcə də müxtəlif üsullarla istehlakçıların diqqətini cəlb edə bilirlər. Eyni zamanda, firmalar çoxsaylı şirnikləndirici kredit təklifləri ilə daha çox müştəri toplamağa nail olurlar.
Bir sözlə, bütün bunlara inanan istehlakçılar həmin məkanlara üz tuturlar. Həvəslə aldıqları saxta mallar isə əksər hallarda onların boynunda yük olub qalır, necə deyərlər, əməlli-başlı başağrısına çevrilir. Bir qədər də konkretlik olsun deyə, bu sahədə ən çox istehlakçı hüquqlarını pozan firmaların adlarını çəkməyə məcburam. Son zamanlar Azad İstehlakçılar Birliyinə ən çox şikayətlər “Kontakt Home” mağazalar şəbəkəsindən daxil olur. Bu şirkətin istehlakçıları aldatmaq priyomları olduqca rəngarəngdir. Məsələn, şirkət müxtəlif televiziya kanallarında ucuz şounu xatırladan “şeş qoşa” oyununu reklam edir. Yerə düşən zərin “şeş qoşa”sı, sanki vətəndaşı ovsunlayır, onu “Kontakt Home”-un mağazalarına getməyə şirnikləndirir. Mağazaya gələn vətəndaş “şeş qoşa” oyununda iştirak edir, amma istəyinə nail ola bilmir. Bununla belə, dükandan hər hansı bir mal, məsələn, fen alıb aparır evə. Baxıb görür ki, fen işləmir. Vətəndaş tez-tələsik onu mağazaya gətirir ki, qaytarsın və ya dəyişdirsin. Deyirlər, olmaz. Çünki sən “şeş qoşa” oyununda iştirak etmisən. Dövlətin qanunu sənə aid deyil. Amma, əslində, bu oyun tam qanunsuzdur, çünki heç yerdə dövlət qeydiyyatına alınmayıb. Bu, bizə gələn şikayətlərdən biridir.
Bundan əlavə, “Kontakt Home” tərəfindən əhaliyə müəyyən kuponlar verirlər. Məsələn, 100 və ya 200 manatlıq Azərbaycan manatının surətini çıxarıb kupon kimi vətəndaşa təqdim edirlər. Yeri gəlmişkən, əslində bu, milli valyutanı gözdən salmaqdan başqa bir şey deyil. İnsanlar isə bu kuponu bir-birinə hədiyyə kimi verirlər. Müəyyən müddətdən sonra vətəndaş həmin kuponla mal almaq istəyəndə məlum olur ki, artıq o, heç bir şeyə yaramır. Kuponun hansı hissəsindəsə xırda hərflərlə onun vaxtının keçməsi ilə bağlı qeyd var. Vəssalam.
Bununla da, vətəndaşın 100-200 manatı batıb gedir. Və yaxud, başqa bir misal. Özü də bu, digərləri ilə müqayisədə daha gülünc görünür. Məsələn, “Kontakt Home” aqressiv reklam kampaniyası aparır ki, vətəndaş şirkətə məxsus mağazalarda bəyəndiyi istənilən malı digər yerdə ucuz qiymətə tapsa və üstündə qeyd olunmuş qiyməti ilə birlikdə şəklini çəkib gətirsə, həmin cihaz ona 120 faiz endirimlə veriləcək. Buna inanan istehlakçı da günlərlə axtarıb həmin malı tapır. Şəklini gətirib göstərsə də, burada gözlənilməz cavabla üzləşir. Deyirlər ki, bu ola bilməz. İndi gəl, bunları inandır. Göründüyü kimi, firmanın mağazalarında istehlakçıların bu və ya digər şəkildə aldadılması, onların hüquqlarının pozulması halları baş alıb gedir.
Məlum olduğu kimi, istehlakçı 14 gün müddətində aldığı malı işlətməzsə, onu dəyişmək və ya qaytarmaq hüququ var. Təəssüf ki, əksər firmalar buna məhəl qoymur. Malın keyfiyyəti istehlakçını qane etməyəndə isə ən yaxşı halda onu servisə yönəldirlər. Deyirlər ki, get servisə, cihazı təmir etdir. Servis də onların özünə məxsusdur. Hansı ki, “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” qanunda servis adlı anlayış yoxdur. Servisdə isə min cür bəhanə gətirirlər. Deyirlər ki, sən malı cızmısan və ya xarab etmisən. Sonra da keyfiyyətsiz malın dəyişdirilməsinin mümkünsüzlüyü ilə bağlı vətəndaşa bir sənəd verirlər. İstehlakçı yenidən mağazaya qayıdanda burada malın dəyişdirilməsinin və ya qaytarılmasının mümkün olmadığını ona bir daha bildirirlər. Əlacsız qalan vətəndaş bu dəfə başqa dükana üz tutur. Sadaladığım bu kimi neqativ hallara “Kontakt Home” ilə yanaşı, “Baku Electronics”, “İrşad Telecom”, “Optimal” və digər firmalarda daha çox rast gəlinir.
Son zamanlar “Baku Electronics”də narazılıqlar getdikcə artır. Məsələn, vətəndaş malın pulunu ödəyir. Mağazada ona deyirlər ki, yaxın saatlarda və yaxud 1-2 gün ərzində mal ünvanınıza çatdırılacaq. Amma günlər keçsə də, müştəri malını ala bilmir. Hər dəfə də bir bəhanə uydurub özlərinə haqq qazandırmağa çalışırlar. Bəzən isə burada alıcıya zəmanət talonu vermirlər. Deyirlər ki, talon elektron bazadadır. Gəl indi bir şey olanda zəmanət tablonunun olmamasını bunlara sübut elə. Ən qəribəsi isə odur ki, mağazalarda “qızıl zəmanət” deyilən yalançı bir anlayış icad ediblər. Əslində, qanunvericilikdə belə bir şey yoxdur. Qızıl zəmanətə görə yüksək məbləğdə əlavə pul alırlar. Deyirlər ki, guya alınan malda aşkar ediləcək hər hansı bir qüsur firmanın hesabına aradan qaldırılacaq, istehlakçının hüquqları tam qorunacaq. Amma çox təəssüf ki, bir şey olanda buna da əməl etmirlər. Göründüyü kimi, istehlakçılar əksər hallarda bu şəkildə aldadılır. Bütün bu dediklərim istehlakçı hüquqlarının pozulması ilə bağlı cüzi faktlardır.
Onu da qeyd edim ki, belə malların satışı ilə məşğul olan nümunəvi firmalar da yox deyil. Məsələn “Music Gallery” firmasından 4 ildir ki, heç bir şikayət gəlmir. Bu çox yaxşı haldır. Düşünürəm ki, “Music Gallery”nın iş təcrübəsini öyrənmək və yaymaq lazımdır. Yeri gəlmişkən, Azad İstehlakçılar Birliyinə daxil olan şikayətlərin çox az hissəsini danışıqlar yolu ilə həll edib yoluna qoya bilirik. İstehlakçıların şikayətlərini əksər hallarda İqsadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə göndəririk. Bu dövlət qurumu isə belə bir alqoritm üzrə hərəkət edir: İstehlakçı hüququnu pozan təşkilata bir məktub yazır, oradan isə özünə sərf edən cavab alır.
Həmin cavabı kodlaşdırıb bir nüsxəsini istehlakçıya verir, digərini isə Azad İstehlakçılar Birliyinə göndərir. Deyir, get məhkəməyə müraciət et. Biz istehlakçı hüquqlarına bu şəkildə etinasız yanaşmalara qəti etirazımızı bildiririk. Çünki istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı mövcud qanun müasir tələblərə cavab vermir. Qanunda mütləq dəyişikliklər edilməli, ölkədə effektiv istehlakçı siyasəti formalaşdırılmalıdır. Çox təəssüf, hələlik, bu barədə düşünən yoxdur.
Vaqif BAYRAMOV,
Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ