Azərbaycanın ilk tarixiçisi, şair, yazıçı, alim və mütəfəkkir Abasqulu ağa Bakıxanov (1794-1847) şərəfli ömür yolu keçib. Onun ictimai-siyasi, şəxsi həyatında baş verən bəzi əhvalatların oxucularımız üçün maraqlı olacağını düşünürük. 

Çarın, yoxsa Allahın əmri? 

Abbasqulu ağa Bakıxanov Peterburqda olduğu vaxt çar I Nikolayın qonaqlıq məclisinə dəvət olunur. Çara və xanımına çatdırırlar ki, Qafqazdan gələn qonağın ömründə dilinə içki dəyməyib. Nikolayın arvadı çox qürrəli halda söyləyir ki, mən Abbasqulu ağaya ilk dəfə şərab içirdərəm. 

O, bir qədəh şərabı qızıl siniyə qoyur və özü gətirib Ba­kıxanova təqdim edir. O vaxt padşahın zövcəsini qonağa şə­rab təqdim etməsi ən yüksək hörmət sayılırdı. Abbasqulu ağa ayağa qalxaraq, badəni götürür və üzünü I Nikolaya tutaraq de­yir:

– Ey mənim həşəmətli hökm­darım, siz deyirsiniz ki, bu şəra­bı içim, Allahım isə deyir, içmə! Hansınızın sözünə baxım? 

Çox dindar olan çar I Nikolay ani cavab verir:

– Əlbəttə, Allahın! 

Abbasqulu ağa əlindəki şə­rab qabını qaytarıb siniyə qoyur. Nikolayın xanımı isə .. qayıdıb yerində oturur.

Məkkədə son dilək

Belə rəvayət edirlər ki, Ab­basqulu ağa Qüdsi Məkkəyə Həcc ziyarətinə gedəndə Quba qazisi Hacı Molla Abdullanı da özü ilə aparıbmış. Qüdsi ziyarə­tini başa çatdırdıqdan sonra üzünü səmaya, Haqqın dərga­hına tutub deyir:

– Ey pərvərdigar! Hər pad­şahdan mənə bir nişanə verilib­dir. Səndən də bir nişanə istə­yirəm ki, o mənim son nişanəm olsun.

Hacı Molla Abdulla Qüdsi­dən nişanə–muradının nə oldu­ğunu soruşur. Abbasqulu ağa deyir:

– O nişanə bu müqəddəs məkanda ölməkdir.

Bu söhbətdən 3 gün sonra, 1847-ci ilin fevralında Abbasqu­lu ağa Bakıxanov təsadüfən vəba xəstəliyinə tutularaq dün­yasını dəyişir. Onu Məkkə ilə Mədinə arasında “Fatimə vadi­si” adlanan yerdə dəfn edirlər. 

Z.HÜSEYNLİ
XQ