Ermənistanın gələcəyi Paşinyanın bu sınaqdan necə çıxacağından asılıdır

Bu gün Ermənistan–Azərbaycan sərhədində ikitərəfli görüşün keçirilməsi planlaşdırılıb. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistana sülh müqaviləsinin bağlanması üçün danışıqları bu formatda bərpası çağırışını edib. Rəsmi Bakı görüş yeri kimi Azərbaycan–Ermənistan sərhədini göstərib. XİN-in “Sərhəddə görüşməyə və birbaşa danışıqlara hazırıq”, – müraciətinə Ermənistan tərəfi müsbət yanaşdığını açıqlayıb. 

Bakının bu təşəbbüsünə qərbli sülh vasitəçilərinin də loyal yanaşması mü­şahidə olunur. Elə Ermənistan rəsmilə­rinin dilindən də sülh sazişi ilə bağlı nikbin proqnozlar verilməkdədir. İki gün əvvəl Hayastan parlamentinin spikeri Alen Simonyan İrəvan üçün şərtlərin məqbul olacağı təqdirdə Azərbaycan və Ermənistan arasında yaxın 15 gün ər­zində sülh sazişinin imzalana biləcəyi­ni açıqlayıb: “Arzu edilsə, qarşıdakı 15 gün ərzində sülh sazişi imzalana bilər. Deyə bilərik ki, biz bütün fundamental məsələlərdə razılığa gəlmişik. Bu pro­sesə xələl gətirməmək üçün təfərrüatı açıqlamaq istəmirəm”. 

Spikerin sensasion xarakterli bəya­natı öz yerində, Ermənistan tərəfinin vasitəçi olmadan görüş təklifinə müsbət yanaşması yaxşı haldır. Təşəbbüsün müəllifi kimi Azərbaycanın bu barədə narahatlığı yoxdur. Ermənistan tərəfi isə buna qədər daim hansısa problemi ortaya atıb. İrəvan sülh danışıqlarını Avropada, xüsusilə də, Brüsseldə da­vam etdirmək istəyir. Moskva platfor­masından imtina etməsi onu göstərir ki, Ermənistan hakimiyyəti Qərbin, yəni Fransanın vasitəçiliyi olmadan sülh ma­sasının arxasına oturmağa acizdir və ya qorxur. Məhz buna görə sərhəddə görüş Paşinyan üçün, bir növ, “Müstəqil dövlət və siyasi iradə” fənnindən test imtahanı sayıla bilər. Bu imtahanın nə­ticəsi təkcə baş nazirin sonrakı aqibəti üçün deyil, eyni zamanda, Ermənista­nın gələcəyi baxımından böyük əhə­miyyət kəsb edir.

Bəzi ekspertlər Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin birbaşa sərhəddə im­zalana biləcəyi versiyasını da irəli sürürlər. 

Milli Məclisin Təhlükəsizlik, müdafiə və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin üzvü Arzu Nağıyev sülh müqaviləsinin Azərbaycan və Ermənistanın qarşısında duran əsas vəzifə ol­duğunu bildirib: “Ermənistan tərəfi cidd-cəhdlə danışıqların kiminsə vasitəçiliyi ilə aparılmasına çalışır. Hətta, baş nazir tərəfindən ABŞ, Fransa və Almaniyanın vasitəçiliyi ilə danışıqlara çağırış­lar edilir. Biz dəfələrlə münaqişənin bitdiyini, əsas məsələnin sülh müqaviləsinin imzalanması oldu­ğunu bildirimişik. Bu, Azərbaycan və Ermənista­na aid məsələdir və sülhün əldə olunması hər iki ölkənin qarşısında duran vəzifədir”.

Əslində, sülh müqaviləsinin imzalanmasında İrəvanın Bakıdan daha maraqlı olmasına diqqə­ti çəkən A.Nağıyev Azərbaycanın 5 prinsipdən ibarət sülh paketini Ermənistana təqdim etdiyini deyir: “Həmin prinsiplərlə onları dəfələrlə tanış etmişik. İndi Paşinyan da 3 prinsip məsələsini or­talığa atıb. Hamıya aydın oldu ki, regiondan min kilometrlərlə uzaqdakı vasitəçinin sülhün bərqərar olmasında iştirakı inanılmazdır. Sülh müqaviləsi yoxdursa, bölgədə iqtisadi, siyasi və digər proses­lərin inkişafı üçün problemlər qalacaq. Amma sülh müqaviləsi imzalanmasa da, Azərbaycan diktə edən tərəf kimi daxili və xarici siyasətini aparmaq­dadır”.

Deputat sülh müqaviləsinin istənilən sərhəd rayonunda imzalanmmasını da mümkün sayır: “Sülh müqaviləsi istənilən rayonumuzda imzalana bilər. Ermənistan və onun havadarlarının sərhəd­də görüşə razılıq verməsi əsas məsələdir. Çünki son zamanlar bir daha Ermənistanın müstəqil xa­rici siyasətinin olmadığı aşkar görünür. Bakı üçün sülh sazişinin harada imzalanmasının elə də bö­yük əhəmiyyəti yoxdur”.

Əgər bu gün şərti sərhəddə nəzərdə tutulan ikitərəli təmas reallaşarsa, bu, Ermənistan və Azərbaycanın baş nazirlərinin müavinlərinin rəh­bərlik etdiyi işçi qrupların beş aylıq fasilədən son­ra beşinci görüşü olacaq. 

* * * 

Nikol Paşinyan ATƏT-in Parlament Assambleyasının İrəvanda keçirilən son iclasında dedi­yi “sülh sənədini imzalamağa hazırıq” ifadəsində səmimidirsə, onda Azərbaycanın sərhəddə görüş təklifini qəbul etməlidir. Əgər İrəvan bu təklifə, doğrudan da, səmimi yanaşarsa, bu zaman qısa müddət ərzində sual yaradan bir sıra məsələlər razılaşdırıla, hətta sülh müqaviləsinin ilkin çərçivə sazişi imzalana bilər. 

Aydın məsələdir ki, pinsipial olaraq çərçivə sənədi imzalananda onun maddələrini hazırla­maq üçün müəyyən vaxta ehtiyac duyulur. Sər­həd xəttinin müəyyənləşməsi, onun delimitasiya və demarkasiyası vaxt aparan texniki məsələlər­dir. Məhz bundan sonra sülh sazişi imzalanma mərhələsinə çatmış hesab olunur. Bu mərhələdə isə Ermənistan müstəqil subyekt olduğunu ortaya qoymalıdır. İrəvan siyasi iradə göstərərək, dövlətin maraqları çərçivəsində qərar qəbul edə biləcəksə, deməli, sərhəddə görüş baş tutacaq. Bunun özü qarşıda sülh müqaviləsinin imzalanacağına bir işarə sayılacaq. Əks-təqdirdə yaxın zamanlarda sülhün prespektivinə ümid etməyə dəyməz. 

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu artıq Azərbaycan və Ermənistan arasında vasitəçilərə ehtiyac qalmadığını bildirdi: “Üç ildir onların təklifləri ilə keçirilən görüşlərdə heç bir nəticə əldə olunmadı. Bu təşəbbüslər keçmişdə ATƏT-in Minsk qrupu­nun fəaliyyətini xatırlatmağa başlayıb. Dörd-beş aydan bir baş tutan görüşlərin faydası da yoxdur. Böyük güclər – ABŞ, Fransa, yaxud Avropa İtti­faqı, həmin Rusiya görüş təşkil edəndə digərləri mane olmağa çalışırlar, digərləri keçirəndə isə bu tərəf əleyhinə çıxır. İndiki mərhələdə sülh danışıq­larını sürətləndirməyin iki alternativi var. Birincisi, sərhəddə görüşdür. Amma, bu, o demək deyil ki, sabah baş tuta biləcək görüşdə biz dərhal müsbət nəticənin şahidi olacağıq. Əsas vasitəçisiz sülh dialoqunun başlanması, “tet-a-tet” müzakirənin aparılmasıdır. İkinci istiqamət isə Azərbaycan və Ermənistanın birgə işçi qrupunu yaratmasıdır. Bu qrupa hər iki tərəfdən səkkiz-on nəfər hüquq­şünas, diplomat, xəritələrlə işləməyi bacaran mütəxəssislər cəlb edilməlidir. Optimal görüş yeri, məkan olaraq Gürcüstanın seçilməsi məqbuldur. Yəni, daimi əsasda müzakirələrə başlanılmalıdır”.

Politoloq E.Şahinoğlu hesab edir ki, yaradı­lacaq qrup sülh sazişinin mətni, eyni zamanda, sərhədin müəyyənləşdirilməsi və komunikasiya­ların açılması üzərində işləməlidir: “Bu təqdirdə danışıqlardan irəliləyiş gözləməyə dəyər. Əks hal­da, danışıqlar üçün kənarda seçilən məkan yenə böyük güclərin maraqlarının kəsişmə nöqtəsi ola­caq. Həmin vasitəçi dövlətlərdə qarşıdan gələn seçkiləri və aktorların başlarının daxili məsələlərə qarışacağını nəzərə alsaq, danışıqların bu formatı əlverişli sayılmır. İdeal variant birbaşa dialoqdur. Düzdür, Paşinyan bu cür üzbəüz təmaslardan eh­tiyat edir. Amma onu da anlamamış deyil ki, sülh sazişinin imzalanmasının yubadılması, hər şey­dən əvvəl, onun özünə və ölkəsinə zərər verəcək. Əgər o, Azərbaycan və Türkiyə ilə barışsa, sülhə nail olsa, tarixdə satqın kimi kimi deyil, “uğur he­kayəsi”nə malik Hayastan rəhbəri kimi qala bilər. Artıq 2023-cü il başa çatır və sülhə bütün ümid­lər yeni – 2024-cü ilə qalır. Yeni il sərhəddə keçi­riləcək ilk görüşdə müəyyən irəliləyişin olacağını deyə bilərik”. 

* * * 

Ölkəsini müstəqil və demokratik görmək ar­zusundan danışan Paşinyanın bu istiqamətdə müəyyən səylər göstərdiyi hiss olunmaqdadır. Amma bundan ötrü, hər şeydən əvvəl, konkret addımın atılması gərəkdir. Bu mənada, sərhəd­də görüşün Ermənistan hakimiyyəti üçün ciddi imtahan olacağını söyləyə bilərik. Çünki həmin ikitərəfli görüşdən sonra İrəvan beynəlxalq rəyə “biz sülh istəyirik” saxta tezisini sırıya bilməyəcək. Mövcud reallıqda iki ölkənin baş nazirlərinin müa­vinlərinin başçılıq etdiyi işçi qrupların üzvlərinin Qazaxla Noyemberyan arasındakı sərhəd ərazi­sində görüşməsi mümkündür. Hətta bundan ötrü sərhədin özündə hər şeylə təchiz olunmuş müasir çadırlar açmaq olar. Yəni, Bakının sərhəddə gö­rüş təklifindən boyun qaçırmaq üçün Ermənista­nın əlində heç bir bəhanə qalmayıb.

Sənədin imzalanması üçün bir masa arxasın­da oturub təkbətək görüşün keçirilməsi başlıca şərtdir. Ona görə ki, bu formatlı görüşlər tərəflərdə biri-birinə qarşı etimad formalaşdırır. Ermənistan hakimiyyətində ikitərəfli dialoqun faydalılığına inam yaranmayanadək hətta imzalanacaq istə­nilən sülh sənədi icrası müşkül kağız parçasından başqa heç nə olmayacaq. 

Mövzuya yekun olaraq onu da bildirək ki, ABŞ-ın eyni vaxtda həm Qafqazda, həm də Mərkəzi Asiyada güclənmək niyyətini nəzərə al­saq, Vaşinqton üçün Ukrayna cəbhəsində “mə­safədən döyüşdüyü” Rusiyanı Cənubi Qafqazdan kənarlaşdırmaq planı gizli deyil. Fəqət bu regiona Azərbaycanın vizası olmadan daxil olmağın müm­künsüzlüyünü anlayan Ağ Evin başbilənləri Bakı ilə münasibətləri normallaşdırmaq məcburiyyə­tindədir. ABŞ-nin ATƏT-dəki səfiri Maykl Karpen­terin bölgədə sülhlə bağlı dünənki açıqlamasına da məhz bu kontekstdən yanaşmaq daha doğru olar. Səfir Vaşinqtonun Cənubi Qafqazda bütün ölkələrin maraqlarına cavab verən münasibətlərin normallaşması səylərinə dəstək verdiyini vurğu­layıb: “Biz Ermənistan və Azərbaycan rəsmiləri arasında görüşlərin keçirilməsi üçün işləri davam etdirəcəyik. Bunu qiymətləndirmək tərəflərin özlə­rindən asılıdır”. 

Bütün bu açıqlamaların fonunda ortadakı danılmaz reallıq ondan ibarətdir ki, ABŞ Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı təsir dairəsini artırmağı düşünür. Onun son vaxtlar bu istiqamətdə, yəni Qafqaz “cəbhəsində” bütün cinahlardan “hücuma” keçdiyini söyləmək olar. Cənubi Qafqazın ən bö­yük ölkəsi isə Azərbaycandır. Vaşinqton Azərbay­cansız Qafqazda möhkəmlənməyin çətin olacağı­nı anlamağa məcburdur. Məhz bu səbəbdən Ağ Ev Bakı ilə öz günahı ucbatından itirməkdə oldu­ğu əlaqələrini bərpa etməyə məhkumdur. 

Gələn ay ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinkenin köməkçisi Ceyms Obrayenin Bakıya icazəli səfəri gözlənilir. Vaşinqtonun artıq Bakıya qarşı sərgilə­diyi yanlış mövqedən çəkinmə niyyəti aşkar hiss olunmaqdadır. Bunun iki ölkə arasındakı müna­sibətlərin normallaşmasına səbəb olub-olmaya­cağını Obrayenin səfərindən sonra görəcəyik. Adətən, Vaşinqtonun yüksək ranqlı nümayəndələ­ri bizim bölgəyə ciddi təkliflərlə təşrif buyururlar. Görək bu dəfə hansı diplomatik “məhsulları” gə­tirəcəklər.

İmran BƏDİRXANLI
XQ