Vasitəçilər dəyişməz, təşəbbüslər təzə, maraqlar köhnə, Bakının sözü isə bütövdür...

Deyəsən, postmüharibə dövrünün reallığı özünün mən­tiqi finiş xəttinə yaxınlaşmaqdadır. Cənubi Qafqaz ha­zırda ilk növbədə beynəlxalq nəqliyyat-kommunikasi­ya xətlərinin önəmli qovşağına çevrilmək imkanları ilə dünyanın diqqət mərkəzindədir. 

Xüsusilə də, bölgənin Avropa və Asiya qitələrini birləşdirmək perspektivi, hər il əldə olunacaq böyük maliyyə dövriyyəsi ilə bağlı proqnozlar daha ucadan səslənməkdədir. Sahənin mütəxəssislərinin təxminlə­rinə görə, bu proqnozlar özündə yüz milyonlarla ABŞ dolları üzərindən aparılan maliyyə hesablamalarını eh­tiva edir. Daha praqmatik ekspertlər isə iqtisadi-ticari tranşlardan hər il ortaya çıxacaq maliyyə dövriyyəsinin 500 milyardla bir trilyon dollar arasında dəyişə biləcəyi­ni proqnozlaşdırırlar.

Göründüyü kimi, Cənubi Qafqaz hazırda dünya iqtisadiyyatının “ən yağlı və böyük pay”larından birinə çevrilmək perspektivini özündə birləşdirir. Bu baxımdan yaxın gələcəkdə regionun yüksək templərlə dəyişərək, yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoya biləcəyi nə yer­li, nə də əcnəbi politoloqlarda şübhə doğurur. Sadə­cə, Cənubi Qafqazın gözlənilən inkişaf perspektivinin qarşısındakı əsas əngəl Azərbaycanın tarixin arxivinə göndərdiyi “Qarabağ problemi”nin birdəfəlik aradan qaldırılmasıdır. İndi sülh bütün tərəflərə hava–su kimi lazımdır. Bundan ötrü rəsmi Bakı İrəvanla ikitərəf­li, çoxtərəfli, istənilən formatlı dialoqa hazır olduğunu dəfələrlə bəyan edib.

Maraqların kəsişmə nöqtəsi

İndi gələk tərəflərə sülh platformala­rını təklif edən supergüclərin bölgədə kə­sişən maraqlarının üzərinə. “İrəvan siyasi iradə nümayiş etdirəcəyi təqdirdə Rusiya mükəmməl üçtərəfli sammitə çıxış pers­pektivi ilə Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirlərini öz platformasında qəbul etməyə əvvəlki kimi hazırdır”. Bu barədə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova ənənəvi həftəlik brifinqdə deyib. 

Azərbaycan və Ermənistan liderləri­nin bu ayın sonlarına gözlənilən Brüssel görüşü baş tutmadıqdan sonra Moskva­nın bu platformada təşəbbüsü ələ almaq cəhdləri normal qarşılanmalıdır. İnsafən, son dönəmlər istər Kremlin siyasi isteb­lişmentindən, istərsə də hökumətyönlü mediadan Bakının ədalətli mövqeyinin daha yaxşı başa düşüldüyünün şahidi oluruq. Hətta, Qarabağ məsələsində bizə qarşı ən radikal mövqeyi ilə seçilmiş Ru­siya Müdafiə Nazirliyinin saytında, rəsmi xəbərlərinin başlığında “Dağlıq Qarabağ” deyil, Azərbaycanın “Qarabağ iqtisadi rayonu”, “Mardakert” yox, “Ağdərə” ifa­dələrini oxuyuruq. Biz rəsmi Moskvanın Azərbaycana münasibətində bu keyfiy­yət dəyişikliyinə həm də Ermənistan baş nazirinin son vaxtlar sərgilədiyi aşkar anti-Rusiya mövqeyi, siyasi ritorikası fo­nunda baxmalıyıq. Şimal–Cənub, Şərq–Qərb qitələrarası nəhəng layihələrin tez­liklə işə düşməsi, bundan ötrü Zəngəzur dəhlizinin də bu şəbəkəyə qoşulması Bakı kimi Kremlin də maraqları ilə tam üst-üstə düşür. Böyük gəlirli bu layihələ­rin gerçəkləşməsinə mane olan yeganə tərəf Ermənistandır. İrəvanın bu məsələ­də Rusiyanın mənafeyinə zidd çıxışları, yersiz iddiaları Moskvanı qıcıqlandırdığı kimi, İranın da xoşuna gəlmir. İndi “sülh savaşı”na qalxmış Qərbin və Rusiyanın strateji maraqlarının kəsişmə nöqtəsinə çevrilən Cənubi Qafqaz öz tarixinin ən keşməkeşli və ən önəmli dövrünü yaşa­yır. 

Vaşinqton hansı ciddi addımı atmalı idi?

“Vaşinqton sülh sazişini imzalamaq­dan ötrü Ermənistana və Azərbaycana öz köməkliyini davam etdirəcək”. Bu sözləri ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Metyu Miller jurnalistlər üçün keçirdiyi brifinqdə səs­ləndirib. M.Miller Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev arasında Brüsseldə planlaş­dırılan görüşün təxirə salınması faktına özünəməxsus şəkildə münasibət bildirib: “Biz əvvəlki kimi hesab edirik ki, tərəflə­rin öz aralarında sülhə nail olmaları on­ların, regionun, eləcə də bütün dünyanın maraqlarına cavab verir. Bunun üçün təkidli təşəbbüslərimizi davam etdirəcə­yik”. Bəli, Birləşmiş Ştatlar bu bölgədə öz maraqlarını güdür. İntəhası, onun ma­raqlarına erməni lobbi və diaspor “çete”si destruktiv planlarını yedək etməyə cəhd­lər göstərir.

“Ermənistan tərəfi Vaşinqtonda və başqa şəhərlərdə Cənubi Qafqaza diqqəti artırmaları üçün ciddi səy göstər­məlidir”. APRI Armenia analitik mərkəzin “2023 APRIL From: Making Progress in Times of Uncertainty” konfransında çıxış edən Ermənistanın ABŞ-dakı sabiq səfiri Qriqor Ovannisyan daha sonra Ermə­nistanın heç bir bloka qoşulmayan, tam neytral və aktiv bir ölkəyə çevrilməsinin vacibliyindən danışaraq, institutisional yaddaş probleminə diqqəti yönəldib: “ABŞ–Ermənistan münasibətləri 1990-cı illərdən deyil, 1920-ci ildən başlayır. O vaxt Vaşinqton Ermənistan dövlətini tanımış, orada bizim səfirliyimiz açılmış­dır. 1930-cu illərə qədər Ermənistanın bayrağı ABŞ-da dalğalanıb. Amma son­ralar, artıq 1990-cı illərdə Birləşmiş Ştat­ların Azərbaycanla birgə layihələri Ba­kının mövqeyini gücləndirdi və İrəvanın mövqeyini zəiflətdi”. Keçmiş diplomatın qənaətinə görə, Vaşinqton hələlik bu böl­gədə daha ciddi və çəkindirici addımlar atmağa hazır deyil. Maraqlı mülahizədir. Görəsən, “ciddi və çəkindirici addım” deyəndə eks-səfir nəyi nəzərdə tutur­muş? 

Biz isə Cırtdanın nağılında ortaya çıxan suala cavab tapmalıyıq. İndi üzü­müzü hansı səmtə çevirməyimiz daha doğru olar? 100 ildən sonra Qarabağı Azərbaycan torpağı kimi tanıyan, işıq­larını gördüyümüz Rusiya tərəfə, yoxsa Bakıya ədalətli sülh vəd edən, okea­nın o tayından yalnız səsini eşitdiyimiz Amerikaya? Bizim üçün işıqgələn və ya səseşidilən tərəflərdən sülh platformala­rına dəvətlər nə qədər dəyərli olsa da, hər şeydən önəmlisi əldə ediləcək son nəticədir. 

Bakının sözü və iradəsi

Belə məlum olur ki, Nikol Paşinyan yenə öz ampluasında “nömrələrini” da­vam etdirir. Tbilisidə Beynəlxalq İpək Yolu Forumunun açılış mərasimində çıxış edən Ermənistan baş naziri iştirakçılara Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə tam ri­ayət olunduğu regional nəqliyyat dəhliz­lərinin xəritəsini təqdim edib. Maraqlıdır ki, Paşinyanın göstərdiyi xəritədə Azər­baycan ərazisi bütöv və yarlıqsız şəkildə təsvir olunub. Bu, əlbəttə, yaxşıdır. Fəqət hayların baş naziri bu mövqeyində sabit qalacaqmı, sülh sazişinin imzalanması yönündə addım atacaqmı? Açıq sualdır. 

Ermənistanın “dünyanın qovşağı”n­da qərar tutduğunu bəyan edən baş na­zir Nikol Paşinyan sanki ayın günlərini iki hissəyə ayırıb. O, birinci yarımayda səmərəli, xoşməramlı, ikinci hissədə isə qeyri-sağlam, avantürist bəyanatlar ver­məyə vərdiş edib. Yəni, gah nala vurur, gah da mıxa. Bu zaman kənar təsirlərin ucbatından tez-tez “barmaqlarını əzir”. Eyni hal təkrar-təkrar baş versə də, Nikol bundan nəticə çıxarmağa tələsmir. Elə iki ölkə arasında sülh sazişinin imzalan­masının gecikməsinin səbəbi onun məhz sağa-sola vurnuxmasıdır. Ötən ilin payı­zında da deyirdi ki, ilin sonunadək sülh müqaviləsi imzalana bilər. İntəhası, son­ra onun hansı siyasi hoqqabazlığa əl at­dığının hamımız şahidi olduq. Tbilisidəki həmin beynəlxalq konfransdakı çıxışında “Yaxın aylarda Azərbaycanla sülh və mü­nasibətlərin qurulması haqqında saziş imzalayacağımıza ümid edirik” – deyib. Hətta, sənəd üzərində “fəal iş”in aparıldı­ğını da bəyan edib.

Aydın məsələdir ki, vasitəçi aktorla­rın Cənubi Qafqaza maraqlarının daha da artması təkcə Azərbaycanın deyil, ümumiyyətlə, bölgənin gələcək inkişaf perspektivləri üçün açar rolunu transmil­li layihə olmağa iddialı Zəngəzur dəhlizi oynayır. Yəni, bölgənin Avropa və Asiya arasında birbaşa nəqliyyat-kommunika­siya qovşağına, loqistik mərkəzinə çev­rilməsi üçün Zəngəzur dəhlizinin mütləq reallaşması əsas şərtdir. Elə Ermənistan­la imzalanacaq sülh sazişi də bu yolun üstündə yaşıl işıq sayılır. Burada Azər­baycanın maraqları mütləq nəzərə alın­malıdır. Son vaxtlar bu məsələ ətrafında cərəyan edən siyasi-iqtisadi məsələlər onu göstərir ki, bu dəhlizə alternativ olacaq variantlardan yararlanmaq artıq qaçılmaz xarakter daşıyır. Rəsmi Bakı Qərbdən, eləcə də okeanın o tayından gələn sifarişləri yerinə yetirən İrəvanın “şıltaqlığı”na daha dözmək, onun ucba­tından vaxt itirmək niyyətində deyil. Azər­baycan həm özünün, həm də bölgənin sənədləşdirilmiş sülhə söykənən inkişaf yoluna çıxmasından ötrü bütün səylərini və imkanlarını ortaya qoyub. Arzu edilən sülhün hansı şəhərdə, hansı qitədə əldə olunacağı isə Bakı üçün böyük əhəmiy­yət kəsb eləmir. Çünki bütün variantlarda onun mövqeyi dəyişməz, sözü isə bütöv­dür. 

Fərid ŞƏFİYEV, 
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri, politoloq

Bakı bütün müstəvilərdə ba­lanslı siyasət yeridir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev İrəvana vasitəçisiz görüş təklifini vermiş­di. Gürcüstanda, yaxud başqa bir yerdə. Görünən odur ki, Er­mənistan hakimiyyəti bu təklifə müsbət cavab vermir. Yəqin ha­zırda Qərbin Azərbaycana təzyiq göstərməsinə görə gözləyir. Pa­şinyan məhz həmin platformalar­da görüşməyi arzulayır. Tet-a-tet dialoqdan çəkinir. O ki qaldı, Ba­kının atacağı növbəti addımlara, hər halda, biz bütün vasitəçilərin dəvətini qəbul etməyə hazırıq. Qranada sammitindən imtina­mızın səbəbi məlumdur. Səbəb odur ki, Avropa İttifaqı, bura daxil olan ölkələr Azərbaycana qar­şı birtərəfli bəyanat və qərarlar qəbul ediblər. Məhz buna görə onlar vasitəçilik rolunu itiriblər. Fikrimizcə, Amerikanın sülh ça­ğırışları Avropaya nisbətən daha balanslıdır. Bu əməkdaşlıqdan imtina etməməliyik. Amma yenə də bizə danışıqların nəticəsi, sülh sazişinin imzalanması la­zımdır. Çox güman ki, rəsmi Bakı növbəti görüş barədə açıqlama verəcək.

Məlumdur ki, ermənilər Ru­siyanın vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşlərdə iştirak etməyəcəklər. Bu halda Azərbaycan da Brüssel formatını qəbul etmir. Vaşinqton da Qərbyönümlü siyasət yeritdi­yinə görə, Moskva bu platforma­ya qısqanclıqla yanaşır. Ən ideal variant məhz cənab Prezidentin təklif etdiyi vasitəçilərsiz danı­şıqlardır. 

Tofiq ABBASOV, 
siyasi şərhçi 

Azərbaycan vəziyyəti kök­lü şəkildə öz xeyrinə dəyişib. Həqiqətən də ikitərəfli münaqişə­də bütün göstəricilər üzrə do­minantlığımızı təsdiqləmişik. Bundan sonra Moskva, Vaşinq­ton və Brüssel anlamalıdırlar ki, daha bizimlə siyasi oyunbazlıq keçməyəcək. On il əvvəl, belə demək mümkünsə, yalançı qali­bin kölgəsində qalmışdıq. Təşəb­büs onların əlində idi. Doğrudur, Azərbaycan obyektiv həqiqə­ti arqumentlərlə irəli sürürdü, amma bizi eşitmək belə istəmir­dilər. Düşünürəm ki, biz bu gün tələsməməliyik. Sözümüzü demi­şik, artıq heç kəsdən heç nə xahiş etməyəcəyik. İndi İrəvan özün­də o qətiyyəti tapacaqsa, gəl­sin əyləşsin, danışıqları aparaq. Azərbaycan, həqiqətən də, heç bir qeyri-qanuni iş görməyib. Buna görə tələsmirik. Qoy Ermə­nistana havadarlıq edənlər tələs­sinlər. İşğalçını təmizə çıxaran beynəlxalq təşkilatları, onların emissarlarını görərək, yaxşı mək­təb keçmişik. Qarşımızda üç plat­forma var. Hər üçündə sülh pro­sesi özünün davamını tapa bilər. Fəqət Azərbaycan bu platforma­lara kortəbii şəkildə qatılmaya­caq. Ermənistan baş naziri, digər rəsmilər indi gəlişigözəl ifadələr­lə boşluğu doldurmağa çalışırlar. Amma Bakı o boşluğu konkret addımlarla doldurur. Moskva, Vaşinqton və Brüssel ermənilərlə iş aparsınlar. Özləri bilərlər. Biz mütləq qalibik və kimin harada və necə hərəkət etdiyini çox yax­şı bilirik. 

İmran BƏDİRXANLI
XQ