Yaxşı mahnının resepti birdir: onun sözlərini adi şeir kimi, musiqisiz söyləmək mümkün deyil, melodiyasının ilk akkordlarını eşidən kimi mətnin zümzüməsi adamın dilinə gəlir. Təbii ki, bu cür nəğmələr çox olmasa da, var. Biri də “Şeyx Sənan” dramından məşhurlaşan “Kor ərəbin mahnısı”dır.
Üç dahi sənətkarın – şair-dramaturq Hüseyn Cavidin, bəstəkar Fikrət Əmirovun və tamaşanın quruluşçu rejissoru Adil İsgəndərovun dühasının, istedadının məhsulu olan “Şeyx Sənan” tamaşası həm ən müxtəlif məqamları ilə, həm də aktyor Məmmədəli Əliyevin canlı ifa etdiyi mahnı ilə yadda qalıb:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı!
Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə eşqi-həsrət olaydı!..
Möhtəşəm mahnının tarixi ötən əsrin 50-ci illərindən başlayır. Özü də məhz 1956-cı ildə indiki Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulmuş “Şeyx Sənan” üçün bəstələnib. Aktyor deyirdi ki, mən o mahnını oxuyub qurtaran kimi Bülbül səhnəyə çıxdı, əllərimi sıxıb dedi ki, sağ ol Məmmədəli, nə gözəl oxudun!
Cavid şeiriyyəti üçün fəlsəfi və ədəbi baxımdan adi sayılacaq bir şeir parçası əsərin ruhuna o qədər uyğun gəlir, Fikrət Əmirovun bəstələdiyi musiqi ilə bir-birini o qədər tamamlayır ki, Kor ərəbin dərd izharı “Şeyx Sənan” tamaşası qədər məşhurlaşır. Üstəlik, teatrın tamaşalarında daha çox kiçik, həm də canlı mahnı oxumaq gərəkən rolların tapşırıldığı Məmmədəli Əliyev də bu ifaya görə az qala ildırım sürəti ilə tanınıb.
Onu da xatırladaq ki, 1961-ci ildə milli televiziya rejissorluq məktəbinin görkəmli nümayəndəsi, yenilikçi Rauf Kazımovski Məmmədəli Əliyevin bu ifasını film estetikasında lentə alıb. Fikrət Əmirov da bu lenti özü ilə Amerika səfərinə aparıb. Nəinki respublika, o zamankı ittifaq, hətta dünya televiziya məkanında klip anlayışının hələ formalaşmadığı bir dövrdə Rauf Kazımovski Məmmədəli Əliyevi elə Kor ərəbin səhnə libasında İçərişəhərdə, Şirvanşahlar sarayının ərazisində çəkib. Bu, Azərbaycan televiziyası üçün bir ilk idi və güman etmək olardı ki, hələ o zamanlar dövrünün böyük müğənniləri – Rəşid Behbudov, Şövkət Ələkbərova və Gülağa Məmmədovun repertuarına daxil olmuş bu mahnı dillərdən düşməməliydi, klip isə ara-sıra mavi ekranda göstərilməliydi. Amma... Bizim bir çox mənəvi sərvətlərimizə bəslədiyimiz biganəlik bu əsərdən də, onun ifaçısından da yan ötməyib.
1978-ci ildə o illərin cavan tədqiqatçısı, əsas elmi yaradıcılığı ilə paralel olaraq, Azərbaycan musiqi tarixini öyrənib təbliğ edən, bugünümüzün görkəmli alimi, radionun məşhur “Axşam görüşləri” proqramının müəllifi və aparıcısı Rafael Hüseynov radionun arxivindən Məmmədəli Əliyevin ifasında "Kor ərəbin mahnısı"nın lent yazısını tapıb. Həmin lentin izi ilə artıq yaşlaşmış, teatrdan da çoxdan uzaqlaşmış Məmmədəli Əliyevi də tapıb, onun digər ifalarını da. Beləcə, “Kor ərəbin mahnısı” yenidən yada düşüb. Bu gün həmin mahnı digər xanəndələrin – Alim Qasımov, Mələkxanım Əyyubova və Mənsum İbrahimovun, eləcə də gənc nəsil xanəndələrin repertuarındadır.
Hazırda "Şeyx Sənan" tamaşası Milli Dram Teatrının oynanılmasa da, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının repertuarındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Cənnət Səlimova, bəstəkarı isə Firudin Allahverdidir. Amma bu tamaşada Kor ərəbin mahnısı yoxdur. Mizanı yetişən Kor ərəb eləcə bələdçisi ilə səhnəyə gəlir və sözünü, yəni şeirini deyib səhnədən çıxır. Həmin şeirə yeni bir musiqinin yazılmasının quruluşçu rejissorun istəyi, yaxud bəstəkarın qərarı olduğunu deyə bilmərik. Hər halda, məntiq anlaşılandır: ilk mahnının melodiyası və ifaçının səsi artıq neçə nəsil Azərbaycan musiqisevərinin qulaq yaddaşına həkk olunub. Amma ənənə deyilən bir nəsnə də var, axı. Yeni bəstə ilk mahnının müəllifi Fikrət Əmirovun əsəri ilə müqayisədə mütləq uduzar... Hətta güclü və təsirli olsa belə...
Bu məqamda yenə də yaxşı mahnının düsturu yada düşür: Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsində bu səhnə əsərinə baxanda Kor ərəbin mahnısını eşitməsək belə, Məmmədəli Əliyevin yumşaq və qəlb titrədən səsi, Firkət Əmirovun hüznlü melodiyası qulağımıza gəlir...
Gülcahan MİRMƏMMƏD
