Azərbaycanın uğurla əməkdaşlıq etdiyi beynəlxalq maliyyə qurumları sırasında Dünya Bankı (DB) xüsusi yer tutur. Respublikamızda bankın göstərdiyi texniki yardım və maliyyə dəstəyi layihələri daim yüksək qiymətləndirilir. Bu gün ölkəmizin DB ilə əlaqələrində özəl sektorun diaqnostikası, innovasiyalar, idarəetmə texnologiyalarının inkişafı, bərpaolunan enerji və digər sahələrdə əlaqələrin getdikcə möhkəmlənməsi, qabaqcıl beynəlxalq təcrübənin tətbiqinə xüsusi önəm verilməsi daha qabarıq nəzərə çarpır. 

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə son 20 ildə həyata keçirilən iqtisadi strategiyanın, eləcə də DB ilə əmək­daşlıqda xüsusi önəm verilən layihələ­rin uğurlu nəticələri qurumun proq­nozlarında, hesabatlarında daim yer alıb. Xüsusilə bankın hesabatlarında respublikamızın vergi və gömrük struk­turlarında mühüm yeniliklərə imza atıl­ması, reallaşdırılan islahatlarda əsas məqsədin sahibkarların vergi yükünün optimallaşması, vergi bazasının geniş­ləndirilməsi, leqallaşma, rəqəmsallaş­ma və vergi-gömrük administrasiyası ilə sahibkarların münasibətlərinin daha da sivil səviyyəyə qaldırılması kimi məsələlər yüksək qiymətləndirilib. 

Fikrimizin təsdiqi kimi, əvvəlcə DB-nin ölkəmizin iqtisadi vəziyyəti ilə bağlı proqnozlarına diqqət yetirək: Bank tərəfindən bu ilin sonunda respublika­mızda real ÜDM artımının 1,5 faiz ola­cağı, bu göstəricinin 2024 və 2025-ci illərdə isə müvafiq olaraq 2,4 və 2,5 faiz artacağı proqnozlaşdırılıb. Xatırladaq ki, 2023-cü ilin yanvar–avqust aylarında Azərbaycanda ÜDM 2022-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 0,8 faiz (80 mil­yard manatadək) yüksəlib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Res­publikasının İqtisadiyyat Nazirliyi tərə­findən hazırlanan 2024-cü il və son­rakı üç il üzrə baza ssenaridə (neftin bir barelinin orta illik ixrac qiyməti 2024–2027-ci illər üçün 60 ABŞ dolları fərz edilməklə) makroiqtisadi proqnoz göstəricilərinə əsasən, 2023-cü ildə ölkədə ÜDM real ifadədə 1,9 faiz arta­raq 119,6 milyard manat təşkil edəcək. 

Qeyd edək ki, ÜDM istehsalında əvvəllər olduğu kimi, bu ilin ötən ay­larında da yüksək dinamika müşahidə edilib. Dövlət Statistika Komitəsindən aldığımız məlumata görə, cari ilin 8 ayında ölkədə 70 milyard 372 milyon manatlıq və ya əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,7 faiz çox ÜDM is­tehsal edilib. Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM isə 6 milyon 938 manata bərabər olub.

ÜDM istehsalında yüksək göstə­ricilərin əldə edilməsini şərtləndirən mühüm amillər sırasında iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi mühüm rol oynayıb. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbir­lərin məntiqi nəticəsi olaraq, 2010-cu ildə respublikamızın qeyri-neft sekto­runda 18,4 milyon manatlıq məhsul istehsal edildiyi halda, çoxsaylı mənfi şokların təsiri ilə mübarizə aparan qlo­bal iqtisadiyyatın indiki həssas dövrün­də qeyri-neft-qaz sənayesində artım neft-qaz sənayesindəki artımı üstələ­yib. Mövcud sahədə əlavə dəyər 2023-cü ilin ilk yarısında 6,5 faiz artıb. Ümu­mi olaraq isə qeyri-neft sektorunda 3 faizdən çox artım müşahidə olunub. 

Ardıcıl və sistemli surətdə gerçək­ləşdirilən sənayenin inkişafına dair Dövlət Proqramının uğurlu icrası da qeyri-neft sektorunun şaxələndirmə­sini sürətləndirib. Adıçəkilən önəmli sənəd ənənəvi sənaye sahələri ilə ya­naşı, ölkə iqtisadiyyatı üçün yeni olan kosmik, müdafiə, gəmiqayırma, alter­nativ enerji və digər sahələrin, həm­çinin müasir istehsal infrastrukturuna malik sənaye zonalarının inkişafına müsbət təsir göstərib. Bunun nəticə­sində Azərbaycanın ixrac qabiliyyəti davamlı şəkildə güclənib, idxalı əvəz edən məhsulların istehsalının artırıl­ması reallaşıb. Bunun nəticəsində cari ilin birinci yarısında 1,4 milyard manat­lıq məhsul satılıb ki, bunun da 33,6 fai­zi ixracın payına düşüb. 

İnfrastrukturun və sosial əhəmiy­yətli obyektlərin modernləşdirilməsi ilə yanaşı, qeyri-neft-qaz məhsullarının istehsalına, habelə ixracına yönələn yeni sənaye və iqtisadi zonaların yara­dılması istiqamətində həyata keçirilən uğurlu layihələr də ÜDM istehsalının artmasında önəmli rol oynayır. 

Şübhəsiz ki, bu məsələdə qabaq­cıl texnologiyalardan və idarəetmə təcrübəsindən səmərəli yararlanmaq da böyük əhəmiyyətə malikdir. Bun­dan başqa, ölkədə hökm sürən siyasi və makroiqtisadi sabitlik, investorla­rın hüquqlarının etibarlı qorunması, əlverişli coğrafi mövqe, zəngin təbii ehtiyatlar, yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi Azərbaycanı xarici sərmayələr üçün ən cəlbedici dövlətlərdən biri kimi ta­nıdır. 

DB ÜDM ilə yanaşı, 2026-cı ilə kimi ölkəmizin dövlət büdcəsinin gəlirləri ilə bağlı proqnozunu da yaxşılaşdırıb. Qu­rumun hesabatında cari ilin aprel proq­nozuna nisbətən 2023-cü ildə büdcə gəlirlərinin ÜDM-in 33,1 faizindən 34,6 faizə qədər artacağını açıqlayıb. Bank 2024-cü il üzrə bu rəqəmi 33,1 faizdən 34,1 faizə kimi, 2025-ci il üzrə isə 31,6 faizdən 32,7 faizədək artırıb. DB, həm­çinin dövlət büdcəsinin ÜDM-də payı­nın 2023-cü ildə 3,4 faiz, 2024-cü ildə 3,3 faiz, 2025-ci ildə isə 3,2 faiz təşkil edəcəyini proqnozlaşdırıb.

Bank Azərbaycanda inflyasiya göstəricisinin bu il 9 faiz, 2024-cü ildə isə 5,8 faiz səviyyəsində olacağını da proqnozlaşdırır. Bankın yaz proqnozla­rına nisbətən bu gözləntilərin 2023-cü ildə 0,5 faiz artdığı, 2024-cü ildə isə 0,4 faiz azalacağı bildirilir. Sənədə əsasən, 2025-ci ildə Azərbaycanda inflyasiya­nın 5,2 faiz səviyyəsində olacağı proq­nozlaşdırılır.

Azərbaycanın sözügedən bey­nəlxalq maliyyə qurumu ilə əmək­daşlığında xüsusi önəm veril­diyi məsələlərdən biri yuxarıda vurğuladığımız məsələlərdən biri–iq­tisadiyyatın rəqəmsallaşması ilə bağlı layihələrin uğurla reallaşdırılmasıdır. Rəqəmsallaşma respublikamızın in­vestisiya cəlbediciliyinə mühüm təsir göstərən amillərdən biri olduğu üçün investorlar tərəfindən bu sahəyə aid in­frastrukturun qurulması, eləcə də elekt­ron ticarətin inkişaf etdirilməsi daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Məhz bunun nəticəsidir ki, Azərbaycanda təhlükəsiz rəqəmsal ödəniş həllərinin genişləndirilməsi, etibarlı logistik şə­bəkələrin təkmilləşdirilməsi kimi güclü rəqəmsal infrastruktur yaradılmasına böyük maraq göstərilir və bu sahədə müsbət göstəricilər əldə olunur. 

Hüseynqulu QULİYEV,
iqtisadçı-ekspert

Azərbaycan Dünya Bankının hazırladığı “GovTech Yetkinliyi İn­deksi”nin (GovTech Maturity İndex - GTMI) 2022-ci il üzrə hesabatında yüksək rəqəmsallaşma səviyyəsinə görə, ölkələrin daxil ola bildiyi birinci qrupda yer alıb.

Bankın Azərbaycandakı əmə­liyyatlarının yeni mərhələsi 2015-ci ildə təsdiqlənən və 2016–2020-ci illəri əhatə edən Tərəfdaşlıq Çərçi­vəsi Proqramı (CPF) ilə tənzimlə­nib. Lakin bu proqramın 2020-ci ildə səmərəliliyi nəzərə alınaraq onun uzadılması qərara alınıb. Bu zaman iki prioritet istiqamət də təsdiq edilib. Belə ki, adıçəkilən proqramda döv­lət sektorunda idarəetmə və xidmət­lərin göstərilməsi, ölkənin neft-qaz asılılığının azaldılması və insan ka­pitalına, fiziki infrastruktura, həmçi­nin daha güclü institutlara investisi­yalar yatırmaq yolu ilə iqtisadiyyatın xarici şoklara davamlılığının artırıl­ması kimi strateji hədəflərə cavab verən iqtisadi rəqabətqabiliyyətliliyin böyük əhəmiyyəti önə çəkilib. 

“Azərbaycanda məşğullu­ğa dəstək” layihəsi üzrə bu bey­nəlxalq maliyyə qurumu tərəfindən respublikamızda özünüməşğulluq proqramının icrası ilə bağlı da mü­hüm göstəricilər əldə edilib. Belə ki, 2020–2025-ci illəri əhatə edən həmin layihənin icrası nəticəsində 22 min işsiz şəxsin özünüməşğul­luq proqramı çərçivəsində kiçik ailə təsərrüfatının yaradılması, eləcə də məşğulluq xidmətləri və proqramla­rının təkmilləşdirilməsinə dəstək ve­rilməsi qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulub. 

Bank son hesabatlarında Azər­baycanda investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasını da yüksək dəyərləndirib. Qurumun yaydığı məlumatlarda ölkəmizdə investisi­ya mühitinin yaxşılaşdırılmasında nəzərəçarpacaq irəliləyiş əldə edil­diyi vurğulanıb. Qeyd edilib ki, son illərdə hökumət tərəfindən qanunve­ricilik və dövlət idarəçiliyinin restruk­turizasiyası və müasirləşdirilməsi, vergi və gömrük praktikasında isla­hatların aparılması, əmək və sosial müdafiənin təşviqi üzrə institusional tədbirlər reallaşdırılmaqla investi­siya mühitinin səmərəliliyi artırılıb. Xüsusilə, vergi prosedurlarının sa­dələşdirilməsi, vergi yükünün azal­dılması, kiçik və orta sahibkarlıq üzrə vergi dərəcələrinin aşağı salın­ması (4 faizdən 2 faizə), qeyri-neft özəl sektoru üçün vergi güzəştləri­nin tətbiqi ilə xarici investisiya mühiti yaxşılaşdırılıb. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ