Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov BMT Baş Assambleyasının 78-ci sessiyasındakı çıxışında Avropanın enerji təhlükəsizliyinin çətinliklərlə üzləşdiyi bir vaxtda Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) vasitəsilə yeddi ölkəyə respublikamızdan “mavi yanacaq” istehlak edildiyini, həmçinin yaxın gələcəkdə bu rəqəmin 10 Avropa ölkəsinə qədər artırılacağını bildirib. 

Nazir daha sonra təmiz mühit və “yaşıl inkişaf”ın yeni milli inkişaf strategiyamızın beş prioritet istiqamətindən birinə çevril­diyini, Azərbaycan könüllü olaraq 2050-ci ilə qədər istixana qazı tullantılarını 40 fa­izə endirməyi, eyni zamanda, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrində “yaşıl enerji” zonası yaratmağı öhdəsinə götürdüyünü də vurğulayıb. 

Ceyhun Bayramovun sessiyada diqqətə çatdırdığı bu məsələlərlə bağlı əv­vəlcə onu bildirək ki, Azərbaycan könüllü olaraq 2050-ci ilə qədər istixana qazı tul­lantılarını 40 faizə endirmək öhdəliyi götü­rüb. Yeri gəlmişkən, son illər ölkəmizdə bu istiqamətdə-atmosferə atılan istixana qaz­larının azaldılması sahəsində mühüm la­yihələr icra olunub. Belə ki, ötən il Qlazqo şəhərində keçirilən iqlim sammitində res­publikamızın 2050-ci ilə qədər istixana ef­fekti yaradan qazların emissiyasının həc­mini 40 faizə qədər azaldılması şərti hədəf kimi götürülüb və düşməndən təmizlənən ərazilərimizdə “təmiz 0” emissiya zonası­nın yaradılması ilə əlaqədar planlar bəyan edilib. Bundan başqa, Azərbaycanda bər­paolunan enerji mənbələrindən istifadə və enerji səmərəliliyi ilə bağlı hədəflər də müəyyənləşdirilib, ətraf mühitə atılan is­tixana qazlarının 2030-cu ilə qədər 35 faiz azaldılması, elektrik enerjisinin qoyuluş gücündə bərpaolunan enerji mənbələrinin payının 30 faizə çatdırılması qarşıya mü­hüm vəzifə kimi qoyulub. 

Azərbaycanda son illər həyata keçi­rilən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası ekoloji problemlərin operativ həllinə, ət­raf mühitin mühafizəsi istiqamətində ar­dıcıl və səmərəli tədbirlərin görülməsinə əlverişli şərait yaradıb. Bunun nəticəsidir ki, respublikamızda təmiz ekoloji mühitin gerçəkləşdirilməsi məqsədilə mövcud tə­bii resursların dayanıqlı və səmərəli isti­fadəsi, tullantıların idarə edilməsi ilə bağlı infrastrukturun yaradılması istiqamətində ardıcıl tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanılıb. Təkcə onu qeyd etmək kifayət­dir ki, Azərbaycanda 2023-cü ilin dövlət büdcəsində ətraf mühitin mühafizəsinə 360 milyon manatdan çox vəsait ayrılıb ki, bu da 2022-ci ilin təsdiq olunmuş proqno­zu ilə müqayisədə 24 faizdən artıqdır. 

Azərbaycanda atmosferə atılan is­tixana qazlarının azaldılması və dekar­bonizasiya sahəsində də böyük işlər aparılır. “Azərbaycan Respublikasının 2022─2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda Azərbaycanın təmiz ətraf mühit və “yaşıl artım ölkəsi”nə çevrilməsi ilə bağlı çoxsaylı tədbirlər planlaşdırılır. Sənəddə qeyd olunduğu kimi, yaxın illər­də ölkəmizdə təbii resurslardan dayanıqlı və davamlı istifadə təmin olunacağı, ətraf mühitə sənayeləşmənin təşviqi məqsədilə tullantıların səmərəli idarə olunması siste­minin inkişafı nəzərdə tutulur. Bunun da nəticəsində tullantıların təkrar emalı pro­sesinin əhatə dairəsinin ölkə üzrə 20 fa­izə, regionlarda isə 10 faizə çatdırılacağı gözlənilir. 

BMT Baş Assambleyasının 78-ci sessiyasında Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrinu “yaşıl enerji” zonasına çevirmək məqsədinin də prio­ritet istiqamət kimi diqqətdə saxlanması məsələsi də xatırladılıb. Bildirilib ki, adları çəkilən iqtisadi rayonlar hazırda sürətlə “yaşıl enerji” zonasına çevrilir. Əslində, bu regionda bərpaolunan enerji mənbələ­rindən istifadə, enerji səmərəliliyi, ekoloji təmiz texnologiyalar, o cümlədən nəqliy­yat vasitələrinin tətbiqi və digər məsələləri əhatə edəcək “yaşıl zona”, yaxud “yaşıl məkan” konsepsiyasının hazırlanmasına hələ Vətən müharibəsindəki şanlı qələbə­mizdən az sonra başlanılıb. 

Prezident İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş ərazilərdə “yaşıl enerji” zonası­nın yaradılması ilə bağlı qarşıya mühüm vəzifələr qoyub. Bu məsələ “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Pri­oritetlər”də öz əksini tapıb. 

Prezident İlham Əliyev 2021-ci il mayın 3-də “Azərbaycan Respublikasının işğal­dan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl ener­ji” zonasının yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında” sərəncam imzalayıb. Dövlət başçısı Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun ərazilərində “yaşıl enerji” zonasının yara­dılması ilə əlaqədar müvafiq konsepsiya­nın və baş planın hazırlanması üçün ixti­saslaşmış beynəlxalq məsləhətçi şirkətin cəlb edilməsi məqsədilə 2021-ci ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Prezidentin Ehtiyat Fondundan Energetika Nazirliyinə 1 milyon 391min 40 ABŞ dollarının manat ekvivalenti məbləğində vəsait ayrılmasını qərara alıb. 

Sözügedən bölgənin bərpaolunan enerji istehsalı üçün potensialı böyükdür. Belə ki, Yer səthinə düşən günəş radiasi­yasının miqdarına görə, Qarabağın cənub düzənlik hissəsi – Füzuli, Cəbrayıl, Zən­gilan rayonları Naxçıvan Muxtar Respub­likası ərazisindən sonra ikinci yerdə da­yanır. Burada bir kvadratmetr üfüqi səthə düşən günəş radiasiyası ildə 1600-1700 kilovat/saat təşkil edir. Bu ərazilərin ümu­mi günəş enerjisi potensialı 3 min-4 min meqavatdır. Ərazidə ölçü müşahidə stan­siyalarının quraşdırılması yolu ilə poten­sialın daha dəqiq hesablanması nəzərdə tutulur. 

Qarabağda eləcə də külək enerjisi istehsal etmək mümkün olacaq. Belə ki, regionun dağlıq hissəsində 100 metr hün­dürlükdə küləyin orta illik sürətinin saniyə­də 7-8 metr olduğu geniş ərazilər möv­cuddur. Kəlbəcər və Laçın rayonlarının Ermənistanla sərhəd ərazilərində küləyin orta illik sürəti saniyədə 10 metrə çatır. Ümumilikdə Qarabağın dağlıq ərazilərin­də külək enerjisinin potensialı 300-500 meqavat kimi qiymətləndirilir. Ölçü müşa­hidə stansiyalarının quraşdırılması yolu ilə bu sahənin də dəqiq potensialının hesab­lanacağı qarşıda önəmli vəzifə kimi durur. 

Elman İSKƏNDƏROV,
texnika elmləri doktoru, professor

Ceyhun Bayramovun sessiyada diqqətə çatdırdığı məsələlərdən biri də Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) ilə bağlı olub. Bununla əlaqədar qeyd edək ki, təxminən 40 milyard ABŞ dolları həc­mində sərmayə qoyuluşu nəzərdə tutu­lan, uzunluğu 3 min 500 kilometr və 4 seqmentdən ibarət olan CQD layihə­sində ölkəmizin “Şahdəniz-2” yatağın­dan hasil olunacaq qazın Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Yunanıstan, Alba­niya və İtaliyadan keçən boru kəmərləri ilə əvvəlcə Türkiyəyə, sonra isə Avro­paya çatdırmaq planlaşdırılıb. 

Qeyd edək ki, 2018-ci il mayın 29-da Səngəçal terminalında Azərbaycan təbii qazı CQD sisteminə vurulub və beləliklə, “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində qurulan “Şahdəniz Alfa” və “Şahdəniz Bravo” platformalarından birgə qaz hasilatına başlanılıb. 2018-ci il iyulun sonunda isə “Şahdəniz Bravo” platformasından ilk qaz əldə olunduğu vaxtdan hasilat tədricən artıb. “Şahdə­niz” qurğularının hasilat gücü gündəlik 56 milyon (ildə 20 milyard) standart ku­bmetr təşkil edib.

Ötən il CQD vasitəsilə ümumilikdə 21 milyard kubmetr, o cümlədən Avro­paya 11,4 milyard kubmetr qaz ixrac edilib. Həmin dövrdə Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı (Aİ) arasında energetika sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqın­da Memorandumuna əsasən, 2027-ci ilədək TANAP-la qaz nəqlinin indiki 16 milyard kubmetrdən 31 milyard kub­metrə, TAP-la isə 11 milyard kubmetr­dən 20 milyard kubmetrə çatdırılması nəzərdə tutulub. Bütün bunlar Avropa­nın qaz bazarında Azərbaycanın rolu­nun artırılması məqsədini şərtləndirib. 

Bu məqamda xatırladaq ki, keçən il Aİ-nin qaz tədarükünün 3 faizini Azər­baycandan ötürülən “mavi yanacaq” təşkil edib. 2021-ci ildə isə bu göstəri­ci 2 faiz idi. Bu il də analoji səviyyəyə çatmaq gözlənilir. Beləliklə, 2021-ci ildə 8,1 milyard kubmetr Azərbaycan qazı idxal olunmuşdusa, ötən il bu göstərici artıq 11,3 milyard kubmetr təşkil edib. 

Göründüyü kimi, artım müşahidə olunur. Bununla da respublikamızla imzalanan Anlaşma Memorandumu­na əsasən, 2027-ci ilədək Azərbaycan qazının tədarükünün 20 milyard kub­metrədək artırılması heç bir şübhə do­ğurmur. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ