Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin “yaşıl enerji" zonasına çevrilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı müəyyənləşdirilib. Bununla bağlı beynəlxalq məsləhətçi şirkətin iştirakı ilə konsepsiya qəbul edilib. “Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-nin Meliorasiya, kollektor-drenaj şəbəkələrinin istismarı və kadastr sektorunun müdiri Riad Axundzadənin sözlərinə görə, konsepsiyanın əsas məqsədi işğaldan azad edilmiş ərazilərin yüksək bərpaolunan enerji potensialından istifadə etməkdir. Konsepsiyaya əsasən, ərazini ekoloji cəhətdən təmiz, “yaşıl enerji” ilə təmin etmək üçün texnologiyaların tətbiqi perspektivləri araşdırılaraq təkliflər formalaşdırılacaq. 

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun əlve­rişli coğrafi şəraiti və iqlim xüsusiyyətlə­ri, burada alternativ v bərpaolunan ener­ji mənbələrindən, o cümlədən günəş, külək və su resurslarından geniş isti­fadəyə münbit zəmin yaradır. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş torpaqla­rımızın bərpaolunan enerji potensialı­nı nəzərə alaraq həmin əraziləri “yaşıl enerji" zonası elan edib. 

Mütəxəssislərin araşdırmalarına görə, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda 4 min meqavatdan artıq günəş və 500 meqavatadək külək enerjisi potensia­lı mövcuddur. Artıq həmin potensialın hərəkətə gətirilməsi istiqamətində konkret tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanılıb. Elə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan bərpa-quruculuq işləri çərçivəsində məhz “yaşıl enerji” layihələrinə üstünlük verilməsi də bunu deməyə əsas verir. 

İşğaldan azad olunmuş ərazilərimiz su ehtiyatlarının zənginliyi ilə də seçi­lir. Ümumilikdə, Azərbaycanın yerli su ehtiyatlarının 25 faizi məhz həmin əra­zilərdə formalaşır. Bununla yanşı, sözü­gedən ərazilərdə 14 çay və 9 su anbarı yerləşir. Mütəxəssislərin rəyinə görə, bu ərazilərin yerüstü və yeraltı su ehtiyatla­rından həm içməli, həm də aqrar sahə­də suvarma suyu kimi istifadə etməklə bağlı zəngin potensial var. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında­kı çayların su ehtiyatı və “yaşıl enerji” potensialı ilə bağlı araşdırmaların müəl­lifi, Əməkdar mühəndis, texnika elmləri doktoru Əhməd Məmmədov da hesab edir ki, bu çayların su ehtiyatı hesabına anbarlar yaratmaqla əhalinin suya olan tələbatını tam ödəmək mümkündür. Hid­roloq alimin sözlərinə görə, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının su ehtiyatlarından səmərəli və kompleks şəkildə istifadə edərək işğaldan azad olunmuş ərazilərdə su təminatını yax­şılaşdırmaqla həmin bölgədə əhalinin sürətli şəkildə məskunlaşmasının sürət­ləndirilməsi, eyni zamanda, turizmin in­kişafı üçün geniş imkanlar mövcuddur. 

İşğaldan azad edilmiş ərazilərin mövcud su ehtiyatları burada alternativ, təmiz elektrik enerjisinin istehsalı üçün də yaxşı imkanlar yaradır. Ötən müd­dətdə həmin ərazilərdə ümumi gücü 53,6 meqavat təşkil edən 11 su elektrik stansiyası yenidən qurularaq istifadəyə verilib. Yaxın gələcəkdə isə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının ərazilərində 237,55 meqavat gücündə 38 yeni su elektrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı layihələrin işlənib hazırlanması nəzərdə tutulur. 

“Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” ASC-nin sektor müdiri Riad Axundzadənin bildirdiyinə görə, işğal­dan azad olunmuş “yaşıl” elektrik enerji­sinin istehsal güclərinin bərpası çərçivə­sində Laçın, Kəlbəcər və Suqovuşanda 20,2 meqavat gücündə 4 su elektrik stansiyası bərpa edilərək istismara ve­rilib. Bunlar Həkəri çayı üzərində yer­ləşən 8 meqavatlıq “Güləbird”, Tərtər rayonu ərazisində yerləşən 4,8 meqa­vatlıq “Suqovuşan-1” və 3 meqavatlıq “Suqovuşan-2”, eləcə də 4,4 meqavatlıq “Kəlbəcər-1” kiçik su elektrik stansiya­larıdır. R. Axundzadənin fikrincə, həmin stansiyalar işğaldan azad olunmuş əra­zilərin və burada həyata keçirilən infrast­ruktur layihələrinin elektrik enerjisi ilə tə­minatında mühüm rol oynayacaq.

Sektor müdiri, həmçinin qeyd edib ki, Cəbrayıl rayonu ərazisində, Araz çayı üzərində hazırda inşası davam etdirilən və qoyuluş gücü 200 meqavat olan “Xu­dafərin” və 80 meqavatlıq “Qız Qala­sı” su elektrik stansiyaları da regionun mühüm enerji obyektləri sırasındadır. Həmin obyektlərin isə 2-2,5 il müddətin­də istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, regionun Tərtərçay, Bər­güşadçay, Həkəri çayları və bu çayların qollarında kifayət qədər böyük enerji istehsal güclərinin yaradılması müm­kündür. Artıq 30 meqavatlıq Bərgüşa­dçay və 43 meqavatlıq Həkəriçay kiçik SES-lərin inşası ilə bu çayların hidroe­nerji potensialından da istifadə edilməsi qərara alınıb.

Yeri gəlmişkən, əhalinin və ölkə iqti­sadiyyatının, o cümlədən kənd təsərrü­fatının suya olan tələbatının təmin edil­məsi üçün su ehtiyatlarımızın təxminən 64 faizi mexaniki üsulla nizamlanır. Bu da su təsərrüfatında enerji sərfiyyatının kəskin şəkildə artması ilə nəticələnir. 2022-ci ildə təkcə kənd təsərrüfatının suvarma suyu ilə təminatı məqsədilə 1,59 giqavat elektrik enerjisi və 19,9 min ton dizel yanacağı sərf olunub. Bu məqama toxunan R. Axundzadənin qə­naətinə görə, su sektorunda “yaşıl ener­ji”dən istifadəni tətbiq etməklə ənənəvi enerji şəbəkələrinin yükünü yüngülləş­dirmək, bununla da dayanıqlı inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi arasında taraz­lıq yaratmaq mümkün olacaq.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”