Vətən müharibəsi bitən gündən işğaldan azad edilən Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulması, milli iqtisadiyyata sürətli inteqrasiyası, dayanıqlı inkişafın gerçəkləşdirilməsi, həmin torpaqlarda ən müasir infrastrukturun yaradılması, mədəni-tarixi abidələrin bərpası və layiqli yaşayış şəraitinin reallaşdırılması istiqamətində genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirilir. Bu çərçivədə icra olunan layihələr isə həmin yerlərin qısa müddət ərzində sülh və əməkdaşlıq bölgəsinə çevrilməsini və iqtisadi inkişafını hədəfə alıb. 

Prezident İlham Əliyevin “İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” 10 dekabr 2021-ci il tarixli sərəncamı da düşməndən təmizlənən yaşayış sahələrinin vahid konsepsiya əsasında bərpasını təmin etməklə ya­naşı, ölkənin iqtisadi potensialının ge­nişlənməsinə də müsbət təsir göstərir. Vətən müharibəsi başa çatandan dər­hal sonra Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında bərpa-quruculuq layihələrinin icrasına start verilib. Qısa müddətdə Zəngilanın Ağalı, Tərtərin Ta­lış, Laçının Zabux və Sus kəndlərində, həmçinin Laçının şəhərində məskun­laşdırma aparılıb. 

Onu da qeyd edək ki, bu gün Şuşa şəhərində birinci və ikinci yaşayış komp­leksi uğurla inşa edilir. Ağdam, Füzuli, Zəngilan şəhərlərində yaşayış binaları­nın inşası plan üzrə həyata keçirilir, Kəl­bəcər və Cəbrayıl şəhərlərində isə buna hazırlıq işləri görülür. 

İndi düşməndən təmizlənən ərazilər­də infrastruktur layihələri uğurla gerçək­ləşdirilir. Dəmir və avtomobil yollarının çəkilişi, elektrik enerjisi, su təchizatı məsələləri, meliorativ tədbirlərlə bağlı tədbirlər plan üzrə reallaşdırılır. İki hava limanı artıq fəaliyyətdədir, üçüncü hava limanının inşası isə davam edir.

Vətən müharibəsində əldə edilən parlaq qələbə nəticəsində işğaldan azad olunan ərazilərin ölkənin ümumi iqtisadiyyatına reinteqrasiyasından, yeni beynəlxalq və regional nəqliyyat-logisti­ka dəhlizlərinin imkanlarından faydalan­maq Azərbaycanın növbəti inkişafına böyük təkan verəcək. Bu çərçivədə re­gionda təhlükəsizliyin, sabitliyin, rifa­hın və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın formalaşması, eləcə də iqtisadi və ti­carət əlaqələrinin inkişaf etməsi Cənubi Qafqazın lider dövləti olan Azərbayca­nın region iqtisadiyyatının ümumi arxi­tekturasının müəyyənləşməsində rolunu daha da möhkəmləndirəcək.

Yeri gəlmişkən, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulmasına im­kan verən iqtisadi güc təkcə neft amili ilə bağlı deyil. Bu, eyni zamanda, indiyədək ölkədə həyata keçirilən çoxşaxəli isla­hatlar, o cümlədən qeyri-neft sektorunun inkişafı hesabına reallaşıb. Şübhəsiz ki, bu məsələdə vergi-gömrük sahələrində aparılan yenilənmələr də əsaslı rol oy­nayıb. Belə bir yanaşma isə dayanıq­lı iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə və bunun nəticəsində maliyyə imkanlarının genişlənməsinə müsbət təsir göstərib. Bu isə, öz növbəsində, sosial sahədə dövlət siyasətinin daha uğurla həyata keçirilməsini təmin edib.

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu inkişaf stra­tegiyası ötən 5 ayda da makroiqtisadi sabitliyi və maliyyə dayanıqlığını daha da möhkəmləndirməyə, iqtisadi inkişaf sahəsində dövlət siyasətinin prioritetləri­ni və məqsədlərini müəyyənləşdirməyə imkan verib. İqtisadi göstəricilərin artımı nəzərdə tutulan hədəflərə nail olunma­sı, o cümlədən işğaldan azad edilmiş bölgələrdə bərpa-quruculuq işlərinin sürətləndirilməsi, müdafiə və təhlükə­sizlik vəzifələrinin yerinə yetirilməsi məqsədilə cari ilin dövlət büdcəsinə dəyişiklik edilməsinə şərait yaradıb. Bu­nunla əlaqədar Azərbaycan Prezidenti müvafiq qanun layihələrini qanunverici­lik təşəbbüsü qaydasında Milli Məclisə təqdim edib. 

Beləliklə, bu ilin dövlət büdcəsinə gəlirlərin 14 milyard 932 milyon manatı Dövlət Vergi Xidmətinin, 5 milyard 728 milyon manatı Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə daxilolmaların, 11 milyard 737,7 milyon manatı Dövlət Neft Fondundan transfertin, 801 milyon manatı büdcə təşkilatlarının büdcədənkənar gəlirləri üzrə daxilolmaların, 580,8 milyon manatı digər mənbələrin payına düşür.

Yuxarıda ölkəmizin iqtisadi gücunün təkcə neft amili ilə bağlı olmadığını qeyd etdik. Bəli, Azərbaycan dövləti işğaldan azad olunan ərazilərdə öz vəsaitləri he­sabına, heç bir beynəlxalq maliyyə ins­titutundan borclanmadan genişmiqyaslı bərpa-tikinti layihələri həyata keçirir. Vətən müharibəsindən sonrakı dövr­də düşməndən təmizlənən torpaqlarda quruculuq layihələri üçün dövlət büdcə­sindən transfertlər ilbəil artır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur regionunun bərpa və yenidənqurma işləri üçün 2021-ci ildə 2,2 milyard, 2022-ci ildə 2,7 milyard manat vəsait ayrılması da bunun bariz ifadəsidir. Cari ilin büdcəsində isə işğal­dan azad olunan ərazilərin bərpası üçün ötən illə müqayisədə 13 faiz daha çox, yəni 3 milyard manat nəzərdə tutulub. Bu vəsaitin 60 faizi ötən 5 ay ərzində icra olunub. 

Emin BAĞIROV,

ETN Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun böyük elmi işçisi,
mexanika üzrə fəlsəfə doktoru 

2004-cü ildən başlayaraq, hə­yata keçirilən regionların sosial-iq­tisadi inkişafı Dövlət proqramlarının icrası nəticəsində bölgələrimizdə geniş quruculuq və abadlıq işləri görülüb, çoxsaylı infrastruktur la­yihələri həyata keçirilib, müxtəlif profilli istehsal müəssisələri, sosi­al obyektlər fəaliyyətə başlayıb və minlərlə yeni iş yeri açılıb. Bütün bunlar hər bir rayonun, kəndin və qəsəbənin simasını dəyişməklə bərabər, əhalinin rifah halının yük­səldilməsinə, sosial problemlərinin həllinə müsbət təsir göstərib. Bü­tün bu uğurların əldə edilməsində şübhəsiz ki, sözügedən dövrdə ay­rı-ayrı illər üçün tərtib olunan döv­lət büdcəsi də mühüm rol oynayıb. Bunu 2023-cü ilin dövlət büdcəsin­dən də aydın görə bilərik. 

İkinci Qarabağ savaşından sonrakı dönəmdə Azərbaycanın iqtisadi rayonları sırasında yer alan Qarabağ və Şərqi Zəngəzur­da quruculuq layihələri üçün dövlət büdcəsindən transfertlər də ilbəil artırılıb. Bu bölgələrin bərpa və yenidənqurma işləri üçün 2021 və 2022-ci illərdə 4,9 milyard manat vəsait ayrılıb. Cari ilin büdcəsində isə həmin məqsəd üçün 3 milyard manat nəzərdə tutulub. 

Xatırladaq ki, 2023-cü ilin döv­lət büdcəsi ölkə Prezidenti İlham Əliyevin islahatların dərinləşmə­sinə, qeyri-neft sektorunun tərəqqi­sinə yönələn fərman və sərən­camları, habelə inkişaf proqnozları əsas götürülərək hazırlanıb. Əlbət­tə, bu zaman respublikada maliyyə sabitliyinin mövcudluğu, maliyyə resurslarının getdikcə artması, iri­miqyaslı layihələrin uğurla reallaş­dırılması kimi məsələlər də diqqət­də saxlanılıb. 

Son illərdə qəbul edilən dövlət büdcəsi layihələrinin uğurla ger­çəkləşdirilməsi nəticəsində Azər­baycanda valyuta ehtiyatları artıb, tədiyə balansında müsbət saldoya nail olunub, davamlı inkişaf, sosial tərəqqi meyilləri daha da güclənib. 

Azərbaycanda büdcə-vergi siyasəti ümumi makroiqtisadi si­yasətin tərkib hissəsi olmaqla real gözləntilər və proqnozlar üzərində qurulur. Bu siyasət davamlı, həm də uzunmüddətli keyfiyyətli inkişaf məqsədlərinə xidmət edir, müxtəlif fiskal riskləri nəzərə alır və müvafiq maliyyə ehtiyatlarını formalaşdırır. 

Yeri gəlmişkən, cari ilin dövlət büdcəsi haqqında qanunda və bü­dcə zərfinə daxil olan digər iki qa­nunda dəyişiklikdə ölkə ərazisində elektrik enerjisi təchizatı və digər infrastruktur layihələr üzrə yeni­dənqurma və əsaslı təmir xərcləri üçün 128 milyon manat, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı verilən kreditlərin dövlət zəmanəti ilə təmin edilməsi və kredit faizlərinin subsidiyalaşdı­rılması üçün 50 milyon manat və­saitin yönəldilməsi nəzərdə tutulub.

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”