Son illər ölkəmizdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafının təmin edilməsi istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Bu sahədə yüksək nailiyyətlərə imza atan Azərbaycan Respublikası artıq 10 ildən çoxdur ki, beynəlxalq kosmik ailəsinin üzvü kimi tanınır. 

Xatırladaq ki, Azərbaycan Res­publikasının ilk telekommunikasiya peyki–“Azərspace-1” 2013-cü il fevral ayı­nın 8-də orbitə buraxılıb. Bununla da, re­gionda qlobal enerji və nəqliyyat layihələ­rinin təşəbbüskarı və əsas iştirakçısı olan Azərbaycan Respublikası kosmosda da öz varlığını təmin etməyə müvəffəq olub.

Ötən müddətdə Azərbaycanın 3 peyk layihəsinə, təxminən, 700 milyon manat investisiya yatırılıb. Bu barədə Rəqəm­sal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi yanında Kosmik Agentliyinin (“Azərkosmos”) İdarə Heyətinin sədri Saməddin Əsədov Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin iclasında “Kosmik fəa­liyyət haqqında” Qanun layihəsinin müza­kirəsi zamanı deyib. Onun sözlərinə görə, bu xərcin 85 faizi beynəlxalq banklardan cəlb edilən kreditlər hesabına formalaşıb.

Dünya kosmik klubunun üzvü olması Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun art­masına səbəb olmaqla yanaşı, ölkəmizə əlavə maliyyə resurslarının cəlb edilmə­sinə də imkan yaradıb. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, “Azerspace-1” pey­kinin orbitə buraxılmasından ötən 10 il müddətində 515 milyon manat gəlir əldə edilib. Yaxın illərdə isə ölkəmizin kosmik fəaliyyətdən qazancı 1-1,5 milyard manatı keçəcək. “Azərkosmos”un rəhbəri S. Əsə­dov qeyd edib ki, ötən müddətdə bütün diqqət xarici bazarlara yönəldildiyindən qazancın 90 faizi məhz bunun hesabı­na əldə olunub. Yeri gəlmişkən, hazırda Azərbaycanın 42 ölkədə 182 müştərisi var. Bunların əksəriyyəti Afrika, Mərkəzi Asiya və Şərqi Avropa ölkələrinin payına düşür. Eyni zamanda, “Azərkosmos” dol­lar və avro ilə gəlir əldə etməklə ölkəmizə valyuta axınına dəstək verir. 

Mayın 10-da Prezident İlham Əliyev ulu öndər Heydər Əliyevin 100 illik yubi­leyi münasibətilə Azərbaycan xalqına mü­raciətində deyib: “Biz müasir texnologiya­lara böyük önəm verərək Azərbaycanda yüksək texnologiyaların inkişafına he­sablanmış çox düzgün addımlar atmışıq. Burada həm kadr potensialı məsələləri, eyni zamanda, bizim investisiyalarımız, sərmayələrimiz–biz indi kosmik dövlətə çevrildik. Azərbaycanda kosmik sənaye­nin inkişafının çox böyük potensialı var və gələcək də məhz bu istiqamətdə inkişaf edəcək. Hər şeyi bundan sonra texnologi­yalar həll edəcək. Biz həm texnologiyala­rı gətirib Azərbaycanda tətbiq etməliyik, həm də elə güclü kadr potensialı yaran­malıdır ki, biz özümüz bu texnologiyaların müəllifləri olaq”.

“Azərkosmos”un İdarə Heyətinin səd­ri Saməddin Əsədovun bildirdiyinə görə, yaxın illərdə Azərbaycanın çox yüksək ayırdetmə peykləri olacaq. Bu isə ölkə­mizin təhlükəsizliyinin və müdafiə qabiliy­yətinin daha da artırılmasına xidmət edə­cək. “Azersky-2” layihəsi üzrə ilk peykin 2025-ci ildə orbitə buraxılacağını bildirən S. Əsədov onu da qeyd edib ki, Azərbay­can üçün öz peyklərini hazırlamaq hələ­lik bir qədər çətin göründüyündən böyük ehtimalla peyklərin orbitə buraxılması üçün yenə də xarici şirkətlərin imkanla­rından istifadə olunacaq. Bununla belə, “Azərkosmos” ilkin mərhələdə peyklərin hazırlanması və içinin yığılması ilə məş­ğul olacaq. Onun sözlərinə görə, yerli mütəxəssislər tərəfindən peyklərin hazır­lanıb orbitə buraxılması isə 2027-ci ildə mümkün olacaq. 

Azərbaycanın kosmik fəaliyyət sahə­sində davamlı inkişafı üçün qarşıdakı illərdə ölkədə peyklərin istehsalı və tes­ti kimi infrastrukturun formalaşdırılması planlaşdırılır. Son illər ölkəmizdə yetişən kadr potensialı da buna imkan yaradır. Məlum olduğu kimi, yerli mütəxəssislər 10 ildən artıqdır ki, peyklərin idarə edil­məsi ilə məşğul olurlar. “Azərkosmos”dan bildiriblər ki, bu potensialdan tam istifadə etmək üçün ölkəmizdə yeni peyklərin is­tehsalı mərkəzi yaradılacaq və kosmik ekosistem formalaşdırılacaq. Bunun üçün isə həm dövlətin, həm özəl sektorun, həm də təhsil və tədris sahələrinin bir­gə fəaliyyət göstərməsi nəzərdə tutulur. “Azərkosmos”un rəhbəri S. Əsədovun dediyinə görə, Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər kosmik baxışını, strateji fəaliyyət is­tiqamətlərini əks etdirən sənəd hazırlanıb. Həmin sənəd yaxın gələcəkdə hökumətə təqdim ediləcək. 

Artıq ölkəmiz kosmik sənaye sahəsin­də beynəlxalq aləmlə uğurla əməkdaşlıq edir. Beynəlxalq əməkdaşlığın nəticəsi olaraq “Azərkosmos” bu yaxınlarda İsra­il şirkətləri ilə birgə yeni optik müşahidə peyk layihələrinin icrasına başlayıb. Bu­nunla yanaşı, cari ilin sonuna qədər Ma­layziya orbitdəki mövqeyindən Azərbay­canın xeyrinə imtina edəcək. Bu barədə məlumat verən S.Əsədov qeyd edib ki, Azərbaycanın orbitdə yerləşdiyi 46-cı dərəcə meridianla bağlı Malayziya hö­kuməti tərəfindən hələ ötən əsrin 90-cı illərində ərizə verilib. Onun dediyinə görə, bu meridianı Azərbaycanla bölüşən Ma­layziya əlverişli əməkdaşlıq nəticəsində bu resursu ölkəmizə vermək qərarına gəlib. Cari ilin sonuna qədər proses başa çatdırılacaq və 46-cı dərəcə tam Azərbay­canın mövqeyi olacaq. Bu isə gələcəkdə ölkəmizə 4-6 peyk buraxmağa imkan ya­radacaq.

Yeri gəlmişkən, yaxın illərdə ölkəmiz­də kosmik fəaliyyət yeni prinsiplər əsasın­da həyata keçirilə bilər. Milli Məclisə təq­dim olunmuş, “Kosmik fəaliyyət haqqında” qanun layihəsində bununla bağlı 5 prinsip nəzərdə tutulur. Həmin prinsiplər isə kos­mik fəzadan sülh naminə istifadə edilmə­si, milli maraqların qorunması, kosmik resurslardan səmərəli istifadə olunması, milli fəaliyyətə dövlət tərəfindən nəzarət edilməsi, eləcə də kosmik fəaliyyətin və kosmik sənayenin təhlükəsizliyi, kosmik tullantıların ətraf mühitə təsirinin azaldıl­masından ibarətdir.

Göründüyü kimi, beynəlxalq peyk ailə­sinin üzvünə çevrilmiş Azərbaycan artıq özünün kosmik sənayesini tam formalaş­dırmağa nail olub. Ölkəmizdə kosmik sə­nayenin hərtərəfli fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə yerüstü infrastrukturla yanaşı, kosmik məlumatların qəbulu, emalı və istehlakçılara çatdırılması üçün bütöv bir kompleks yaradılıb. Orbitdə peykimizin mövcudluğu Azərbaycanın rabitə siste­minin daha da təkmilləşdirilməsini, təbii ehtiyatların öyrənilməsini və operativ mə­lumatların əldə edilməsini xeyli asanlaş­dırıb. Bununla yanaşı, ilk peykimizin fəa­liyyətdə olduğu müddətdə Azərbaycanda radio və televiziya yayımının keyfiyyəti yaxşılaşdırılıb, yüksək sürətli internet şə­bəkəsi və məlumatların ötürülməsi siste­mi təmin olunub, ölkəmizin informasiya təhlükəsizliyinin qorunması xeyli güclən­dirilib.

Mirbağır YAQUBZADƏ,

“Xalq qəzeti”