Bişkekin QHT planı Vaşinqtonu narahat edir

Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarov digər ölkələrdən, o cümlədən ABŞ-dan respublikanın daxili işlərinə qarışmamağı xahiş edib. O, Qırğızıstanda qəbul oluna biləcək xarici agentlər haqqında qanun layihəsi ilə bağlı narahatlığını bildirən Amerika dövlət katibi Entoni Blinkenin məktubunu belə şərh edib. Cənab Japarov deyib ki, digər ölkələr tərəfindən maliyyələşdirilən QHT-lər­dən ibarət kiçik, lakin “çox səsli qrup” “öz çətinlikləri və təqibləri haqqında spekulyasiya edir”. İddialara görə, bu, onlara sponsorluq edən xarici struk­turları “onların rəhbərliyinə tabe olmağa” və “ABŞ və Aİ vergi ödəyicilərindən pul xərcləməyə” məcbur edir. Qırğızıstan prezidentinin sözlərinə görə, həmin QHT-lər insanlar arasında “yalan, etibarsız məlumatlar” yayırlar. O, ABŞ-dan maliyyələşən qeyri-hökumət və qeyri-kommersiya təşkilatlarının auditinin keçirilməsini təklif edib.

ABŞ Qırğızıstanda qəbul olunacaq xarici agentlər haqqında qanun layihə­sindən narahatdır. Xatırladaq ki, bu barədə Amerikanın dövlət katibi Entoni Blinken Qırğızıstan lideri Sadır Japa­rova məktubunda yazmışdı. Məktubda bildirilmişdi ki, “fəal vətəndaş cəmiy­yəti Qırğızıstan demokratiyasının əsas hissəsidir və qanun layihəsi (qəbul edilərsə) bütün vəziyyətə mənfi təsir göstərə bilər”. Beləliklə, cənab Blinke­nin fikrincə, qanun layihəsi hazırkı for­mada “vətəndaşların səhiyyə və təhsil sahəsində mühüm xidmətlərə çıxışını təhlükə altına qoyur”. Ancaq fakt budur ki, onların bir çoxu ABŞ hökuməti və beynəlxalq tərəfdaşlar tərəfindən maliy­yələşdirilən QHT proqramları vasitəsilə həyata keçirilir.

Dövlət katibi qırğız liderə bildirmişdi ki, bəzi amerikalı tərəfdaşlar bu qanun­dan narahatdırlar və onlar Qırğızıstanda fəaliyyətini dayandırmağı düşünürlər: “Mən sizi bu narahatlıqları ölçüb-biç­məyə və parlament liderləri ilə müzakirə etməyə çağırıram. Ümid edirəm ki, biz ABŞ və Qırğızıstan arasında ikitərəf­li əlaqələri gücləndirməyə davam edə bilərik”. Eyni zamanda E.Blinken əlavə dəqiqləşdirməyə getmədən xəbərdarlıq edib ki, “Biz belə qanunların qəbulunun mənfi nəticələrini artıq görmüşük”.

QHT-lər haqqında qanuna dəyişiklik ötən ilin əvvəlində deputat Nadirə Nər­mətova tərəfindən irəli sürülüb. O, xaric­dən maliyyələşən QHT-lər üçün “xarici nümayəndə” termininin qanunvericiliyə daxil edilməsi, habelə belə təşkilatların reyestrinin yaradılması təklifi ilə çıxış edib. Reyestrə daxil olmaq təşkilatın ölkədə fəaliyyət göstərməsinə icazə ve­rildiyi anlamına gələcək. N.Nərmətova QHT-lərə münasibətdə dövlətin səla­hiyyətlərinin genişləndirilməsini də təklif edib: hakimiyyətə qanunu pozduğuna görə birtərəfli qaydada altı ay müddə­tinə təşkilatın fəaliyyətini dayandırmaq imkanı veriləcək. Həmçinin hakimiyyət orqanlarına təşkilatları bu reyestrdən çıxarmaq hüququnun verilməsi nəzərdə tutulur ki, bu da əksər hallarda onların bağlanması ilə nəticələnəcək. 

Bundan əlavə, qeyri-kommersiya təşkilatlarının hər hansı siyasi fəaliyyət­də - korrupsiya işlərinin araşdırılmasın­dan tutmuş mitinqlərdə iştirakına qada­ğa qoyulması nəzərdə tutulur. Nadirə Nərmətova bu məqsədlə Cinayət Mə­cəlləsinə “Vətəndaşların şəxsiyyətinə və hüquqlarına qəsd edən qeyri-kom­mersiya təşkilatı yaratma” maddəsinin daxil edilməsini təklif edir. Bu maddənin pozulması 50-100 min som məbləğində cərimə (1 som 0,0190 manata bəra­bərdir-red.) və ya beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandı­rılacaq. Belə birliklərin fəaliyyətində fəal iştiraka və bu cür təşkilatların təbliğatına görə 100-200 min som məbləğində cə­rimə və ya on ilədək müddətə azadlıq­dan məhrumetmə nəzərdə tutulur. La­yihə parlamentin konstitusiya komitəsi tərəfindən ikinci oxunuşda demək olar ki, yekdilliklə qəbul edilib. 

Statistikaya görə, bu gün Qırğızıs­tanda 30 mindən çox QHT qeydiyyatdan keçib. Rəsmi Bişkek bu sahədə hüquqi tənzimlənmələrin vacibliyini önə çəkir. Ancaq Vaşinqton qırğızların təşəbbü­sünü “vətəndaş cəmiyyətinə təhlükə” hesab etdiyini açıqlayır. Bununla belə, cənab Japarovun ABŞ dövlət katibinə göndərdiyi məktub göstərir ki, Bişkek bu məsələdə güşəştə getməyəcək. Qırğız lideri məktubunda bildirib ki, Bişkek ABŞ ilə bərabərhüquqlu əməkdaşlığın tərəf­darıdır və bütün ölkələr və beynəlxalq tərəfdaşlarla, o cümlədən ABŞ-la birgə işləməyə hazırdır. Lakin cənab Japarov xüsusilə vurğulayıb ki, xarici ölkələr Qır­ğızıstanın daxili işlərinə qarışmasınlar. S.Japarov, həmçinin E.Blinkeni respub­likada insan hüquq və azadlıqlarının “Konstitusiya və qanunlarla etibarlı şə­kildə qorunduğuna” əmin olmaq üçün Bişkekə səfərə dəvət edib.

ABŞ-ın Qırğızıstana belə maraq göstərməsi sırf vətəndaş cəmiyyəti ilə bağlı deyil. Vaşinqton Qırğızıstanın strateji mövqeyini nəzərə alaraq, əv­vəllər zəifləmiş münasibətləri bərpa et­məyə çalışır. Qırğızıstanla ABŞ arasın­da əməkdaşlığın əsasları 1993-cü ildə Vaşinqtonda imzalanmış əməkdaşlıq sazişinə əsaslanır. 2001-ci ildə ABŞ-ın Əfqanıstandakı əməliyyatından sonra ikitərəfli münasibətlər “strateji tərəfdaş­lıq” səviyyəsinə yüksəlib. 2001-ci ildə ABŞ Bişkek yaxınlığında hava bazası yaradıb. Lakin sonradan münasibətlər korlanmağa başlayıb və Qırğızıstan Amerika bazasını bağlayıb. 2021-ci ilin avqustunda Amerika qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması ilə Vaşinq­ton Mərkəzi Asiya regionunda hərbi mövcudluğunu bir daha artırmaqda maraqlıdır. Birləşmiş Ştatlar keçmişdə­ki problemləri həll etməyə və pozulmuş münasibətləri bərpa etməyə çalışır. Qır­ğızıstan öz iqtisadi problemlərini həll et­mək üçün ilk növbədə yeni tərəfdaşlara ehtiyac duyur. Lakin son məktub dueli göstərir ki, Qırğızıstan ABŞ-ın diktəsi ilə hərəkət etməyəcək.

S.MƏMMƏDOV
XQ