8 şəhər və 92 kəndin bərpa planı hazırlanıb

30 il davam edən işğal dövründə Ermənistan ölkəmizin 9 şəhər və yüzlərlə kəndini qəsdən dağıdıb, çoxsayda mədəni və dini abidələri yer üzündən silib, tariximizin bu yadigarlarını urbisid və kultursidə məruz qoyub. 

İkinci Dünya müharibəsindən sonra şəhərlərin belə bir miqyasda dağıdıl­ması dünyanın heç bir yerində nəzərə çarpmayıb. Erməni faşizmi bu ərazilər­də əsrlər boyu yaşayan xalqımızın izi­ni silməyə çalışıb, Ağdamı “Qafqazın Xirosiması”na çevirib. Füzuli şəhəri işğaldan azad olunanda Azərbaycan Ordusu orada üzərində bayrağımızı dalğalandırmaq üçün bir salamat bina belə tapa bilməyib. Düşmən işğalı za­manı yaşayış sahələrimizdə 67 məs­ciddən 65-i yerlə-yeksan edilib, qalan ikisinə ciddi zərər vurulub, qəbiristan­lıqlar isə təhqir olunaraq dağıdılıb.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev sentyabrın 29-da Zəngilanda keçirilən “Davamlı şəhərlər iqtisadi inkişafın hərəkətverici və bərabərsizliklərlə mü­barizə aparan qüvvəsi kimi” mövzu­sunda 2-ci Milli Şəhərsalma Forumu­nun açılış mərasimindəki çıxışında bu barədə ətraflı bəhs edib. Dövlətimizin başçısı Ermənistanın torpaqlarımızı iş­ğalda saxladığı dövrdə xalqımıza qarşı etnik təmizləmə həyata keçirdiyini vur­ğulayaraq bildirib: “Otuz il ərzində bir milyondan çox azərbaycanlı evlərindən didərgin salınıb. Onların 200 mindən artığı hazırkı Ermənistan ərazisindən sürgün edilib. Bizim şəhərlərimiz, kənd­lərimiz darmadağın olunub. 30 il ərzin­də işğalçı qüvvələr bizə buraya qayıt­mağa imkan verməyib”. 

Artıq düşməndən təmizlənən yaşa­yış sahələrimizdə həyat geri qayıdır. Vətən müharibəsindən sonra Azərbay­can keçmiş məcburi köçkünləri öz doğ­ma yurdlarına mümkün qədər tez bir zamanda geri dönmək üçün urbisidə məruz qalan 10 min kvadrat kilometr­dən çox ərazini sıfırdan yenidən qur­mağa başlayıb, şəhərlər və kəndlərin inşasını sürətlə aparıb. 

İndiyədək 8 şəhər və 92 kəndin Baş planı artıq təsdiq edilib və 30 kəndin təməli qoyulub. Qarşıdan gələn illərdə xüsusilə Şuşa və digər şəhərlərdə çox böyük, iri həcmli yaşayış layihələrinin həyata keçiriləcəyi planlaşdırılıb. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bərpa işlərinə Azərbaycan büdcəsindən 7 mil­yard ABŞ dolları həcmində vəsait sərf edilib. Növbəti il üçün planlaşdırılan mi­nimum büdcənin 2,4 milyard dollar ola­cağı nəzərdə tutulub. Bu məsələdə ən diqqətçəkən məqam isə odur ki, Azər­baycan bütün abadlıq, bərpa-quruculuq layihələrini heç bir maliyyə yardımı al­madan, öz gücünə, öz vəsaiti hesabına həyata keçirib.

Qeyd edək ki, “Azərbaycan Res­publikasının işğaldan azad edilmiş əra­zilərinin 2022-2026-cı illər üzrə bərpası və dayanıqlı inkişafı Dövlət Proqramı”­na əsasən, ilkin mərhələdə 100 yaşayış məntəqəsinin (8 şəhər, 8 qəsəbə və 84 kənd) bərpa edilməsi nəzərdə tutulub. Prezident İlham Əliyev tərəfindən 29 yaşayış məntəqəsinin təməli qoyulub. Ümumilikdə, Vətən savaşından dər­hal sonra başlanan bərpa-quruculuq layihələri çərçivəsində dövlətimizin başçısı tərəfindən 105 layihənin təmə­li qoyulub, 63 müxtəlif təyinatlı tikinti obyektinin açılışı olub. Düşməndən təmizlənən ərazilərdə çoxsaylı sosial infrastruktur yenidən qurulub, iki hava limanı, avtomobil yolları, dəmir yolu, su elektrik stansiyaları, su anbarları, mək­təblər, xəstəxanalar və digər obyektlər tikilərək istifadəyə verilib. Ötən ilin iyul ayından etibarən ilkin olaraq 2 şəhərə (Laçın və Füzuli) və 3 kəndə (Zəngilan rayonunun Ağalı, Tərtər rayonunun Ta­lış və Laçın rayonunun Zabux kəndləri) keçmiş məcburi köçkünlərin qayıdışı reallaşdırılıb.

Azərbaycanın “2022-2026-cı illər Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonla­rına 40 mindən çox məcburi köçkünün şəhərlərə və qəsəbələrə köçürülməsi nəzərdə tutulub.

Azad edilmiş ərazilərdə indiyədək infrastruktur layihələri həyata keçirilib. İnnovativ tikinti materiallarından istifa­də olunmaqla Zəngilan rayonunun Ağa­lı kəndində 200 fərdi ekoloji ev “ağıllı kənd” innovativ texnologiyalar əsasın­da tikilib. Əhalinin kənddə yaşaması üçün əlverişli şərait yaradılıb. Tikilib istifadəyə verilən 134 evə 600-dən çox vətəndaş köçürülüb.

“Ağıllı kənd”də artıq kənd təsərrü­fatı məhsullarının istehsalı məqsədilə istifadə olunacaq torpaq sahələri müəy­yənləşdirilib və lazımi innovativ texnika­ların siyahısı hazırlanıb. Əkin planına əsasən, müəyyənləşdirilən 600 hektar ərazidən 412 hektarının minalardan tə­mizlənməsi üçün müvafiq işlər aparılıb. “Ağıllı idarəetmə sistemi”nin data və təhlil mərkəzindən həyata keçirilməsi, müasir suvarma sistemlərindən istifadə olunması gerçəkləşdirilib. 

Yeri gəlmişkən, Vətən müharibə­sində əldə edilən tarixi Zəfərdən sonra işğaldan azad olunan ərazilərdə başla­nan bərpa prosesi çərçivəsində kənd təsərrüfatının yenidən qurulması da diqqətdə saxlanılıb. Bunun üçün ge­niş, əhatəli tədbirlər planı hazırlanıb. İlk növbədə, həmin sahələrin kənd təsərrüfatına yararlı hala gətirilməsi üçün meliorasiya, irriqasiya sistemləri­nin yaradılması nəzərdə tutulub. Eyni zamanda, bu torpaqların təyinatı üzrə uçotunun aparılması, yəni əkin, örüş, biçənək yerlərinin müəyyənləşdirilməsi qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulub. 

Hesablamalara əsasən, düşməndən təmizlənən torpaqlarda 155 min hektar ərazi ümumi kənd təsərrüfatı dövriyyə­sinə cəlb olunacaq. Bu isə o deməkdir ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisa­di rayonlarında heyvandarlıq, həmçinin bitkiçilik üzrə indiki kənd təsərrüfatı həc­minin 8 faizi nisbətində ümumi məhsul istehsalı reallaşacaq. Konkret olaraq, bu bölgədə 45 min ton ət, 200 min tondan çox süd istehsalına real şərait yarana­caq. Bu isə ölkəmizdə heyvandarlıqla bağlı ciddi idxal əvəzetməsini şərtlən­dirəcək. 

İşğaldan azad edilmiş ərazilərimizə həyatın geri qaytarılması, dayanıqlı in­kişaf, şəhər və digər yaşayış məskən­lərinin yenidən qurulması sahəsində həyata keçirilən fəaliyyət, görülmüş işlər, eləcə də Qarabağ həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdı­rılması, Azərbaycanın bu sahədə topla­dığı təcrübəni beynəlxalq tərəfdaşlarla bölüşməsi məqsədilə Milli Şəhərsalma forumlarının təşkil edilməsi, xüsusilə də tədbirin azad edilmiş ərazilərdə keçiril­məsi mühüm önəm daşıyır. Bu baxım­dan Azərbaycanın BMT-nin Məskunlaş­ma Proqramı ilə əməkdaşlığı da xüsusi diqqət çəkir.

Respublikamızda ilk dəfə olaraq keçən il oktyabrın 5-6-da BMT-nin Məs­kunlaşma Proqramı ilə birgə Ağdam və Bakı şəhərlərində 44 ölkədən ümumi­likdə 400 nəfər iştirakçının qoşulduğu 1-ci Milli Şəhərsalma Forumu təşkil edilməsi də məhz ölkəmizin həmin əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət vermə­sinin nəticəsidir. Hazırda da ölkəmizdə BMT-nin Məskunlaşma Proqramı ilə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin birgə əməkdaşlığı ilə dünəndən başla­yaraq “Şəhərsalma Həftəsi”nə start ve­rilməsi də vurğulanan məsələnin bariz ifadəsidir. 

Zəngilanda keçirilən “Davamlı şəhər­lər iqtisadi inkişafın hərəkətverici və bə­rabərsizliklərlə mübarizə aparan qüvvəsi kimi” mövzusunda 2-ci Milli Şəhərsalma Forumunun açılış mərasimindəki çıxı­şında erməni işğalından əziyyət çəkən insanların çətin şəraitdə yaşadıqlarını, mənəvi çətinliklərlə üzləşdiklərini, öz haqlı hüquqlarından məhrum edildiklərini xatırladan dövlətimizin başçısı vurğula­yıb: “Onlar bu imkanı, bu fürsəti 30 il idi gözləyirdilər ki, buraya qayıda bilsinlər. İkinci Qarabağ müharibəsi, bizim şanlı Qələbəmizlə bitən müharibə bu şəraiti onlara yaratdı. Bu gün bizdən gözləntiləri odur ki, tezliklə onları azad edilmiş tor­paqlara qaytaraq. Böyük Qayıdış Proqra­mının icrası artıq imkan verib ki, keçmiş məcburi köçkünlər Laçın şəhərinə, Füzuli şəhərinə, Ağalı kəndinə, Talış və Zabux kəndlərinə qayıtsınlar”.

Azərbaycanda şəhərsalma ilə bağlı yaranan əsas çağırışları, davam edən layihələri və şəhər gələcəyinə baxı­şı müzakirə etmək məqsədi daşıyan forum, həmçinin yerli fəaliyyətin sti­mullaşdırılması üçün müvafiq sahədə beynəlxalq təcrübələri, dayanıqlı şəhər inkişafı üçün bilik mübadiləsini, siyasə­tin formalaşdırılmasını, ictimaiyyətin cəlb olunmasını, bacarıqların artırılma­sını, əməkdaşlığı və icra strategiyaları­nı təşviq edir. 

V.BAYRAMOV
XQ