“Əgər tarixi faktları araşdırmalı olsaq, onda xatırlatmalıyam ki, indiki Ermənistan ərazisi vaxtilə Azərbaycan torpaqları idi. Bir vaxtlar bu yerlər Azərbaycana məxsus olmuş, lakin 1918–1920-ci illərdə Ermənistana verilmişdir. Mən inanıram ki, bizim bölgədə hər şey Azərbaycan xalqının xeyrinə dəyişəcək, xalqımız gələcəkdə mütləq və mütləq gedib öz gözəl Göyçə torpağını, doğma dağlarını, bulaqlarını, çaylarını, ata-babalarının qəbirlərini görəcəkdir. Mən buna heç şübhə etmirəm.”

Ulu öndər Heydər Əliyevin illər öncə ifadə etdiyi bu uzaqgörənliyi Prezident İlham Əliyevin 2022-ci il dekabrın 24-də Qərbi Azərbaycan İcması ilə görüşündə­ki inamlı açıqlaması bir daha təsdiqlədi: “Qərbi Azərbaycan bizim tarixi torpağı­mızdır, bunu bir çox tarixi sənədlər təs­diqləyir, tarixi xəritələr təsdiqləyir, bizim tariximiz təsdiqləyir... Biz öz tarixi torpaq­larımıza mütləq geri qayıdacayıq”. Bu inam bir əsrdə iki dəfə Qərbi Azərbay­candan didərgin salınmış Məhərrəmovlar ailəsində dən böyük ümidlər yaratmış, doğma yurda qayıtmaq istəyini daha da qüvvətləndirmişdir.

Qərbi Azərbaycanın tanınmış ziyalıla­rından biri olan Məmmədəli Məhərəmo­vun və onun ömür-gün yoldaşı, Əməkdar müəllim Şəfiqə Avşarovanın həyat yo­lundan bəhs edən kitabda isə bir nəfərin və onun ailəsinin simasında soydaşları­mızın tarixi torpaqlarımızdakı çoxəsrlik mövcudluğu, rastlaşdıqları haqsızlıqlar, apardıqları mübarizə əksini tapmışdır. 

Yeri gəlmişkən bildirək ki, bu il mar­tın 16-da Qərbi Azərbaycanın tanınmış ziyalılarından biri olan, uzun müddət müxtəlif vəzifələrdə çalışaraq bədnam qonşularımızın təzyiqləri altında yaşama­ğa məhkum edilmiş Məmmədəli Məm­mədcəfər oğlu Məhərrəmovun anadan olmasının 100 illiyi tamam olur. Bu yubi­leyə həsr edilmiş kitabda Qərbi Azərbay­canla bağlı qiymətli fikirlər, tarixi faktlar, fotolar və xəritələr toplanmışdır. 

Bu nəşr həm də 1988-ci ildə deporta­siya edilən soydaşlarımızın çəkdiyi əziy­yətlərə, rastlaşdıqları haqsızlıqlara dözə bilməyib, 1989-cu ildə dünyasını dəyiş­miş Məmmədəli müəllimin və onun kimi vaxtsız dünyadan köçən yüzlərlə soyda­şımızın, Qərbi Azərbaycan ziyalısının xa­tirəsinə xalqımızın ehtiramını ifadə edir. 

Xatırladaq ki, 1923-cü ildə Qərbi Azərbaycanın Türkiyə ilə həmsərhəd olan Ağbaba–Şörəyel mahalının Güllü­bulaq kəndində dünyaya gələn Məmmə­dəli Məhərrəmov kənd yeddiillik məktə­bini bitirdikdən sonra əlaçı şagird olaraq məktəbdə müəllim kimi saxlanılmış, 14 yaşında olarkən iki il “savadsızlığın ləğvi” dövründə kənd sakinlərinə, oxuyub-yaz­mağı bacarmayan insanlara bu vərdişləri öyrətmişdir. 1939-ci ildə İrəvan şəhərin­dəki o dövrdə çox nüfuzlu təhsil ocağı olan Azərbaycan Pedaqoji texnikumuna daxil olmuşdur. 16 yaşlı gəncin növbəti arzusu ali məktəbə daxil olmaq idi.

Lakin 1941-ci ildə başlanan Böyük Vətən müharibəsi (II Dünya müharibəsi) bir çox gənclər kimi onun da planlarının üstündən xətt çəkdi. Texnikumu bitirən kimi – 1942-ci ildə onu cəbhəyə apar­dılar. Müharibənin olduqca mürəkkəb dövründə ordu sıralarına çağırılan Məm­mədəli Məhərrəmov ən qaynar nöqtələrə göndərildi. Əvvəlcə Oryol ətrafında, sonra Kurskda döyüşlərdə iştirak etdi. 1943-cü ildə yaralanıb müharibədən kən­də qayıtdı, Güllübulaq kənd orta məktə­bində pedaqoji fəaliyyətə başladı. 

Məmmədəli müəllim İrəvandan mək­təblərinə göndərilmiş ibtidai sinif müəlli­mi Şəfiqə xanımla tanışlığı tale yolunun qoşalaşdırılması ilə tamamlandı. 1945-ci ildə isə təhsilini davam etdirmək üçün İrəvan Pedaqoji İnstitutunun riyaziyyat fakültəsinə daxil oldu və ailəsi ilə birlik­də İrəvana köçdü. Burada təhsil ala-ala müəllimliyini davam etdirdi, öz üzərində gecə-gündüz işləməyə, daha çox öyrən­məyə, daha çox oxumağa çalışdı. 

1948-ci ildə Məmmədəli müəllim doğma yurdu ilə vidalaşmalı oldu. SSRİ Nazirlər Sovetinin “Kolxozçuların və di­gər azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür–Araz ovalığına köçürülməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında” 1948-ci il 10 mart tarixli qərarına əsasən, Ermə­nistanda yaşayan soydaşlarımız “mədəni şəkildə” deportasiya edildilər. Məmmədə­li müəllim Ağdamın Əhmədağalı kəndinə sığınmalı oldu. 

Məmmədəli Məhərrəmov böyük ailə­sinə (artıq iki övladı dünyaya gəlmişdi, anası Eminə xanım da onlarla yaşayırdı), qaçqınlıq həyatına (o zamanlar Əhməda­ğalı kəndində məskunlaşmışdılar) və işi­nin çətinliyinə (orta məktəbdə tədris his­sə müdiri idi) baxmayaraq, təhsil almaq arzusunu reallaşdıraraq, 1951-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) fizika-riyaziyyat fakültəsinə qəbul olundu, bununla da Güllübulaq kəndinin ilk orta ixtisas və ali təhsil alanların­dan biri oldu. 

1953-cü ildə Stalin vəfat etdikdən sonra ölkədə siyasi gərginlik bir qədər səngidi. Vəziyyətin yumşaldığını hiss edən, Vətən həsrəti ilə yaşayan Məm­mədəli müəllim doğma yurda qayıtmaq uğrunda mübarizə aparmağa başladı. Böyük Vətən müharibəsi veteranı və döyüşlərdə əlil olduğunu, qaçqınlıq hə­yatında böyük çətinliklərlə üzləşdiyini və digər tələblərini də dəlil kimi göstərərək yazdığı məktublar, əyani gedib müraciət etdiyi ünvanlar, nəhayət, səmərəsini ver­di. Ancaq qaçqın olarkən çıxdığı ünvana –İrəvana yox, Amasiya rayonunun Güllü­cə kəndinə qayıtmağa icazə verdilər. 

1955-ci ildə gənc ailə üçüncü dəfə köç edərək Güllübulaq kəndinə gəldi. Azərbaycanlıların hər tərəfdən sıxışdırıl­dığı bir dövrdə Məmmədəli Məhərrəmov məktəb direktoru, kolxoz sədri vəzifələ­rində uğurla çalışdı. O, 1965-ci ildən ta­leyini yenidən doğma məktəbə bağladı. 

Hamı xatırlayır ki, Məmmədəli müəlli­min təşəbbüskarlığı, təşkilatçılığı, prinsi­pial mövqeyi məktəbi regionun qabaqcıl təhsil ocaqları sırasına çıxardı. O, mək­təbə direktor təyin edildikdən sonra yeni məktəb binasının tikilməsi məsələsini qaldırdı. Məmmədəli müəllim məzunlar üçün bir buraxılış ilində (1965–1966) hətta 12 medal ala bildi. Məktəb regio­nun, hətta bütün Qərbi Azərbaycanın ən qabaqcıl təhsil müəssisələrindən birinə çevrildi. Məmmədəli Məhərrəmov yüzlər­lə gəncin ali təhsil almasında insanlara həyan olmuş, onların gələcək həyatının daha firavan olmasına öz payını verdi. 

Məmmədəli Məhərrəmov 7 övlad bö­yüdüb boya-başa çatdırmışdır, hər birinə ali təhsil, yüksək tərbiyə vermişdir. Əlbət­tə, ötən əsrin 50–60-cı illərində erməni diskriminasiyasının gərgin təzyiqi altında böyük bir ailəni aclıqdan qorumaq özü bir qəhrəmanlıq idi. Ancaq Məmmədə­li müəllim Şəfiqə xanımla əlbir olaraq sağlam bir ailə formalaşdırmış, övladla­rının nəinki fiziki sağlamlığını, intellektini, mənəvi yetkinliyini təmin etmiş, onları həyata hazırlamış, ali təhsil diplomu ilə birgə onlara “Məmmədəli Məhərrəmovun həyat universitetinin diplomu”nu da ver­mişdir. 

Məhz bu həyat məktəbinin, düz­gün tərbiyənin və ölkəmizdə ulu öndər Heydər Əliyevin yaratdığı şəraitin nəticə­sidir ki, bu ocaqda 20 ilə yaxın BDU-nun rektoru olmuş akademik Abel Məhərrə­mov, 12 il Azərbaycan Respublikası He­sablama Palatası sədrinin birinci müavi­ni olmuş Adil Məhərrəmov, 1994-cü ildən 2018-ci ilədək Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının məsul əməkdaşı olmuş Məhərrəm Məhərrə­mov, III dərəcəli dövlət ədliyyə müşaviri Rauf Məhərrəmov kimi şəxsiyyətlər ye­tişmişdir. Bu gün də həmin məktəbin da­vamçıları olan nəvələrin sırasında elmlər doktorları, professorlar, səfirlər, digər yüksək rütbələrin sahibləri vardır.

1988-ci ildə digər bütün azərbaycan­lılar kimi, güllübulaqlıların da vəhşicəsinə deportasiyası onu çox sarsıtdı, 1989-cu ilin yayında dünyasını dəyişdi. Parlaq xatirəsi ürəklərdə yaşayan Məmmədə­li Məhərrəmov haqqında bir neçə kitab, oçerk, çoxlu məqalə yazılmışdır. Bu yazı­da isə Aftandil Ağbaba və Pərvanə İbra­himovanın yazdığı “Ömür yolu” kitabında əksini tapmış zəngin və mənalı bioqrafi­yadan yığcam söz açdıq.

Fikrət ŞİRİYEV,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru