Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası – xalqın iradəsini, hüquqlarını və milli dəyərlərini əks etdirən bir hüquqi manifestdir. 29 il öncə, 12 noyabr 1995-ci ildə, Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ilk Konstitusiyasını qəbul etdi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə qəbul edilən bu Konstitusiya, ölkəmizin hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlət quruluşunu təmin etdi və suveren Azərbaycan Respublikasının bərabərhüquqlu vətəndaşları üçün hüquqi və sosial ədaləti möhkəmləndirdi. Bu məqalədə Azərbaycan Konstitusiyasının hüquqi bərabərlik və sosial ədalət prinsiplərini, eyni zamanda ümummilli lider Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyevin bu mövzuda verdikləri dəyərli töhfələri araşdıracağıq.

Hüquqi bərabərlik: Dövlətin təməl daşı

Hüquqi bərabərlik, müasir konstitusiyaların əsas prinsiplərindən biridir. Azərbaycan Konstitusiyası da hər bir vətəndaşın qanun qarşısında bərabərliyini təsbit edir. Konstitusiyanın 25-ci maddəsinə əsasən, "Hər kəs qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir" və "dövlət, cinsindən, irqindən, milliyyətindən, dilindən, dinindən, siyasi və digər əqidələrindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquqlarını və azadlıqlarını təmin edir." Bu, dövlətin sosial ədaləti və hüquqi bərabərliyi təmin etməkdə əsas öhdəliklərini göstərir.

Heydər Əliyev bu prinsipin əhəmiyyətini vurğulayaraq demişdir: "Bizim dövlətimizin təməlində insan hüquqları və bərabərlik prinsipləri dayanır. Hər bir vətəndaşın hüquqları eyni dərəcədə qorunur və təmin edilir. Bu, müstəqil Azərbaycanın dayanıqlı inkişafı üçün vacib şərtdir."

Bu sözlər, hüquqi bərabərliyin sadəcə qanunlarda təsbit edilməklə kifayətlənməməsini, həm də onun dövlət siyasətinin əsas prioriteti olmasını ifadə edir. Hüquqi bərabərlik yalnız Konstitusiyada qeyd edilən maddə deyil, eyni zamanda dövlətin bütün institutlarında fəaliyyət göstərən bir prinsipdir. Bu prinsip, vətəndaşlar arasında ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılmasına, sosial ədalət və hüquqi təhlükəsizliyin təmin olunmasına xidmət edir.

Sosial ədalət: Hüquqi və iqtisadi inkişafın təminatı

Azərbaycan Konstitusiyası sosial dövlət prinsipinə əsaslanır. Bu prinsipə görə, dövlətin başlıca vəzifələrindən biri hər bir vətəndaşa layiqli həyat şəraiti yaratmaqdır. Konstitusiyanın 38-ci maddəsi vətəndaşların sosial təminat hüququnu təmin edir və sosial təminat sahəsində dövlətin öhdəliklərini müəyyən edir. Bu müddəalar sosial ədaləti, vətəndaşlar arasında rifah bərabərliyini və aztəminatlı qrupların müdafiəsini təmin edir.

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə bu prinsiplər inkişaf etdirilmiş və sosial ədalətin daha geniş tətbiqi üçün ciddi islahatlar həyata keçirilmişdir. Prezident İlham Əliyev sosial ədalət və bərabərlik məsələlərində daim vurğulamışdır: "Azərbaycanın bütün vətəndaşlarının bərabər imkanlara malik olması üçün biz hər zaman çalışırıq. Dövlət siyasətimizin əsas məqsədi sosial rifahı təmin etmək və hər bir vətəndaş üçün layiqli həyat şəraitini qurmaqdır."

Bu istiqamətdə ölkədə sosial təminat sahəsində, əmək hüquqlarının qorunması və aztəminatlı vətəndaşlar üçün sosial proqramların həyata keçirilməsi ilə bağlı mühüm addımlar atılmışdır. Dövlətin sosial təminat sisteminin təkmilləşdirilməsi, minimum əməkhaqqının və sosial yardımların artırılması kimi tədbirlər, sosial ədalət prinsipinin Azərbaycan cəmiyyətində daha geniş tətbiq olunmasına imkan yaratmışdır.

Hüquq və ədalət yolunda davamlı islahatlar

Azərbaycan Konstitusiyası dövlətin hüquqi əsaslarını və vətəndaşların hüquqlarını qorumaq üçün daim yenilənməli olan bir sənəddir. Heydər Əliyev Konstitusiyanın qəbulundan sonra hüquq və məhkəmə islahatlarına xüsusi diqqət yetirmiş, məhkəmə müstəqilliyini təmin etmiş və hüquq dövlətinin əsaslarını möhkəmləndirmişdir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə də hüquq sahəsində bir sıra mühüm islahatlar həyata keçirilmiş, məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və şəffaflığın artırılması üçün tədbirlər görülmüşdür.

Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək: "Biz hüquqi dövlət quruculuğunu ən ali vəzifələrimizdən biri hesab edirik. Hüquq hər bir vətəndaşın təhlükəsizliyini və ədalətini təmin etmək üçün mövcuddur."

Bu sözlər, hüququn Azərbaycan cəmiyyətində oynadığı mühüm rolu və dövlətin hüquqi təminatlarının əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Azərbaycan məhkəmə islahatları ilə hüquq və ədalətin təmin olunması üçün ciddi addımlar atır, bununla da hər bir vətəndaşa hüquqi təhlükəsizlik təmin edilir.

Beynəlxalq hüquqla uyğunluq və milli suverenlik

Azərbaycan Konstitusiyası, ölkəmizin beynəlxalq hüquq sisteminə inteqrasiyasını təmin edən müddəaları ilə diqqət çəkir. Konstitusiyanın qəbulundan sonra ölkəmiz beynəlxalq insan hüquqları standartlarına uyğunlaşmaq məqsədilə bir çox beynəlxalq müqavilə və konvensiyalara qoşulmuşdur. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa bağlı olduğunu və insan hüquqlarını qorumaq üçün beynəlxalq standartları qəbul etdiyini göstərir.

Heydər Əliyev Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa və insan hüquqlarına sadiqliyini vurğulayaraq belə demişdir: "Azərbaycan xalqı beynəlxalq hüquq normalarına sadiqdir və müasir dünya birliyinin dəyərli üzvü olmaq yolunda qətiyyətlidir."

Bu sözlər, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə güclü mövqeyini və insan hüquqları ilə bağlı öhdəliklərini yerinə yetirməyə olan sadiqliyini nümayiş etdirir. Milli suverenlik isə Konstitusiyada Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və müstəqilliyinin əsasını təşkil edir. Bu prinsip ölkəmizin milli maraqlarının qorunmasını və öz hüquqlarını beynəlxalq arenada qorumaq bacarığını göstərir.

Konstitusiyanın dərin hüquqi və fəlsəfi əhəmiyyəti

Azərbaycan Konstitusiyası təkcə hüquqi mətn deyil, həm də dövlətimizin və cəmiyyətimizin dəyərlərini və mədəniyyətini əks etdirən bir manifestdir. Ümummilli lider Heydər Əliyev Konstitusiyanın əhəmiyyətini vurğulayaraq deyirdi: "Konstitusiya – xalqın əzmidir, milli iradədir. O, xalqın gələcəyini təyin edən bir sənəddir."

Bu ifadə Konstitusiyanın yalnız qanunlar məcmuəsi deyil, eyni zamanda xalqın dəyər və prinsiplərini əks etdirən bir hüquqi sənəd olduğunu göstərir. Hüquqi aforizmlər arasında tez-tez təkrarlanan bir prinsip də var: "Hüquq hər kəs üçündür və hər kəs hüquq qarşısında bərabərdir." Bu, Azərbaycan Konstitusiyasının əsasını təşkil edən bərabərlik və ədalət prinsipinin qısa ifadəsidir.

Azərbaycan Konstitusiyası, müstəqil Azərbaycanın hüquqi və demokratik əsaslarını qoyaraq, hüquqi bərabərlikdən sosial ədalətə qədər bir çox prinsipi təmin edir. Konstitusiya ölkəmizin suverenliyini və milli dəyərlərini qoruyur, eyni zamanda xalqın hüquqlarının müdafiəsini təmin edir. Konstitusiyanın qəbulunun 29-cu ildönümündə, onun əhəmiyyəti və verdiyi dəyərlər bir daha vurğulanmalıdır. Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu hüquqi baza və Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi islahatlar sayəsində Konstitusiya Azərbaycan xalqının hüquqi təhlükəsizliyinin qarantı kimi daim qorunacaqdır.

Əliməmməd Nuriyev,
"Konstitusiya" Araşdırmalar Fondunun prezidenti