Razılaşdırılmamış məsələlərlə saziş imzalanması mümkün deyil

Rəsmi İrəvan sülhə aparan yolun üzərində ən müxtəlif və bəzən ağlagəlməz maneələr yaratmaqla prosesi qeyri-müəyyən müddətədək uzatmağa çalışır. Bundan ötrü Ermənistan rəhbərliyi boynuna götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmək əvəzinə, yeni “diplomatik gedişlər” edir, beynəlxalq ictimaiyyətin gözündə özünü “sülhə meyilli” tərəf kimi göstərir. Hayların baş diplomatı Ararat Mirzoyanın mətbuat konfransında İrəvanın razılaşdırılmış 80 faiz məsələlərlə sülh sazişini imzalamağa hazır olduğunu bəyan etməsi isə lümpen kütləyə hesablanmış diplomatik jestdir. 

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ayxan Hacızadənin Ermə­nistanın xarici işlər nazirinin “sülh sazişi” və kommunikasiyalarla bağlı fikirləri ilə əlaqədar verdiyi şərhdə birmənalı şəkildə qeyd edilir ki, Ermənistan tərəfi növbəti dəfə ictimaiyyətin fikirlərini real vəziyyət­dən yayındırmaq məqsədi güdür. “Azər­baycanla Ermənistan arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında saziş layihəsi üzrə sonuncu dəfə Azərbaycan tərəfindən iyun ayında təqdim olunmuş şərhlərə Ermənistan tərəfi avqust ayının sonunda, təqribən, 70 gün sonra öz şərhlərini göndərib”. Qeyd olunan şərhdə Ermənistan tərəfinin Azərbaycanın təqdim etdiyi təklifə adekvat reaksiya vermək əvə­zinə, layihədə əks olunması zəruri sayılan müddəaları çıxarmaqla problemlərə göz yummağa cəhd göstərdiyi bildirilir.

Azərbaycan XİN rəsmisi haqlı olaraq qeyd edir ki, sülh sazişi üzrə indiyə qədər bir çox müddəalar, yəni təqribən, 80 faiz razılaşdırılsa da, bəzi müddəalar üzrə razı­lıq əldə edilməyib: “Ancaq, bu, o demək deyil ki, Ermənistan tərəfinin təklif etdiyi kimi, razılaşdırılmamış müddəaları layihə­dən çıxarmaqla saziş imzalanmalıdır. Bu məqbul hesab edilə bilməz. Çünki, sülh sazişinin davamlı olması üçün bir sıra is­tiqamətlərdə iki ölkə arasında problemli məsələlərə aydınlıq gətirilməlidir”.

Bu zaman A.Hacızadə onu da nəzərə çatdırır ki, keçmiş münaqişənin qalığı olan ATƏT-in Minsk qrupunun işinin bərpasına çalışan Ermənistanın “sülh sazişi”nin mət­ninin əhatə dairəsini azaldaraq onu istə­nilən formada imzalamağa çağırış etməsi bu ölkənin əsl niyyətinə şübhələr yaradır: “Saziş layihəsinin imzalanması üçün Er­mənistan, ilk növbədə, Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına istinad edən konstitusiya­sında müvafiq dəyişikliklər etməlidir”.

* * * 

“Azərbaycanla sülh sazişini imzala­mağa hazırıq” məzmununda diplomatik feyk-tezisin davamı dünən “İrəvan dia­loqu” forumunun açılışında baş nazir Nikol Paşinyanın ifasında səsləndirildi. Baş dip­lomatının başladığı “sülh demarşı”nı yeni siyasi çalarlarla “zənginlşdirən” baş nazir Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətninin təxminən 80 faiz razılaşdırıldığını bəyan edib. O, hətta artıq razılaşdırılanları kağıza köçürməyi, müqa­viləni imzalamağı təklif edib. “Bu bir təsis sənədi olsun, sonra qalan məsələləri müza­kirə edərik”, – deyən Paşinyan Ermənistan və Azərbaycanın sülh müqaviləsində nə­zarət payından başqa bir şeyin olmasından da danışıb: “Biz təklif edirik ki, 13+3 (?) sazişinin bəndləri masaya qoyulsun və indi “sülh müqaviləsi” kimi imzalansın”.

Hayların baş naziri “sülhpərvər” çıxışı­na davam edərək, “heç vaxt heç yerdə bütün məsələləri birdəfəyə həll edən saziş olma­yıb” kimi fəlsəfi mülahizələrini də audito­riyaya ərz edib: “Belə bir razılaşma yoxdur. 20 deyil, 50 maddəni nəzərdən keçirsək belə, sənəddə yenə də həllini tapmayan məqamlar olacaq. Münasibətləri bir müqa­vilə ilə tənzimləyən tərəflər olmayıb”.

Bir neçə gün öncə sülh sazişindəki 17 bənddən 14-nün razılaşdırıldığını bildirən Ermənistan baş naziri “İrəvan dialoqu” forumunun tribunasından Azərbaycanın və bölgədə maraqlı aktorların ünvanına üfürdüyü “sülh mesajları” ilə “sülh göyər­çini” cildində görünməyə çalışır. O, audi­toriya qarşısındakı populist çıxışında bir az da irəli gedərək, artıq neçənci dəfədir ki, Azərbaycan Konstitusiyasında Ermə­nistana qarşı ərazi iddialarının yer aldığını bildirib. Paşinyanın istər tarixi, istərsə də hüquqi cəhətdən nonsens sayılan iddiasına görə, Azərbaycanın 1991-ci ildə qəbul et­diyi Konstitusiya Aktı Ermənistanın indiki coğrafiyasının Azərbaycan ərazisi hesab edildiyi 1918-ci il Azərbaycan Respublika­sının Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edir. “Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, biz bunu danışıqların predmetinə çevirmirik. Çünki sülh müqaviləsinin razılaşdırılmış mətnində deyilir ki, heç bir tərəf öz daxili qanunvericiliyinin müddəalarını uğursuz­luğuna bəhanə kimi əsaslandıra bilməz”. Onun iki ölkənin baş qanunlarında para­lellər aparmaq niyyətinin, sadəcə, sülh da­nışıqlarında paritetə nail olmaq cəhdindən başqa bir şey olmadığı hamıya gün kimi aydındır. Üstəlik, bu qondarma iddiadan müharibədə məğlub tərəfin qalibə qarşı is­tifadə etməsinin adı siyasi avantüradır. 

* * * 

Mövzu ilə bağlı “XQ”-yə açıqlama verən siyasi icmalçı Fərhad Məmmə­dovun fikirləri maraq doğurur: “Ara­rat Mirzoyan, Nikol Paşinyan deyirlər ki, bugünədək razılaşdırılmış maddələr əsa­sında sülh sazişini imzalayaq. Azərbaycan tərəfi hələ bu ilin may ayında əsas prinsip­lər üzrə ilkin çərçivə sənədinin, daha sonra isə sülh müqaviləsinin imzalanmasını təklif etmişdi. Yəni, sülhə mərhələli şəkildə gəl­məyin yol xəritəsini ortaya qoymuşdu. Bu­rada ən vacib məsələ Azərbaycanın Ermə­nistan konstitusiyasında ərazi iddialarının yer aldığı müddəaların aradan qaldırılması ilə bağlı tələbidir. Bu tələbi yerinə yetir­məkdən boyun qaçırmaq üçün 2027-ci ildə referendum keçiriləcək. Artıq bu, Azərbay­cana, o cümlədən, proseslə yaxından ma­raqlanan qüvvələrə açıq mesajdır ki, yaxın üç il ərzində sülh saşinin imzalanması baş tutmayacaq. Rəsmi İrəvan Bakının təklif etdiyi yolu, bir növ, bəhanə kimi ortaya atır. Azərbaycan rəhbərliyi isə ən yüksək səviyədə bildirib ki, sülh müqaviləsi yalnız konstitusiyada dəyişiklik ediləndən sonra imzalana bilər”. 

Amma indiki dövrdə, referenduma qədər ümumi prinsiplərin əsasında hansı­sa sazişi imzalamaq və kommunikasiya­ların açılması, sərhədlərin delimitasiyası, ikitərəfli münasibətlərin normallaşması is­tiqamətində müəyyən addımların atıldığını nəzərə çatdıran siyasi icmalçı üç ildən sonra davamlı və uzunmüddətli sülhün yaranma­sı perspektivindən də danışdı: “İki məqam COP29-la Qərbin gözləntiləri ilə bağlıdır. İstək ondan ibarətdir ki, ya tədbirdən əvvəl, ya da onun gedişində tərəflər bir sənəd im­zalasınlar və onun da adını sülh müqaviləsi qoysunlar. Nikol Paşinyan Qərbin məhz bu gözləntilərinə cavab olaraq, “Nədə razılı­ğa gəlmişiksə, onun altından imza ataq və bunu dünyaya göstərək” kimi oyununu apa­rır. Əfsuslar olsun ki, Ermənistan baş nazi­ri yenə də konyukturaya uyur, olduqca dar çərçivədə fikirləşir. Azərbaycan isə sağlam və uzunmüddətli təkliflərlə çıxış edir. Söh­bətin məğzi odur ki, biz hər hansı tədbirin xatirinə Ermənistanla 30 ildir davam edən münaqişəni bir dəfəyə yekunlaşdıra bilmə­rik. Tədbirlər gəldi-gedərdi, amma qalan problemlər, münasibətlər daimidir. Bu mə­nada, rəsmi Bakı məsələlərə köklü şəkildə, İrəvan isə perspektiv və konyuktura xatirinə yanaşır. Fərq bundadır”. 

* * * 

Nikol Paşinyanın dünənki çıxışında səsləndirdiyi “maraqlı tezislər”dən daha birinin üzərində dayanmağa ehtiyac duyu­ruq. O, bildirib ki, sülh müqaviləsinin razı­laşdırılmış bəndlərindən biri hər iki tərəfə danışıqları davam etdirməyə imkan verə­cək birgə mexanizmi nəzərdə tutur. “Sülh müqaviləsinin razılaşdırılmış hissəsində Ermənistanla Azərbaycan arasında diplo­matik münasibətlərin qurulmasını nəzərdə tutan faktı demirəm. Həmin mexanizmə görə, belə qərarlar verə bilərik. Biz bu tək­lifi açıq və rəsmi şəkildə vermişik. Mən sülh müqaviləsinin razılaşdırılmış mətni­ni və münasibətlərin qurulması haqqında sazişi ən qısa zamanda imzalamağa hazır olduğumu bildirirəm”. 

Bakı artıq belə köhnəlmiş hay nağılları­na inanmır. Bəli, “diplomatik demarşı”nın eyforiyasına uyan Paşinyan tezliklə Bakı ilə diplomatik münasibətlərin qurulmasın­dan dəm vurur. Sanki, o, özünü Azərbayca­nın sülh sazişindəki müddəaların razılaşdı­rılmış 80 faizindən özü üçün daha önəmli saydığı qalan 20 faizə daxil olan tələblərini yerinə yetirmiş kimi qələmə verir. Yəni, öz ölkəsinə və dünyaya özünü “sülh carçısı” kimi sırımağa çalışır və bununla, guya, Ba­kının mövqeyində yumşalmaya nail olaca­ğına ümid edir. 

Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri Fərid Şəfiyev hesab edir ki, ortaya qoyulan hər bir sənədin öz fəlsəfəsi və prinsipləri var: “Sülhə nail ol­maqdan ötrü hazırlanan sülh müqaviləsi də hərtərəfli, davamlı və tutarlı olmaldır. Məhz belə bir sülhə nail olmaqdan ötrü ən əsas, prinsipial məsələlər sazişin mətnin­də öz əksini tapmalıdır. Misal üçün, sər­hədlərin delimitasiyası üzrə iki ölkə ara­sında ayrı bir sənəd mövcuddur və orada müəyyən bəndlər üzrə razılıq əldə edilib. İki ölkənin bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıması prinsipinə əsaslanan delimitasi­ya bunsuz üzünmüddətli ola bilməz. Yəni, proses hansısa mərhələdə dayana bilər. Ona görə ki, ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmaması sonradan müəyyən problem­lərin ortaya çıxması ilə nəticələnə bilər. Amma tanınma varsa, yerdə qalanlar tex­niki məsələlərdir. 50 metr o tərəfdə, 30 metr bu tərəfdə, bunlar demarkasiya prose­sinin suallarıdır”.

Ermənistan tərəfinin sülh sazişindən üç-dörd maddənin çıxarılması təklifinə toxunan mərkəz rəhbəri həmin istiqamət­də də gələcəkdə yeni problemlərin yarana biləcəyini istisna etmədi: “Azərbaycanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, imzalanacaq sənəd bütöv, bütün müddəalar üzrə tərəf­lərin öz aralarında razılaşdırdığı müqavilə olmalıdır. Əks təqdirdə, sülhün əldə olun­masından danışmağa dəyməz”. 

Göründüyü kimi, bütün üsul və va­sitələrinin tükəndiyi Hayastan rəhbərliyi sülhdənqaçma yolunda sonuncu “patron­larını” xərcləməkdədir. Qərblə Rusiya, reallıqla daşnak-revanşizmi arasında qalan Paşinyanın “İrəvan dialoqu” forumunda dünənki çıxışı isə nədənsə bizə “Qu quşu­nun son nəğməsi”ni xatırlatdı... 

İmran BƏDİRXANLI
XQ