Yaxud “iranşünas” Vardan və Tehrandan eşidilən anti-rus səslər

İran İslam Respublikasının müxtəlif vəzifə tutan rəs­milərinin əvvəl regionda sərhədlərin dəyişməsinin yolve­rilməzliyi, Cənubi Qafqaz ölkələrinin ərazi bütövlüklə­rinin və suverenliklərinin toxunulmazlığı kimi meydana çıxmış, sonradan yalnız Ermənistanın ərazi bütövlüyü­nün və suverenliyinin toxunulmazlığı və sərhədlərinin də­yişməzliyi məzmunlu fikirləri davam edir. Belə görünür ki, bu fikirlərdən Ermənistanda “ruhlananlar” tapılıb. 

Onlardan biri də özünü “irançı” adlandıran Vardan Vaskanyandır. Əlbəttə, dar təfəkkürlü, avantürizmə köklənmiş bir ekspert qırığının dedikləri üzərində dayanmamaq da olardı. Ancaq dayanırıq. Ona görə ki, bu məxluqun sərsəmləmələrinə erməni mediası geniş yer verir. Vos­kanyan nə deyir, onun və erməni ictimai rəyinin məqsədi nədir, məsələ barədə söz açacağıq. Hələlik isə başqa bir məqamın üzərində dayanaq.

Ötən həftəni İranın regional aktivliyi baxımından məhsuldar zaman kəsiyi say­maq olar. Əlbəttə, buna məhsuldarlıq demək mümkündürsə. Əvvəlcə İslam respublikası­nın Xarici işlər nazirinin köməkçisi Mürtəca Dəmirçulu, sonra nazir Abbas Araqçi, ardın­ca isə İranın Ermənistandakı səfiri Mehdi Sobhani daha açıq formada Tehranın İrəva­na dəstəyini ifadə etdilər. Sobhani, həmçinin Ermənistan təhlükəsizlik şurasının katibi Armen Qriqoryanla görüşündə ölkəsinin mövqeyini bir daha ifadə etdi. Qriqoryan bundan ruhlanaraq dedi: “Ermənistan İslam respublikası ilə əlaqələrə böyük önəm verir və heç bir qüvvə İranla Ermənistan arasın­dakı ərazi bağını aradan qaldıra bilməz”. 

Göründüyü kimi, Qriqoryanın “ərazi bağı” məntiqi ölkəsinin avantürizmini daha möhkəmləndirmək və ona saxta mənəvi sipər qazandırmaq cəhdidir. Aydındır ki, İranla Ermənistan arasındakı sərhədi aradan qaldırmaq kimi meyillər yoxdur. Azərbay­can Naxçıvana maneəssiz yol istəyir. Yəni, yolda heç bir sərhəd və gömrük nəzarəti tətbiq edilməsin. Dünya miqyasında da belə təcrübə var. Eyni zamanda, bir müddət əv­vəl Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan baş nazirlərinin müavinlərinin təmsil olunduq­ları üçtərəfli görüşdə Naxçıvana yolla bağlı hüquqi dəyərləndirmələr aparılmış və elə formul seçilmişdi ki, Ermənistanın ərazi bü­tövlüyü və suverenliyi hansısa şəkildə mü­bahisə predmetinə çevrilməsin. 

Ancaq rəsmi İrəvan bundan boyun qa­çırdı və faktiki olaraq, danışıqları dalana dirədi, özünün “Dünyanın kəsişməsi” ide­yasına fokuslanmağa başladı. Məlumdur ki, bu fokuslanma Azərbaycanın Naxçıvana yol məsələsində irəli sürdüyü “Zəngəzur dəhlizi” təşəbbüsünə qarşı çıxmaq məramı­na söykənib. 44 günlük müharibəyə yekun vuran və Azərbaycan, Rusiya, Ermənistan liderlərinin imzaladıqları 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatda həmin yolda təhlükəsizliyin Rusiya Federal Təhlükə­sizlik Xidməti tərəfindən təmin olunacağı göstərilir. İrəvan isə haqqında söz açdığımız üçtərəfli danışıqlarda belə tələb irəli sürmüş­dü ki, rus sərhədçiləri Ermənistan tərəfində olduğu kimi, Azərbaycan tərəfində də keşik çəksinlər. Yəni, danışıqlar məhz bu tələbə görə dalana dirənmişdi.

Aydın idi ki, Azərbaycan məsələnin qoyuluşu ilə razılaşmayacaq. Bunu erməni tərəfi də bilməmiş deyildi. Deməli, İrəvanın sərsəm arqument gətirməsi danışıqları poz­maq üçün bəhanədən başqa bir şey deyildi. O da tam aydındır ki, Ermənistanın istəyi yerinə yetirilsəydi, İrəvan başqa bəhanə irəli sürəcəkdi. Çünki Qərbdən gələn direktivlər Ermənistanı Cənubi Qafqazın yol qovşağına çevirməyə, bununla da erməni avantürizmi­ni Azərbaycana qarşı daim təzyiq vasitəsi kimi saxlamağa hesablanıb. Əlbəttə, Rusi­yanı Cənubi Qafqazdan tamamilə çıxarmaq istəkləri də öz yerində. 

Bəli, İran hazırda, faktiki olaraq, Rusi­yanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırmaq məqsə­di güdən Qərb əlinə oynayır. O Qərbin ki, hər an İranı parçalamağa hazır vəziyyətdə dayanıb. Deyəsən, Tehranda bu məqamı heç nəzərə almırlar. Nəzərə almır və anti-Ru­siya tezisləri səsləndirirlər. Məsələn, İran parlamentinin milli təhlükəsizlik komissi­yasının üzvü Fədəhhüseyn Maliki ultimativ tonda bildirib ki, Moskva “Zəngəzur dəh­lizi” məsələsində paradoksal addımlardan çəkinməlidir. Onun sözlərinə görə, İran diplomatiyası Rusiyanın addımlarına qarşı qəti cavaba hazırdır. “Rusiyanın “Zəngə­zur dəhlizi”nə dəstəyi kürəyimizdən zərbə­dir”, – deyən deputat, həmçinin vurğulayıb ki, Kreml Fars körfəzində 3 ada məsələsinə görə Tehrandan sərt cavab alıb və eyni səhvi indi Zəngəzurda təkrarlayır.

Göründüyü kimi, İranda Ermənista­na dəstək ritorikası xeyli güclənib. Erməni təəssübkeşliyinin Qərb cəbhəsində isə nis­bi sakitlikdir. Belə təəssürat var ki, Qərb “təəssübkeşlik missiyasını” Tehrana təhvil verib. O da görünür ki, Qərb Rusiya ilə ta­rixi ədavətini gerçəkləşdirmək üçün, sanki, fürsət tapıbmış kimi davranır. Hesab edirik ki, belə bir düşüncənin özü regional sülh və sabitliyə ciddi zərbədir. Təəssüf ki, İranda məsələyə diqqət yetirməyən şovinistlər iş başındadırlar. Ən pisi də odur ki, bu kateqo­riyadan olanlar dövlət təmsilçilərinin fikir­lərindən ilhamlanırlar. Yəni, Sobhaninin, Əraqçının və digər rəsmilərin bildirdikləri onlar üçün, necə deyərlər, göydəndüşmədir. 

Bəli, belə getsə, qarşıdakı müddətdə İranda anti-Rusiya ritorikasının daha da güclənəcəyini proqnozlaşdırmaq müm­kündür. Ermənistanda da bunu gözləyən­lər var. Onlar siyasi sərmayələrini region müstəvisində Tehran–Moskva ədavətinin qızışmasına yatırmaqdadırlar. Bu məsələdə anti-Azərbaycan xətt də götürülür. Söhbəti­mizin bu yerində əvvəldə adını çəkdiyimiz “iranşünas” Vardan Vaskanyanın nə dedi­yinə diqqət yetirək. 

Bəli, “iranşünas” Vardan erməni mək­rini, işğalçılıq niyyətini, Azərbaycana qar­şı kin və hikkəni ortaya qoyur. Deyir ki, “Azərbaycan adlı süni varlıq real problem­dir, onun mövcudluğu Ermənistanın və re­gionun sülhü və davamlı inkişafı üçün daimi təhlükədir”. Şübhə yoxdur ki, bu, İrandakı şovinist anti-Azərbaycan mövqeli dairələrin deyimidir. Söhbət ölkəmizin süni yaradıl­mış dövlət kimi göstərilməsindən gedirsə, məlumdur ki, həmin dairələr də Azərbay­canı İrandan qopma olaraq göstərir və onu “tarixi səhv” qismində qələmə verirlər. Belə dairələr üçün ölkəmizin ərazi bütövlüyü və suverenliyi amili tam mənasızdır. Görünür, bu səbəbdəndir ki, İran otuz ilə yaxın müd­dətdə torpaqlarımızın işğalı faktına göz yu­mub. Həmin müddətdə rəsmi Tehran region­dakı ölkələrin sərhədlərinin dəyişdirilməsi cəhdinin yolverilməzliyindən söz açmayıb... 

Təxribatçı fikirlərini davam etdirən V.Voskanyan Qarabağ və Zəngəzur məsələ­sində erməni avantürizminə xas cəhətləri qabardır. Bu “məntiqə” onun “süni yaradıl­mış Azərbaycan” deyimini və Tehrandakı şovinist dairələrin anti-Azərbaycan düşün­cələrini əlavə etsək, saxta iranşünas Varda­nın, əslində, nəyə eyham vurduğunu təsəv­vürə gətirmək çətinlik törətmir. Ekspert, İrana “süni yaradılmış”, “İrandan qopmuş Azərbaycanı” yenidən ələ keçirmək çağırı­şı səsləndirir. Yəqin, bu yolla avantürizmin Qarabağ mifinin reallaşacağına ümid bəs­ləyir. Ola bilər, İranın Azərbaycanı işğal et­məsindən sonra onun Qarabağı Ermənistana təhvil verəcəyini düşünür. Ortada bu qədər böyük sərsəmlik, axmaq məntiq var və ən faciəlisi budur ki, Ermənistanda belə xəstə düşüncə daşıyıcılarının, vaskanyanların sayı yetərincə çoxdur. Yaxşı olar ki, İrandakı sağ­lam qüvvələr mövcud məqamı yaxşı-yaxşı düşünsünlər. 

“İranşünas” Vardan daha nələrdən danı­şıb, başqa nə sərsəmləyib? Məsələ üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duymuruq. Ay­dındır ki, “kor” Vaskanyanın tarixi reallığı görməsi mümkünsüzdür. Erməni millətçili­yinin tarix anlayışındakı dayazlığı faktdır. Bunu bilirik. Bilir və deyirik ki, regionda süni surətdə yaradılmış “vələdüzina” dövlət məhz Ermənistandır. 

Tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaran­mış Ermənistanın hansı məqsədlə formalaş­dırıldığı da hər kəsə bəllidir. 1826-1828-ci illərin Rus–İran müharibəsindən sonra, 1830-cu ildə ruslar tərəfindən Qafqaza həm də ikiyə bölünmüş Vətənimizin o tayından, indiki İran ərazisindən köçürülmüş ermə­nilər türk-müstəlman dünyasında xristian pazı oldular. Bu, həm Qərbin, həm də çar Rusiyasının maraqlarından irəli gəlirdi. 1828-ci il məğlubiyyətindən qeyzlənmiş İran da tədricən “erməni pazı”nın vacibliyi­ni dərk etmişdi. Dərketmə fars şovinizminin ənənəvi anti-türk mahiyyəti şəklində özünü göstərmişdi. 

Təəssüf ki, sözügedən mahiyyət günü­müz üçün də aktuallığını saxlamaqdadır. Tehranın torpaqlarımızın işğalına seyrçi qal­ması və Ermənistanın, faktiki olaraq, regi­onda sərhədləri dəyişdirmək cəhdini sükutla qarşılamasına başqa ad tapmaq mümkün­süzdür. İran dairələri Vaskanyan kimilərinin bildirdiklərinə nəzərən düşünsünlər ki, Er­mənistanda işğalçılıq niyyəti güdənlər, re­vanşist ideyalarla yaşayanlar indi də var və belələrinin mövcudluğu, o cümlədən, rəsmi İrəvanın onların düşüncə tərzlərinə uyğun siyasət yeritməsi regional sabitlik və təh­lükəsizliyə ən böyük təhdiddir. Onu da dü­şünsünlər ki, bu xislətin daşıyıcıları regional məsələlərin həllində normal müzakirə apara bilməyəcək qədər cılızdırlar. Cılızlığa alət olaraq İran–Azərbaycan, İran–Rusiya, eləcə də İran–Türkiyə münasibətlərini korlamaq isə onlara heç bir fayda verməyəcək. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ