Yaxud, köhnə-yeni məqamlar və sülhə təhdid

Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın bir neçə gün əv­vəl keçirdiyi mətbuat konfransında bildirdikləri, onun nəin­ki anti-Azərbaycan, eyni zamanda, anti-Rusiya ritorikasını növbəti dəfə nümayişə çıxarmasından başqa bir şey deyil­di. Yazımızda, əsasən, ikinci məsələ üzərində dayanacağıq. Əlbəttə, birinci məqamla bağlı da qeydlər mütləqdir. Çünki hər iki məsələ mahiyyətcə bir-biri ilə bağlıdır. 

Diqqət yetirək, erməni baş nazir Rusiyaya təşəkkür edir ki, ölkə illər ərzində “Zvarnots” hava limanında sərhəd xidmətini həyata ke­çirib və erməni sərhədçiləri öyrədib. Bu ifadənin uşaq başı aldatmaq xatirinə olduğu hər kəsə yaxşı məlumdur. O da məlumdur ki, rus hərb-çilərinin İrəvanın hava limanından çıxarılması, ümumən, Rusiyanın Ermənistandakı hərbi mövcudluğunu aradan qaldırmaq üçün həyata keçirilən ilk gedişdir. Müəyyən müddətdən sonra Paşinyan Türkiyə və İran sərhədindən də rusların çıxarılmasını tələb etsə və bunu erməni hərbçilərin artıq peşəkarlıq vərdişlərinə yiyələnmələri ilə əsaslandırsa, qətiyyən təəccüblənmərik. Yəqin ki, Moskvada da Nikoldan gələcəkdə bu sözləri eşidəcəklərinə hazırlıq gedir.

Ancaq Paşinyan, öz aləmində, dip­lomatikliyini qoruyur. Onun sözlərindən belə çıxır ki, indiki mürəkkəb beynəlxalq şəraitdə Kremlin resursları məhdud idi və ona görə rus hərbçilərinin hava limanın­dakı xidməti davam etdirmələri çətinlik törədirdi. Guya, öz ölkəsinin resursları çox böyükdür. Digər tərəfdən, Rusiyanın rəsmi dairələrindən heç kəs açıqlama verməyib ki, “Zvarnots”da xidmət aparmaqda prob­lem yaranmışdı. Onlar problem qondara­nın Paşinyan olduğunu gözəl anlayırdılar və yenə eyni düşüncədədirlər. 

Bu yerdə Paşinyan iqtidarı təmsilçilə­rinin vaxtilə Qarabağdakı Rusiya sülhmə­ramlıları barədə bildirdiklərini yada salaq. Haylar rusların öz vəzifələrinin öhdəsindən gələ bilmədiyini vurğulayırdılar. Hazırda, təxminən, eyni ritorika Kremlin hakim rol oynadığı və Ermənistanın da üzvü olduğu Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşki­latı fonunda işə salınır. Paşinyan vaxtilə bu barədə çox söz açıb və mətbuat konfran­sında da məsələyə toxunaraq bildirdi ki, ölkəsi KTMT-dəki fəaliyyətini dondurub. 

Onu da deyək ki, rəsmi İrəvanın son iki ildəki anti-KTMT xəttində, bir qayda olaraq, qurumdan çıxmaq üçün bəhanələ­rin işə salındığı görünürdü. Paşinyan bu dəfə həmin bəhanələri təkrarlamadı. Məsələn, demədi ki, qurum Ermənistan torpaqlarının Azərbaycan tərəfindən qəs­binə göz yumub, məsələyə dair siyasi qərar verməyib, ümumən Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin etmək iqtidarın­dan uzaqdır. Paşinyan indi bildirdi ki, KTMT-dəki fəaliyyətini donduran Ermə­nistan mövcud istiqamətdə “başqa vaxt və başqa qərar” da verə bilər. 

Aydındır ki, başqa qərar olmayacaq. Sadəcə, Paşinyanın hazırkı anti-Rusi­ya xəttində bütün fraqmentlər dolub. O, KTMT fraqmentini ehtiyat variant kimi saxlayır və hələlik ona güc vermək istə­mir ki, qərəzli tərəf qismində görünməsin. Ancaq onun güc verdiyi istiqamətlər yetə­rincədir. Məsələn, Paşinyan deyir ki, Er­mənistan, guya, forpost deyil, dövlətdir və sülh gündəmi, eyni zamanda, bu məsələyə aiddir. Belə bir ifadənin seçilməsi o demək­dir ki, Rusiya, heç bir halda, sülh gündəmi ilə ölkəyə təsir göstərməli deyil. Görəsən, Nikol hazırda Ermənistanı Qərbin forpos­tuna çevirdiyinin fərqindədirmi? 

Bəli, özünün anti-Rusiya ritorikasını davam etdirən erməni baş nazir son günlə­rin Bakı – İrəvan münasibətlərinin nizam­lanması baxımından populyar olan tezis üzərində dayanır. Söhbət 10 noyabr 2020-ciil tarixli üçtərəfli Bəyanatdan gedir. Hazır­da rəsmi İrəvanın tutduğu kurs onu deməyə əsas verir ki, Ermənistan üçtərəfli bəyanata məhəl qoymur. İş o yerə çatıb ki, Rusiya­nın Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mari­ya Zaxarova İrəvanın rəsmi şəkildə sənəd­dən imtinası məsələsini qabardır. Daha doğrusu, Zaxarova, təxminən, belə deyir: Ermənistan bəyanata əməl etmirsə, bunu açıq bildirsin. Paşinyan isə yenə, guya, diplomatik davranır və bildirir ki, imzasını üçtərəfli bəyanatdan götürməsinə hansısa səbəb görmür. “Sənəddən imtina o təəssü­rat yaradar ki, Ermənistan öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə hazır deyil. Öhdəliklərin yerinə yetirilməsindən tərəf və ya tərəflər boyun qaçırıb”, – deyən erməni baş nazirin “tərəf və ya tərəflər” məntiqindəki hədəfin Azərbaycan və Rusiya olduğu şübhəsizdir. 

Bəli, üçtərəfli Bəyanata məhəl qoyma­yan Ermənistan nəinki 10 noyabr 2020-ci il tarixli, ümumən 2020–2022-ci illərin üçtərəfli sazişlərinin heç birini saya sal­mır. Məsələn, 2023-cü ilin sentyabrına – ölkəmizin həyata keçirdiyi lokal xarakterli antiterror tədbirlərinədək qeyri-qanuni erməni silahlı birləşmələri Qarabağda qa­lırdı. Rəsmi İrəvan hər vasitə ilə çalışırdı ki, bölgəmizdəki separatçı rejim varlığını sürdürsün. Paşinyan iqtidarı, habelə, Qa­rabağ erməniləri üçün beynəlxalq təminat məsələlərini qaldırırdı ki, bu isə özlüyündə Azərbaycan yurisdiksiyasını heçə saymaq, ən əsası separatizmi dəstəkləmək idi. 

Yəni, indi Paşinyan Azərbaycanda er­məni əsirlərinin mövcudluğu kimi sərsəm iddianı əldə bayraq tutub deyə bilməz ki, üçtərəfli bəyanata kompleks yanaşmaq la­zımdır, ayrı-ayrı detallar üzərində dayan­maq olmaz. Birincisi, həmin əsir dediyi şəxslər üçtərfli bəyanatın imzalanmasından sonra Azərbaycan ərazisində kəşfiyyat-di­versiya fəaliyyəti həyata keçirən cinayət­karlardır. Qarabağdakı keçmiş separatçı rejimin “liderlərinə” gəldikdə isə onlar ca­nilərdir və layiqli cəzalarını alacaqlar. 

İkincisi, söhbət, bilavasitə, əsirlərdən gedirsə, minlərlə azərbaycanlı var ki, er­mənilər tərəfindən əsir götürülüblər və bu gün də onların talelərindən heç bir xə­bər-ətər yoxdur. Nəzərə alsaq ki, üçtərəfli Bəyanatda bütün hərbi əsir və girovlardan söz açılırdı, o zaman rəsmi İrəvan həmin azərbaycanlılar barədə, ən azından, məlu­mat verməlidir, amma susur. 

Üçüncüsü, Paşinyanın məntiqinə görə, əgər üçtərəfli bəyanata kompleks yanaşıl­ması, ayrı-ayrı detallar üzərində dayanıl­maması vacibdirsə, Ermənistan Ağdam, Laçın və Kəlbəcərin ölkəmizə təhvil ve­rilməsindən başqa, sənədin heç bir müd­dəasına əməl etməyib. Yəni, yalnız keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə aid ol­mayan rayonları geri qaytarmaqla kifayət­lənib, ancaq ümumən Qarabağ avantürası­nı davam etdirib. Yada salaq ki, antiterror tədbirlərinədək Nikolun ən son bəyanatı bu olmuşdu ki, Qarabağın özünün seçkili hakimiyyəti var. O, bir tərəfdən bölgə də daxil Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıdığını bildirirdisə, digər tərəfdən sərsəmləyirdi. 

Üstəlik, Qarabağ ermənilərinə bey­nəlxalq təhlükəsizlikdən dəm vururdu. Bir sözlə, Paşinyanda səmimiyyətdən əsər-əlamət yox idi. Elə indi də yoxdur və onun bildirdiklərindən belə çıxır ki, üç­tərəfli bəyanat Qarabağdakı separatizmi dəstəkləmək vasitəsi imiş. “Qarabağda baş verənlər üçtərəfli bəyanatda istifadə edilən bütün formulların çərçivəsini aşdı”, – deyən Paşinyanın Rusiyanı günahlandır­dığı gün kimi aydındır. 

Əlqərəz, erməni baş nazir anti-Rusi­ya ritorikası məsələsində təzadlı fikirlər səsləndirir. Məsələn, o, ölkəsinin prinsi­pial olaraq heç bir vasitəçiliyə qarşı çıx­madığını vurğulayır. Sonra isə bildirir ki, sonuncu danışıqlar zamanı vasitəçilər olsaydı, nizamlama prosesi sıradan çıxar­dı. Bu deyimdə incəlik var. Məlumdur ki, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasi­yası barədə danışıqlar Azərbaycanın, Ru­siyanın və Ermənistanın baş nazirlərinin müavinləri arasında gedirdi. Erməni iqti­darı məhz bu xətti sıradan çıxardı. Daha dəqiq desək, Rusiyanı kənarda saxladı və Azərbaycanla birbaşa danışıqlar apararaq imkan vermədi ki, əldə olunacaq razılaş­mada Moskvanın mövqeyi vurğulansın. Paşinyançılar indi də təxminən onu deyir­lər ki, əgər prosesdə Rusiya iştirak etsəy­di, nəticə olmayacaqdı. 

Mövcud trayektoriyada “prinsipial ola­raq heç bir vasitəçiliyə qarşı çıxmamağa” gəlincə, rəsmi İrəvanın Qərb vasitəçiliyi fazasını aktiv saxlamağa çalışdığı ortada­dır. Son zamanlar bu “aktivliyə” daha bir seqment əlavə olunub – ATƏT-in canını tapşırmış Minsk qrupu. Yeri gəlmişkən, Paşinyan mətbuat konfransında qurumun ləğvi ilə bağlı Azərbaycanın tələbini yerinə yetirməyəcəyini açıqladı. Deməli, Qara­bağ avantürasını diri saxlamaq niyyəti var. Çünki Minsk qrupunun gündəliyi Qarabağ danışıqları müstəvisində idi. Halbuki, Ni­kolun ötən il qrupun həmsədr ölkələr ara­sındakı ziddiyyətlər səbəbindən fəaliyyət göstərməsinin mümkünsüzlüyünü bildirən açıqlaması olmuşdu. İndi həmin ziddiyyət­lər aradan qalxıbmı? Xeyr! Bəs niyə rəsmi İrəvan sözügedən təsisatın vasitəçilik mis­siyasını qabardır? Ona görə ki, Ermənistan iqtidarı, ümumən, Qərb vasitəçiliyi xət­tinin bütün seqmentlərini aktiv saxlamaq niyyətindədir. Ölkə rəsmiləri hesab edirlər ki, məhz bu yolla hansısa üstünlüklər qaza­na biləcək, regiondakı reallıqları öz xeyir­lərinə dəyişməyi bacaracaqlar. Bir sözlə, illüziyaya qapılırlar. 

N.Paşinyanın “üçtərəfli bəyanata kompleks yanaşma” ritorikası ilə an­ti-Rusiya davranışındakı növbəti məqam regional kommunikasiyaların açılması ilə əlaqədardır. Məlum olduğu kimi, Ru­siyanın Xarici işlər naziri Sergey Lavrov bir müddət əvvəl Ermənistanın regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılması­nı sabotaj etdiyini vurğulamışdı. Nikol isə bildirir ki, durumun belə alınması rusiyalı həmkarlarının bəzi sənədlərlə bağlı ziddiy­yətli şərhlərinə görədir. 

Əslində, reallıq ortadadır. İrəvan üç­tərfli bəyanatın 9-cu bəndini yerinə yetir­mək istəmir. Rəsmi Moskvanın üzərində dayandığı da elə budur. Axı həmin 9-cu bənddə konkret göstərilib ki, Ermənistan Azərbaycanın qərb rayonlarını Naxçıvanla birləşdirən yolun açılmasını təmin etməli­dir. Yolda təhlükəsizliyi isə Rusiya Fede­ral Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhədçiləri həyata keçirməlidirlər. Erməni iqtidarının nümayəndələri bunu ölkələrinin ərazi bü­tövlüyü və suverenliyi baxımından yolve­rilməz sayırlar. Maraqlı nüans var: Gümrü istiqamətində Türkiyə ilə sərhəddə rus sər­hədçiləri dayanır, bu, ölkənin ərazi bütöv­lüyü və suverenliyinin pozulması olmur, amma 40 kilometrlik yolda rusların olma­ları təhdid imiş... 

Tam aydındır ki, Ermənistan Qərbin Rusiyanı Cənubi Qafqazdan çıxarmaq yönümlü direktivlərini reallaşdırmağa qol çırmayıb. Nəzərə alsaq ki, sözügedən məsələ həm də Azərbaycanla nizamlama prosesinin vacib elementidir, rəsmi İrəva­nın nəyə görə sülhdən yayındığı aşkardır. Necə deyərlər, bütün daşlar yerinə oturur. Paşinyan və komandası bir şeyi anlamaq istəmirlər ki, 2020-ci il müharibəsi zama­nı acınacaqlı duruma düşən Ermənistan idi. Acınacaqlı duruma düşdü ki, məcbur qalıb kapitulyasiya sənədinə imza atdı və qoyulan tələbi qəbul etdi. Həmin tələbi Azərbaycan da səsləndirir: Naxçıvana yol “Azərbaycandan Azərbaycana yol” mən­tiqinə əsaslanmalıdır. Yəni, orada hansısa sərhəd və gömrük nəzarətinin tətbiqi qə­buledilməzdir. Paşinyan isə mətbuat kon­fransında ənənəvi tezisləri təkrarlayır və deyir ki, Ermənistan regional kommunika­siyaların açılmasını sabotaj etmir, əksinə dəstəkləyir: “Siz “Dünyanın kəsişməsi” layihəsindən xəbərdarsınız”.

Göründüyü kimi, Paşinyan regional kommunikasiyaların yalnız rəsmi İrəvan tərəfindən irəli sürülmüş “Dünyanın kə­sişməsi” layihəsi çərçivəsində açılmasının mümkünlüyünə dair mövqeyini bir daha təkrarlayır. Təkrarlamanın, həmçinin ərazi bütövlüyü və suverenlik klişesinin üzərin­də dayanılmasının Ermənistanın anti-Rusi­ya ritorikasının da tərkib hissəsi olduğunu görmək çətin deyil. Bu baxımdan Rusiya XİN-in rəsmi nümayəndəsi M.Zaxarova­nın bir müddət əvvəl səsləndirdiyi fikir­lərin üzərində dayanmağı vacib sayırıq. Xanım Zaxarova haqqında söz açdığımız Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan baş nazirləri müavinlərinin həmsədrliyi ilə formalaşmış üçtərəfli işçi qrupu çərçivə­sindəki proqresdən söz açmış və bildir­mişdi ki, həmin formatdakı müzakirələrlə beynəlxalq yurisdiksiyaya əsaslanan, Er­mənistanın ərazi bütövlüyünə xələl gətir­məyən variant razılaşdırılmışdı. Ancaq son anda erməni tərəf absurd fikir irəli sürüb: Rusiya hərbçiləri Ermənistan ərazisində olduğu kimi, Azərbaycan ərazisində də ke­şik çəksinlər. 

Beləliklə, danışıqlar dalana dirənib. ...Bəli, “Dünyanın kəsişməsi” avantüradır və məsələdən Rusiyada da yaxşı xəbər­dardırlar. Prinsipcə, layihənin avantürist mahiyyəti barədə Bakı və Moskva arasın­da mövqe ortaqlığı mövcuddur. Ümumən, “Dünyanın kəsişməsi” yox, məhz Azər­baycanın “Zəngəzur dəhlizi” təşəbbüsü müstəvisində beynəlxalq aləmdə konsen­sus var. Paşinyan isə təxribat yolu tutur və bildirir ki, guya, Rusiyadakı tərəfdaşları “Dünyanın kəsişməsi”ni alqışladıqlarını bəyan ediblər. Ardınca isə o, Rusiyanın ha­kimiyyət orqanları arasında məsələyə ya­naşmada fikir ayrılıqlarının olduğuna dair cəfəngiyata varıb, bunu anlaşılmazlıq kimi dəyərləndirir. Heç şübhəsiz, belə yanaşma Bakı ilə Moskva arasında inamsızlıq for­malaşdırmağa hesablanmış ucuz erməni fitnəsidir. 

Sonda Paşinyanın mətbuat konfran­sında səsləndirdiyi fikirlərin anti-Rusiya tezisinə dair daha bir məqamın üzərin­də dayanaq. Baş nazir deyir ki, Qarabağ məsələsi Ermənistana təsir göstərmək, onu müstəqilliyindən məhrum etmək üçün alət kimi istifadə edilib. Şübhəsiz, bu fikirdə də hədəf Moskvadır. “Qarabağ məsələsindən Ermənistanı müstəqilliyindən məhrum et­mək üçün istifadənin konkret tərəfdarları ölkə daxilində də var. Onların adları hər kəsə yaxşı məlumdur”, – deyən Niko­lun ruspərəstlərə fokuslandığı aşkardır. Ruspərəstlərdən söz düşmüşkən, Paşinyan Qarabağın itirilməsi xüsusunda Rusiyaya köklənərkən Ruben Vardanyan faktorun­dan söz açıb: “Hesab edirəm ki, Ruben Vardanyan məsələsində aydın olmayan məqamlar var. Necə oldu ki, Vardanyan Rusiya vətəndaşlığından imtina etdi? Onu kim Ermənistana və Qarabağa göndərdi? Hansı təminatlar alımışdı? Yekunda kim dedi ki, onu o qədər də yaxşı tanımır və ölkəsinin vətəndaşı deyil? (Rusiya Prezi­denti Vladimir Putini nəzərdə tutur – red.)”

Paşinyan dilə gətirməsə də, dediklərin­dən gəlinən qənaət budur ki, R.Vardanyan “Qarabağ kartı” ilə Ermənistanda hakimiy­yət dəyişikliyi həyata keçirmək istəyən­lərin layihəsi olub. Yada salaq ki, vaxtilə, o və komandasındakı bir sıra şəxslər Ru­siyanın Ermənistanda çevriliş etmək niy­yətindən söz açmışdılar. Elə Rubenin özü də Nikolu devirmək çağırışları səsləndir­mişdi. Nəticədə belə təəssürat yaranmışdı ki, Vardanyanı Ermənistana və Qarabağa göndərən elə Rusiya dairələridir. Paşinyan da mətbuat konfransında dolayısı ilə məhz bunu bildirdi. 

Ən sonda belə qənaətə gəlirik ki, ermə­ni baş nazirin mətbuat konfransında bildir­dikləri rəsmi İrəvanın anti-Rusiya xəttini diri saxlamaq niyyətinin növbəti dəfə ifadə olunmasıdır. O da tam aydındır ki, anti-Ru­siya xətti Ermənistan üçün, eyni zamanda, Azərbaycanla sülhdən yayınmaq vasitəsi­dir. Paşinyan həmişə Moskvanın Bakıya tərəfkeşliyi məsələsində beynəlxalq ic­timaiyyətdən ölkəsinin avantürası üçün dəstək qazanmağa çalışıb və indi də çalışır. Onun heç nəyə nail ola bilməyəcəyi şübhə­sizdir. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ